Mavzu: Soliq tizimida tog'ri va egri soliqlar

Jismoniy shaxslar to‘laydigan umumdavlat va mahalliy soliqlar hamda boshqa majburiy to‘lovlar. Olzbekiston Respublikasi davlat budjeti tizimida respublika budjeti asosiy o'rinni egallaydi. U umumdavlat resurslaming bir qismini bevosita davlat hokimiyatining ijro etuvshi va farmoyish beruvchi oliy organi - 0‘zbekiston Respublikasi hukumatida markazlashuvni ta’minlaydi. Markazlashgan resurslar umumdavlat ahamiyatga molik bo‘lgan, umuman olganda
jamiyat manfaatlarini ifodalaydigan tadbirlami (xalq xo‘jaligi ahamiyatidagi qurilishlami, eng muhim ijtimoiy tadbirlami, mudofaa, boshqaruv, tashqi iqtisodiy aloqalari, davlatning moddiy va moliyaviy zahiralami) mablag1bilan ta’minlashga ishlatiladi. 0 ‘zbekiston Respublikasi davlat budjet tizimining muhim tarkibiy qismini mahalliy budjetlar tashkil etadi. Ular davlat hokimiyatining har bir mahalliy organi o‘z faoliyatini amalga oshirishi uchun uning ix- tiyorida moliyaviy baza yaratadi. Mahalliy budjetlar tizimi mahalliy ta­ lab ehtiyojlami to‘laroq hisobga olish hamda davlat tomonidan markaz­ lashgan tartibda amalga oshiriladigan tadbirlar bilan muvofiqlashtirib borish imkonini beradi. Mahalliy hokimiyat organlari mahalliy budjet daromadlarining ko'payishi va resurslaming tejamkorlik bilan sarf- lanish tadbirlarini amalga oshiradi. Joylarda iqtisodiy va ijtimoiy yuksa- lish sur’atlari mahalliy xo‘jalik salohiyatini safarbar qilish, mablag1- larni tejab ishlatish bilan bevosita bog'liqdir. Bu esa o‘z navbatida 0 ‘z- bekiston Respublikasi davlat budjetining muvaffaqiyatli bajarilishini ta’minlaydi. Mahalliy budjetlar hisobidan uy-joy kommunal xo‘jaligi va obodonlashtirish, maorif va sogMiqni saqlash muassasalari (maktab- lar, kasalxonalar, maktabgasha tarbiya muassasalari va boshqalar), ijtimoiy ta’minot sohasidagi tadbirlar mablag1bilan ta’minlanadi.
Soliqlarning umumdavlat (respublika) va mahalliy soliqlarga bo‘linishi hukumat idoralarining respublika hukumati va mahalliy hukumatlarga bo‘linishi xususiyatidan hamda soliq tushumlarining yo‘nalishidan kelib chiqadi. Har bir hokimiyat idoralari o'zlarining bajaradigan muhim vazifalaridan kelib chiqib, o‘z budjetiga va uni ta’minlaydigan manbalarga
ega bo'lishi kerak. Respublika hukuxnati umumdavlat ko'Iamida juda katta vazifalarni-. mudofaa, xavfsizlikni saqlash, tartib-intizom o'matish, bozor infratuzilmasini yaratish, mehnatkashlarning ijtimoiy himoyasini tashkil etish va boshqa bir qator yumushlami bajaradi. Shuning uchun uning budjeti ham, soliqlari ham salmoqli bo'lishi shart. Umumdavlat soliqlari har yili qonuniy tartibda belgilanadigan normativlar bo'yicha tegishli budjetlar о 'rtasida taqsimlanadi.
Mahalliy soliqlar - mahalliy hukumatlar bajaradigan vazifalarga qarab belgilanib, ularga doimiy va to'liq biriktirib berilgan. Mahalliy hukumatlar asosan mehnatkashlarga yaqin bo'lganligidan ular ijtimoiy masalalami: maktab, sog'liqni saqlash, madaniyat, maorif, shaharlar va qishloqlar obodonchiligi kabi vazifalarni bajaradi. Lekin bu soliqlar va yig'imlar ularning budjet xarajatlarining 30-40 foizini qoplaydi.
Mahalliy budjetlar daromadlarini ko'paytirish eng dolzarb masalalardan biridir. Faqat o'z daromad manbaiga to'liq ega bo'lgan mahalliy hokimiyatlar o'z faoliyatlarini to'liq amalga oshirishlari mumkin. Aks holda har xil moliyaviy kamchiliklarga yo'l qo'yish ehtimoli bor.
Mahalliy budjetlaming soliq va yig'imlari kam bo'lganligidan bu budjetlaming daromad va xarajatlarini barqarorlashtirish (balanslash- tirish) ancha murakkabdir.
Mulkchilik shaklidan qat’i nazar O'zbekiston Respublikasi hududidagi yuridik va jismoniy shaxslar mahalliy soliqlar va yig'imlami to'lovshilari bo'lib hisoblanadilar.
Soliq to'lovchi jismoniy shaxslarning budjetda tutgan salmog'i hozirda 25 foizni tashkil etmoqda. Jismoniy shaxslar umumdavlat va mahalliy soliqlarni to'laydilar. Bu soliqlarni hisoblab shiqarish va to'lash tartiblari O'zR Soliq kodeksi bilan tartibga solinadi. Hozirgi kunda mamlakatimizda jismoniy shaxslar o'z daromadlaridan, mol-mulkidan va egallab turgan yerlaridan soliqlar hamda yig'imlar to'laydilar.
Jismoniy shaxsning huquq layoqati - bu fuqarolik huquqlari, burchlariga ega bo'lishi tushuniladi. Yuridik me’yorlarga muvofiq bu layoqat 18 yoshda, ya’ni fuqaro balog'at yoshiga yetganda yuzaga keladi (F.K. - 22 modda).
Soliqlar va yig'imlar yordamida davlat ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish, tadbirkorlikning ustuvor turlarini rag'batlantirish orqali eng zarur ijtimoiy muammolami hal qilish dolzarb masalaga aylanib qoldi.
Jismoniy shaxslardan undiriladigan soliqlar ikki turga: 1.umumdavlatsoliqlari; 2.mahalliysoliqlargabo‘linadi
Jismoniy shaxslar umumdavlat soliqlaridan quyidagilami to'laydilar: jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i; qat’i soliq; suv resurslardan foydalanganlik uchun soliq.
Jismoniy shaxslar mahalliy soliqlardan quyidagilami to'laydilar: yer solig'i; mol-mulk solig'i.
- Jismoniy shaxslar tomonidan olinadigan daromad solig'i. Jismoniy shaxslarning ish haqi, mukofotlari va boshqa daromadlari progressiv (tabaqalashtirilgan) stavkalarda soliqqa tortiladi. Jismoniy shaxslar tomonidan olinadigan daromadlar tarkibiga: -mehnatga haq to'lash tarzidagi daromadlar; -mulkiy daromadlar;
-moddiy naf tarzidagi daromadlar; -boshqa daromadlar kiradi.