Mavzu: Temir yo‘l kassasida, chipta sotish va bo‘sh o‘rinlar hisobi

3. MySQL foydalanish sohalari. Ma’lumotlar bazasi tuzilishi va obyektlari (jadvallar, ustunlar, qatorlar).
MySQL — ochiq manbali relyatsion maʼlumotlar bazasini boshqarish tizimi hisoblanadi. Uning nomi "My", uning asoschisi Maykl Videniusning qizi Myning ismi va "SQL", Structured Query Language (Strukturalashgan so‘rovlar tili) qisqartmasi birikmasidan iborat. Relyatsion ma’lumotlar bazasi ma’lumotlarni bir yoki bir nechta ma’lumotlar jadvallarida tartibga soladi, ularda ma’lumotlar bir-biri bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin; bu munosabatlar ma’lumotlarni tuzilishga yordam beradi.
SQL - dasturchilar relyatsion ma’lumotlar bazasidan ma’lumotlarni yaratish, o‘zgartirish va chiqarish, shuningdek, ma’lumotlar bazasiga foydalanuvchi kirishini boshqarish uchun foydalanadigan til. Relyatsion ma’lumotlar bazalari va SQL bilan bir qatorda, MySQL kabi RMB kompyuterning saqlash tizimida relyatsion ma’lumotlar bazasini amalga oshirish uchun operatsion tizim bilan ishlaydi, foydalanuvchilarni boshqaradi, tarmoqqa kirishga ruxsat beradi va ma’lumotlar bazasi yaxlitligini sinovdan o‘tkazish va zaxira nusxalarini yaratishni osonlashtiradi.

10-rasm. MySQL logotipi
MySQL GNU General Public License shartlariga muvofiq bepul va ochiq kodli dasturiy ta’minot bo‘lib, shuningdek, turli mulkiy litsenziyalar ostida ham mavjud. MySQL Shvetsiyaning MySQL AB kompaniyasiga tegishli bo‘lib, uni Sun Microsystems (hozirgi Oracle korporatsiyasi) sotib olgan. 2010-yilda Oracle Sunni sotib olgach, Widenius MariaDB yaratish uchun ochiq manbali MySQL loyihasini yaratdi.
MySQL ikki xil nashr ostida taqdim etiladi: ochiq manbali MySQL Community Server va xususiy Enterprise Server. MySQL Enterprise Server bir qator xususiy kengaytmalar bilan ajralib turadi, ular server plaginlari sifatida o‘rnatiladi, lekin aks holda versiya raqamlash tizimini baham ko‘radi va bir xil kod bazasidan qurilgan.
MySQL 5.6 da mavjud bo‘lgan asosiy xususiyatlar:

• 
  ANSI SQL 99 ning keng to‘plami, shuningdek kengaytmalar
  
• 
  Kross platforma qo‘llab-quvvatlash
  
• 
  Kursorlar
  
• 
  Yangilanadigan ko‘rinishlar
  
• 
  InnoDB saqlash mexanizmidan foydalanganda onlayn ma’lumotlarni aniqlash tili (DDL)
  
• 
  Monitoring maqsadlarida server bajarilishi va so‘rovlar ishlashi haqidagi statistik ma’lumotlarni to‘playdigan va jamlaydigan ishlash sxemasi
  
• 
  Ish vaqti xatti-harakatlarini boshqarish uchun SQL rejimi variantlari to‘plami, shu jumladan SQL standartlariga yaxshiroq rioya qilish uchun qat’iy rejim
  
• 
  Standart InnoDB saqlash mexanizmidan foydalanganda saqlash nuqtalari bilan operatsiyalar. NDB Cluster Storage Engine ham tranzaktsiyalarni qo‘llab-quvvatlaydi vas hu kabi qator xususiyatlardan iborat.
  

11-rasm. MySQl kommandalar oynasi.
MySQL qanday ishlashini ko‘rib chiqsak. Birinchidan, mijozlar ma’lum bir tarmoq yordamida serverga ulanishi kerak. Keyin grafik foydalanuvchi interfeysi orqali ular o‘z so‘rovlarini yuboradilar. Agar ko‘rsatmalar aniq va tushunarli bo‘lsa, server kerakli javoblarni qaytaradi.
Asosan, protsedura quyidagicha o‘rnatilishi mumkin:

• 
  MySQL ma’lumotlar bazasini yaratadi, u erda ma’lumotlar saqlanadi va boshqariladi.
  
• 
  Mijozlar SQL tili orqali so‘rov yuborishadi.
  
• 
  Server ilovasi bu so‘rovlarga javob beradi va ularni mijozlarga yuboradi.
  

12-rasm.
MySQL -ning serverga ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan asosiy xususiyatlari orasida:

• 
  Muayyan ma’lumotlarga murojaat qiling.
  
• 
  Ma’lumotni o‘zgartirish yoki o‘zgartirish uchun operatsiyalarni bajaring, masalan: o‘chirish, qo‘shish, o‘zgartirish, saralash va hk.
  
• 
  Ma’lumot turlarini, shuningdek ular orasidagi munosabatlarni aniqlang.
  
• 
  Nazorat - ma’lumotlarga kirish, ularning xavfsizligini ta’minlash.
  

