Mavzu: texnologiya ta'limining maqsad va vazifalari

Ta’lim texnologiyalarining ilmiy-nazariy asoslari
Ta’lim texnologiyalari masalalari va muammolarini o’rganayotgan pedagog, ilmiy-tadqiqotchi, amaliyotchilarning fikricha, ta’lim texnologiyalari – bu albatta, axborot texnologiyalari bilan bog’liq O’qitish, ta’lim jarayonida qo’llanishi zarur bo’lgan texnik vositalar, kompyuter, masofaviy o’qitishdan foydalanish, deb belgilanadi. Ta’lim texnologiyalarining bog’liq eng asosiy negizi – bu o’qituvchi va talabaning belgilangan maqsaddan kafolatlangan natijaga hamkorlikda erishishlari uchun tanlagan texnologiyalariga, ya’ni o’qitish jarayonida, maqsad bo’yichakafolatlangan natijaga erishishda qo’llaniladigan har bir ta’lim texnologiyasi o’qituvchiva talaba o’rtasida hamkorlik faoliyatini tashkil eta olsa, har ikkalasi ijobiy natijaga erisha olsa, o’quvjarayonida talaba mustaqil fikrlay olsa, ijodiy ishlay olsa, izlansa, tahlil eta olsa, o’zi xulosa qila olsa, o’ziga, guruhga, guruh esa unga baho bera olsa, o’qituvchiesa ularning bunday faoliyatlari uchun imkoniyat va sharoit yarata olsa, bizning fikrimizcha, ana shu, o’qitish jarayonining asosi hisoblanadi. Har bir dars, mavzu, o’quvpredmetining o’ziga xos texnologiyasi bor, ya’ni o’quv jarayonida o’qitish texnologiyasi – bu yakka tartibdagi jarayon bo’lib, u talabaning ehtiyojidan kelib chiqqan holda bir maqsadga yo’naltirilgan, oldindan loyihalashtirilgan va kafolatlangan natija berishiga qaratilgan pedagogik jarayondir. Ta’lim texnologiyasi tizim sifatida ko’rilganda, uning tuzilmasini tashkiliy funksional elementlar bo’yicha tasavvur etish mumkin. Ta’lim texnologiyasining tashkiliy elementlari - ta’lim beruvchi, ta’lim oluvchi, maqsad, natija, ta’lim mazmuni, o’qitish usullari, tashkiliy shakllari, vositalari, nazorat qilish va baholashdan iborat. Pedagogik jarayon o’quv maqsadini qo’yish bilan boshlanadi. Maqsad shunday aniq bo’lishi lozimki, uning vositasida ta’lim- tarbiya jarayonini qanday darajada amalga oshirilganligini aniqlash, berilgan vaqtda ko’zlangan maqsadga erishishni ta’minlaydigan didaktik jarayonni qurish imkonini bersin. Ta’lim texnologiyasining maqsadi o’rganilayotgan o’quv predmetining maqsadlaridan va mazmunidan, tarbiyaviy ta’siridan kelib chiqqan holda aniqlanadi hamda ta’lim maqsadiga mansub bo’ladi. Ta’lim mazmuni, o’quv materiali quyidagilarda o’z aksini topadi: mazkur fanni o’qitish mazmunini o’zida aks ettirgan ta’lim texnologiyalari, darsliklar va o’quv qo’llanmalarining matni, axborot manbalari. O’qitish usullari, vositalari va tashkiliy shakllari, ya’ni ta’lim oluvchiga pedagogik ta’sir etish texnikasi va qurollari, axborot mazmuni va didaktik maqsadlarga uyg’un holda tanlab olinadi hamda amaliyotga tatbiq etiladi. Shuningdek, bunda ta’lim oluvchilarning yosh, fiziologik xususiyatlari, ta’lim muassasalarining moddiy jihozlanishi, ijtimoiy muhit ham hisobga olinadi. Ta’lim beruvchi Ta’lim mazmuni
