Mavzu: Ta’sis hujjatlarini tekshirish. Dastlabki hujjatlarni tekshirish

Auditor ta’sis shartnomasi bilan tanishishda, unda qanday shartlar 
keltirilganligini aniqlaydi.

---

- har bir ta’sischi ulushining hajmi va uni o’zgartirish tartibi;
- ta’sischilar ulushlarining tarkibi, hajmi va topshirish muddatlari; 
- ulushlarni qo’shishga doir majburiyatlarni buzganlik uchun javobgarlik;
- ta’sischilar tomonidan qo’shiladigan ulushlarning jami summasi. 
Auditor korxona ustavi bilan tanishish chog’ida unda quyidagilar 
ko’rsatilganliini aniqlaydi: 
- korxonaning o’ziga xos hususiyatlari va tashkiliy-huquqiy shaklini ifodalaydigan 
nomi; 
- korxonaning davlat ro’yxatidan o’tkaziladigan, joylashgan o’rni; 
- ustav kapitalining ko’lami va uning barcha ta’sischilar o’rtasida ulushlarga 
taqsimlanishi; 
- korxonaning maqsadi va faoliyat turlari;
- ijro organlarini saylash yoki tayinlash tartibi;
- korxona boshqaruv organining tarkibi va vakolatlari hamda ular tomonidan qaror 
qabul qilish tartibi;
- dividendlar taqsimlash tartibi;
- amaldagi qonunchilikda ko’zda tutilgani hamda ta’sischilar bilan kelishilgan, lekin
qonunchilikka zid kelmaydigan boshqa zarur masalalar.
Shuningdek, ta’sis hujjatlarini tekshirishda korxonaning tashkiliy-huquqiy 
shaklini e’tiborga olish zarur. Masalan, aktsiyadorlik jamiyatining ta’sischilari 
tomonidan tasdiqlangan ustavida, ustav kapitalining ko’lami to’g’risidagi 
ma’lumotlar bilan birga jamiyat tomonidan chiqariladigan aktsiyalarning toifalari, 
ularning nominal qiymati va miqdori, aktsiyadorlarning huquqlari to’g’risidagi 
shartlar har xil bo’lishi lozim. Aktsiyadorlik jamiyatining barcha aktsiyalari bir 
aktsiyador tomonidan sotib olinganda, aktsiyadorlik jamiyatini bir kishi tashkil 
etgan hisoblanadi yoki bir aktsiyadordan iborat bo’ladi. Bu holdagi ma’lumotlar 
aktsiyadorlik jamiyati ustavida qayd qilingan, ro’yxatga olingan va hamma 
tanishishi uchun e’lon qilingan bo’lishi kerak. 
Ishtirokchilar tarkibini tahlil qilishda, aktsiyadorlik jamiyati va mas’uliyati 
cheklangan jamiyat yagona ishtirokchisi sifatida, bitta shaxsdan iborat xo’jalik 

---

yurituvchi sub’ekt bo’la olmasligiga e’tibor berishi kerak. Aktsiyadorlik jamiyatlari 
va mas’uliyati cheklangan jamiyatlarda ham yuridik shaxslar, ham
jismoniy shaxslar ta’sischi sifatida ishtirok etishlari mumkin. 
Qo’shma korxona ustav kapitaliga o’zbekistonlik ishtirokchi tomonidan 
qo’shiladigan hissa xorijiy ishtirokchilar bilan kelishuvga ko’ra milliy valyutada 
qanday baholansa, kelishilgan baholar bo’yicha chet el valyutasida ham jahon 
bozoridagi bahoni hisobga olgan holda shunday baholanadi. 
Xorijiy ishtirokchining hissasi ham shu tartibda qo’shma korxonani tashkil 
etish haqidagi shartnoma imzolangan kundagi yoki uning ishtirokchilari kelishgan 
boshqa sanaga amalda bo’lgan O’zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining 
rasmiy valyuta kursi bo’yicha so’mga hisoblab o’tkazish yo’li bilan baholanadi.
Jahon bozori bahosi bo’lmaganda qo’shilayotgan mulklar qiymati ishtirokchilarning
kelishuviga muvofiq aniqlanadi
. 
Ta’sis hujjatlarini tekshirishda amaldagi qonun 
hujjatlariga muvofiq har bir tashkiliy-huquqiy shakldagi xo’jalik yurituvchi sub’ekt 
uchun turli mas’uliyatlar belgilanishini inobatga olish zarur. Korxona 
ta’sischilarining soni va ularning ustav kapitalidagi ulushini tekshirish chog’ida
auditor ta’sischilarning eng ko’p soni va bir ta’sischining ustav kapitalidagi eng ko’p 
ulushi, hamda ustav kapitalining eng kam ko’lami tegishli yuridik shaxs uchun 
qo’llaniladigan Qonun bilan aniqlanadi. 
Ushbu talablarga rioya qilinishi korxonaning faoliyat ko’rsatishi, hamda 
kreditorlarning manfaatlarini huquqiy va iqtisodiy himoyalash shartlaridan biri 
hisoblanadi. Korxona sof aktivlari maqdorining uning utav kapitalidan oshib ketishi 
(yoki teng bo’lishi) to’g’risidagi majburiy talablarga rioya qilinishi shu 
maqsadlardagina tekshiriladi. 
Ta’sis shartnomasi – muassislarning korxonani tashkil etish chog‘ida o‘zaro 
kelishib olingan asosiy shartlarini ifodalovchi yuridik hujjat. LOGOTIP VA FIRMA 
BELGISI Siz o‘z korxonangizni keng omma orasida taniqli bo‘lishini istasangiz, u 
holda uning firma nomini turli grafik belgilar, emblema yoki tasvirlar orqali oson 
yodda qoladigan va taniladigan darajasini ta’minlashingiz zarur bo‘ladi. 

---