Mavzu: Tovush va harf fonema va uning variantlari

Berdaq nomidagi Qoraqalpoq davlat universiteti o’zbek filologiyasi fakulteti 203-guruh talabasi Allanazarova sojidaning Hozirgi oʻzbek adabiy tili fanidan kurs ishi himoya

Mavzu: Ozbek tilshunosligida fonema va tovush masalasi

REJA:

• Fonetikaning predmeti va vazifasi.
• Fonetikaning bo’limlari.
• Tovush nutqning – eng kichik birligi sifatida.
• Fonema va fonologiya.
• Fonema variantlari.
• Tovush va harf.

Fonema va tovush. Eng kichik lisoniy birlik fonemalardir. Fonema muayyan til egalarining ma'lum tovushlar tipi haqidagi umumiy tasavvurlaridir. Har bir fonema so'zlovchilar ongida o'z tipini farqlovchi belgilari majmui asosida vujudqa kelqan maxsus "akustik artikulyatsion portret" yoki "tovushlar obrazi" sifatida saqlanadi. Muayyan fonemaning farqlovchi belgilari uning artikulyatsion va akustik xususiyatlari asosida shakllanadi. Artikulyatsion belqilar muayyan tovushlarni talaffuz qilish uchun nutq a'zolarining bir xildagi harakatga moslashgan avtomatik, standart holatlari haqidagi tasavvur bo'lsa, akustik belgilar sifatida bir turdagi tovushlarga xos talaffuz sifati va miqdori tushuniladi.

• Fonema va tovush. Eng kichik lisoniy birlik fonemalardir. Fonema muayyan til egalarining ma'lum tovushlar tipi haqidagi umumiy tasavvurlaridir. Har bir fonema so'zlovchilar ongida o'z tipini farqlovchi belgilari majmui asosida vujudqa kelqan maxsus "akustik artikulyatsion portret" yoki "tovushlar obrazi" sifatida saqlanadi. Muayyan fonemaning farqlovchi belgilari uning artikulyatsion va akustik xususiyatlari asosida shakllanadi. Artikulyatsion belqilar muayyan tovushlarni talaffuz qilish uchun nutq a'zolarining bir xildagi harakatga moslashgan avtomatik, standart holatlari haqidagi tasavvur bo'lsa, akustik belgilar sifatida bir turdagi tovushlarga xos talaffuz sifati va miqdori tushuniladi.

TAYANCH TUSHUNCHALAR:

• 1. Fonetika.
• 2. Fonetik birliklar
• 3. Umumiy fonetika
• 4. Xususiy fonetika
• 5. Tavsifiy fonetika
• 6. Qiyosiy fonetika
• 7. Ekspremental fonetika
• 8. Fizik-akustik aspekt
• 9. Anatomik fiziologik aspekt
• 10. Perseptiv aspekt
• 11. Lingvistik-funksional aspekt
• 12. Fonema
• 13. Fonologiya.
• 14. Fonema variantlari.
• 15. Fonemaning doimiy belgilari.
• 16. Tovush va harf.