Ta’lim shakllari usullari va vositalari Ta’lim maqsadi Ta’lim natijasi Nazorat va Ta’lim oluvchi Ta’lim texnologiyalari tizim sifatida Nazorat qilish, baholash usullari va vositalari: qo’yilgan maqsad va o’ q uv materiallari mazmuniga nisbatan tanlanadi. Agar qo’yilgan maqsad bilan olingan natija bir-biriga mos kelsa, pedagogik jarayon nihoyasiga yetadi. Bunda qo’yilgan maqsad bilan olingan natijaning to’liq mosligini ta’minlashni ko’rsatib o’tish zarur, chunki ular predmetning obyektiv muhim qonunlaridan kelib chiqadi. Lekin pedagogik faoliyat shaxsiy-subyektiv emotsional xarakterga egadir. U pedagogning shaxsiy- individual sifatlariga, ijodiy qobiliyatiga, mahoratiga, kasbiy-psixologik xususiyatlariga hamda ta’lim oluvchilarning shaxsiy- individual sifatlariga, intellektual, psixofiziologik, psixoemotsional va boshqa xususiyatlariga asoslanadi. Shuning uchun ham uning natijasi variativ xarakterga ega bo’lishi mumkin. Shuni ta’kidlash joizki, ko’rsatilgan pedagogik tuzilmaning biror elementi ham mavjud bo’lmasa, unda pedagogik jarayon to’liq kechmaydi yoki ko’zlangan natijani to’liq bera olmaydi. Har qanday holda ham bunday pedagogik jarayondan ijobiy natija olish tasodifiy xarakterga ega bo’ladi. Ta’lim texnologiyasi haqida gap ketganda dahldor quyidagi hodisalarni bir-biridan farqlashga ehtiyoj tug’iladi: ta’limni didaktik loyihalash (1), loyihani amalga oshirish (2), ta’limning joriy va oraliq natijasiga ko’ra didaktik loyihasiga tuzatish, o’zgartirishlar kiritish (3), 20 ta’limni takrorlash (4), yakuniy nazorat (5). Bu xodisalarni 1- va 2-si an’ananaviy ta’lim tajribasida ham uchraydi. Ta’lim texnologiyasining an’anaviy ta’lim tizimidan farqi shundaki, ta’lim natijasi va uning etalon darajasida bo’lishi doimo o’qituvchi hamda o’quvchining diqqat markazida turadi: o’qituvchi ta’lim natijasini tez-tez tekshirib talim oluvchilarni o’zlari erishgan yutuqlaridan ogoh qilib turadi; o’quvchilar esa o’z yutuq va kamchiliklarini anglab, birinchisini yana ko’paytirishga, ikkinchisini esa bartaraf etishga intiladi.
Ta’lim texnologiyasining o’ziga xos belgilari
Ta’lim texnologiyasi
- ta’lim maqsadlarini aniq belgilash (1)
- ta’limni qo’yilgan maqsadga yo’naltirish (2)
- natijani kafolatlash (3)
- ta’lim natijasining shaxsiy qiymatini oshirish (4)
- joriy natijalarni baholash (5)
- o’quvjarayonini kichik mantiqiy qadamlarga bo’lish (6)
- monitoringa asoslangan holda tuzatishlar kiritish (7)
- ta’limni takrorlash va nazorat qilish (8)
- tuzatish va o’zgartirish kiritilgan ta’lim natijasini
baholash (9)
- etalon darajasida o’zlashtirish va baholash ( 10)
O’quv materiallarining mazmunini o’rgatishda ko’zda tutilgan maqsad, o’qituvchi va o’quvchilar maqsadi, maqsadlarni amalga oshirish va hisobga olish varaqalari, berilgan vazifalar, topshiriqlar miqdori, qo’llaniladigan usullar, mavzular bo’yicha o’tkaziladigan test savollari, reyting nazorat bosqichlari, etalon darajasida o’zlashtirish usuli oldindan belgilab qo’yiladi. Bu ishlarning barchasi ongda ta’lim modelini yaratishga olib keladi. Ta’limning harakatchan modelini ongda yaratish ta’lim texnologiyasining asosiy talablaridan biri bo’lib, bu san’atni egallagan o’qituvchi ta’limning jarayonining kechishiga ko’ra zudlik bilan o’zgartirish, qo’shimcha tuzatishlar kirita oladi (1), u ta’limjarayonini qurish, yana takroriy qurish, zarur bo’lsa yana qayta qurishni osonlik bilan amalga oshiradi (2), ta’lim oluvchilarni har bir mavzuni to’liq o’zlashtirishga yo’naltiradi (3), ta’lim mazmunini etalon darajasida va Ta’lim texnologiyalari Motiv etalon darajasidan past o’zlashtirgan o’quvchilarni guruhlarga ajrata oladi (4), har bir guruhga mos keladigan ish uslubini zudlik bilan tanlay oladi (5), ta’lim oluvchilarning qobiliyati, ehtiyoj va qiziqishlariga mos keladigan vositalar tizimini, vazifa- topshiriqlarni ishlab chiqadi (6), sust o’zlashtiruvchi o’quvchilar bilan qo’shimcha motivatsion mashg’ulot, qo’shimcha topshiriqlarni bajarish uchun shart-sharoit tayyorlaydi, ularni faollashtiradi (7). Ta’lim texnologiyasi doirasida tashkiliy-uslubiy jihatdan oldindan qo’yilgan ta’lim maqsadlariga turli uslubiy majmualar yordamida erishish mumkin. Agar texnologik tizimlarda asosiy e’tibor nazariyalarni yaratishga qaratilgan bo’lsa, uslublar majmuasini tanlash asosan empirik asosda amalga oshiriladi. Ta’lim texnologiyalarining asosiy tarkibiy qismlari Ta’lim texnologiyasi quyidagi uch bosqichdan iborat bo’lgan ko’plab operatsiyalarni qamrab oladi: loyihalashtirish, amalga oshirish, nazorat qilish va baholash. I. Loyihalash - mo’ljallangan maqsad, uni amalga oshirish usuli va vositalari yig’indisini aniqlashdan iborat. Bu blok doirasida quyidagi ketma-ketlikda operatsiyalar amalga oshiriladi:
-ta’lim texnologiyasini amalga oshirish vaqtini aniqlash: yarim
Bilim Ko‘nikma Malaka Ta’lim Tarbiya Kompetensiya Vosita Usul Shakl Yo‘l ilish faoliyati Nazorat Ehtiyoj Manfaat Maqsad Qiziqish Havas noyaraJNatija yillik, yillik va butun o’qitishdavri uchun;
- o’quv materiallarini tahlil etish;
- maqsad va didaktik vazifalarni ajratib olish;
- o’quv materiallarini ma’lum tuzilmaga keltirish va vaqt bo’yicha taqsimlash;
- bilim, ko’nikma va malakalarni o’zlashtirish bosqichlari, shuningdek, shaxsning sifat va fazilatlarini rivojlantirishni aniqlab olish; - ta’lim oluvchilarni qiziqtirish usuli va vositalarini aniqlash.


XULOSA
Ta’lim jarayonining “texnologik” qurilishi qator muammolarni ham keltirib chiqaradi. Ularga, birinchi navbatda, didaktik maqsadlarni ishlab chiqish, ularni muvofiq ravishda tarkib toptirish, mos ravishdagi ta’lim jarayonini loyihalashtirishda uning shakl va mazmuni muvofiqligini ta’minlash, ta’lim oluvchilar tomonidan tajribaning to’laqonli o’zlashtirilishi, barcha ta’lim oluvchilar saviyasini tenglashtirish va oshirish kabilarni kiritish mumkin. Bo’lajak mutaxassislarni sifat jihatidan zamon talablari darajasida tayyorlashga avvalo ularga aniq bilimlar berish, kasbiy ko’nikma va malakalarni shakllantirish, ulardan kasbiy faoliyatlarida unumli qo’llashga o’rgatish orqali erishish mumkin. Bunday natijaga erishishda aynan texnologik yondashuv keng imkoniyatlarni ochadi.
Ta’lim texnologiyalari fanining ilmiy-tadqiqot metodlari,
boshqa fanlar bilan bog’liqligi
Ta’lim texnologiyalari nazariy fan sifatida ta’lim-tarbiya sohasida kafolatli natijaga erishish darajasini oshirish muammolarini tadqiq etish bilan shug’ullanadi hamda o’zining muntazam rivojlanishini kadrlar tayyorlash orqali ta’minlab turadi. Muammolarni hal etishda turli ilmiy-tadqiqot usullaridan foydalanadi va boshqa fanlar bilan bog’liqliklarga ham ega. Ilmiy tadqiqot ishlari fanni rivojlantirishga, ayrim pedagogik hodisalarni tekshirib o’rganishga, muammolarni hal qilish yo’llarini aniqlashga yordam beradi. Hozirgi kunda quyidagi metodlarni ta’lim taraqqiyotiga samarali hissa qo’shadi deb hisoblash mumkin:

1. Nazariy usul – ilmiy adabiyotlar, ommaviy matbuot, internet materiallari, darsliklar, o’quv-metodik ishlanmalar, ko’rsatmalar bilan ishlash, manbalarni o’rganish va nazariy tahlil qilish asosida olib boriladigan pedagogik izlanish. Bu usul muammolarning qay darajada o’rganilgani, qay biri atroflicha ochilganligi, qaysi masalalar yechilmaganligini bilish imkoniyatini beradi