MySQL bir necha serverlarning bir qismi hisoblanadi. Misol uchun, WAMP, AppServ, LAMP, Denwer,… Kliyentlar MySQL serveriga ma’lum bir kutubxonalar orqali ulanadi. MySQL ga quyidagi dasturlash tillari ulanib ishlashi mumkin: Delphi, C, C++, Java, Perl, Php, Python, Ruby va boshqalar.
MySQL so‘rovlaridan ba’zilarini ko‘rib chiqsak:
SELECT so‘rovi – ma’lumotlar bazasidan ma’lumotlarni tanlashda ishlatiladi. Qaytarilgan ma’lumotlar natijalar to‘plami deb ataladigan natijalar jadvalida saqlanadi. Sintaksisi quyidagi ko‘rinishga ega:
SELECT ustun1, ustun2, ...
FROM jadval_nomi;
Bu yerda 1-ustun, 2-ustun, ... – ma’lumotlarni tanlamoqchi bo‘lgan jadvalning maydon nomlari. Jadvaldagi barcha maydonlarni tanlamoqchi bo‘lsangiz, quyidagi sintaksisdan foydalanish lozim:
SELECT * FROM jadval_nomi;
WHERE so‘rovi - yozuvlarni filtrlash uchun ishlatiladi. U faqat belgilangan shartni bajaradigan yozuvlarni chiqarish uchun ishlatiladi. Va uning sintaksisi quyidagicha:
SELECT ustun1, ustun2, ...
FROM jadval_nomi
WHERE shart;
ORDER BY kalit so‘zi - natijalar to‘plamini o‘sish yoki kamayish tartibida saralash uchun ishlatiladi. ORDER BY kalit so‘zi standart bo‘yicha yozuvlarni o‘sish tartibida tartiblaydi. Yozuvlarni kamayish tartibida saralash uchun DESC kalit so‘zidan foydalaniladi. Uning sintaksisi quyidagicha ko‘rinishga ega:
SELECT ustun1, ustun2,...
FROM jadval_nomi
ORDER BY ustun1, ustun2, ... ASC|DESC;
INSERT INTO so‘rovi - operatori jadvalga yangi yozuvlarni kiritish uchun ishlatiladi. Va uning sintaksisini quyidagi 2 ko‘rinishlarda foydalaniladi. Ustun nomlarini ham, kiritiladigan qiymatlarni ham belgilash orqali:
INSERT INTO jadval_nomi (ustun1, ustun2, ustun3,...)
VALUES (qiymat1, qiymat2, qiymat3, ...);
Jadvalning barcha ustunlari uchun qiymatlar qo‘shsangiz, SQL so‘rovida ustun nomlarini ko‘rsatishingiz shart emas. Biroq, qiymatlar tartibi jadvaldagi ustunlar bilan bir xil tartibda ekanligiga ishonch hosil qilish lozim. Bu erda INSERT INTO sintaksisi quyidagicha bo‘ladi:
INSERT INTO jadval_nomi
VALUES (qiymat1, qiymat2, qiymat3, ...);
UPDATE so‘rovi - jadvaldagi mavjud yozuvlarni o‘zgartirish uchun ishlatiladi. Uning sintaksisi quyidagi ko‘rinishga ega:
UPDATE jadval_nomi
SET ustun1 = qiymat1, ustun2 = qiymat2, ...
WHERE shart;
Shuningdek, MySQLda ko‘plab DELETE, GROUP BY, INSERT INTO SELECT, CASE so‘rovlari MIN() VA MAX(), COUNT(), AVG(), SUM(), NULL() funksiyalari, LIKE, IN, BETWEEN, UNION, EXISTS, ANY, ALL, operatorlari, INNER JOIN, LEFT JOIN, RIGHT JOIN, CROSS JOIN kalit so‘zlari kabi so‘zlari bor.
CREATE DATABASE so‘rovi yangi SQL ma’lumotlar bazasini yaratish uchun ishlatiladi. Sintaksisi: CREATE DATABASE ma’lumotlar_bazasi_nomi;
Masalan: CREATE DATABASE Daraxtlar; // daraxtlar nomli MB yaratildi
DROP DATABASE so‘rovi mavjud SQL ma’lumotlar bazasini o‘chirish uchun ishlatiladi. Sintaksisi: DROP DATABASE ma’lumotlar_bazasi_nomi;
CREATE TABLE so‘rovi ma’lumotlar bazasida yangi jadval yaratish uchun ishlatiladi. Sintaksisi:
CREATE TABLE Jadval_nomi (
ustun1 ma’lumot_turi,
ustun2 ma’lumot_turi,
ustun3 ma’lumot_turi,
....
);
Ustun parametrlari jadvalning ustunlari nomlarini belgilaydi. Ma’lumotlar turi parametri ustunga ega bo‘lishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlar turini belgilaydi (masalan, varchar, integer, date va boshqalar).
CREATE TABLE Persons (
PersonID int,
LastName varchar(255),
FirstName varchar(255),
Address varchar(255),
City varchar(255)
);

Bo‘sh "Persons" jadvali endi SQL INSERT INTO so‘rovi bilan ma’lumotlar bilan to‘ldirilishi mumkin.