Mavzu: trikotaj korxonasida texnik nazorat

 Amaldagi asosiy materiallar mato, trikotaj mato, to'quv, plyonka va turli tolali kompozitsion va tuzilishdagi qatlamli materiallar, sun'iy mo'ynalar va teri. Sanoat asosan matolardan va trikotaj matolardan kiyim-kechak ishlab chiqaradi. Xom ashyo tarkibiga ko'ra ular paxta, jun, ipak, zig'ir matosiga va maqsadlariga muvofiq palto, kostyum, ko'ylak, kimyo, zig'ir va astarga bo'lingan. Ushbu materiallarning tashqi ko'rinishi, gigienik xususiyatlari, turli ta'sirlarga qarshilik turli xil talablarni qo'yadi. Shunday qilib, palto ustki qismining tafsilotlari uchun ishlatiladigan materiallar chiroyli ko'rinishga ega bo'lishi kerak, aşınma va kıvrılma yuklariga etarli darajada qarshilik ko'rsatishi kerak; astar - yaxshi aşınma qarshilik, gigroskopiklik, bug 'va havo o'tkazuvchanligi. Trikotaj buyumlariga iplardan (iplardan) mashina yoki qo'lda to'qish natijasida olingan mahsulotlar kiradi. Ba'zi trikotaj kiyimlar yozuv mashinkalarida to'liq tikilgan (paypoq, paypoq, sharf, mushukcha va boshqalar), boshqalari - ichki kiyim, yuqori trikotaj kiyimlarning ko'pi, qo'lqoplar - dastgohlarda (trikotaj) to'qilgan matodan tikilgan. Ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning maqsadiga muvofiq trikotaj sanoati quyidagi ishlab chiqarish turlariga bo'linadi: trikotaj va ichki kiyimlar, paypoq buyumlari, qo'lqoplar, texnik kiyimlar va tibbiy buyumlar. Trikotaj buyumlar yuqori egiluvchanlik va egiluvchanlik bilan ajralib turadi, bu esa engillik va qulaylik hissi yaratishga imkon beradi.

Trikotaj mahsulotlarining boshqa to‘qimachilik mahsulotlaridan farqi shundanki, bu mahsulotlar to‘qima kabi asos va arqoq iplarini bir-biriga perpendikular o‘rib, kesishtirib shakllantirilmasdan, to‘qilayotgan ipdan halqa hosil qilib, o‘rib amalga oshiriladi. Shakllangan halqa murakkab tuzilishli geometrik ko‘rinishga ega. Trikotajning o‘ziga xos xususiyatlari ham ana shu shaklga egaligidan kelib chiqadi, ya’ni halqa ipi tekislanganida to'qima eniga cho‘ziladi, uni qayta o‘z holiga qaytishiga esa tolaning qayishqoqligi tufayli erishiladi. Mahsulot birligiga xomashyo sarfming nisbatan kamligi esa to‘qima sirtining halqalar bilan qoplanganligidandir. Trikotaj mahsulotlarining xilma-xilligi ushbu texnologiya asosida turli o‘rilishlardagi to‘qimalarning ishlab chiqarilishi mavjudligidadir: havo o‘tkazuvchanlik, issiqlik saqlash xususiyatlari, cho'ziluvchanlik, buraluvchanlik, shakl saqlash xususiyatlari va yana birqancha is’temolchiiik xususiyatlarga ega bo‘lish imkoniyatlari mavjuddir. Trikotaj buyum va mahsulotlarni yarim muntazam va muntazam usullarda, xomashyolardan samarali foydalanib, sifatli qilib ishlab chiqarilishi, mahsulotlar tannarxi qisqarishini ta’minlash bilan birga unga bo‘lgan ehtiyojni orttiradi. Tarmoqning yuqori sur’atlar bilan rivojlanishi, mutaxassislami ushbu sohaga bo'lgan diqqat-e’tiborini oshirmoqda va yangidan-yangi yutuqlarga asos solmoqda. Respublikamiz va chet el olimlari asosan xalq is’temol mahsulotlarini ishlab chiqarishni kengaytirish, ularning sifatini oshirish, xomashyo sarfini qisqartirish hamda texnik trikotaj ishlab chiqarish texnologiyasini yaratish va ishlab chiqarishga tadbiq etish kabi muammolar yuzasidan tadqiqotlar olib bormoqdalar. 5 Bu muammolami hal etish uchun zamonaviy kompyuterlar bilan jihozlangan yangi texnika va texnologiyalami yaratish va ishlab chiqarishga tadbiq etish asosiy masalalardan bin hisoblanadi. Muammoning bugungi kundagi yecliimi yuqorida ta’kidlangan zamonaviy yarimavtomat va avtomatlarning yaratilganligi hamda yangilarining yaratilayotganligidir. Avtomatlarda qanday mahsulotlar ishlab chiqarilishligiga ko‘ra, yassi, aylana va oval yuzali bir va ikki ignadonli etib ishlab chiqarilmoqda. Avtomatlarda paypoq, ustki trikotaj, qalpoq-sharf, qo‘lqop, g‘ilof, poyandoz, texnik va maishiy trikotaj mahsulotlarining muntazam (tayyor) usulda gardishi bo‘ylab to‘qilishi mahsulot ishlab chiqarishda xomashyodan (99,5%) yuqori samaradorlikda foydalanishni ta’minlaydi. Yangi texnika va texnologiyalarning ishlab chiqarishga tadbiq etilishi qimmatbaho xomashyolardan samarali foydalanib, mahalliy xomashyodan sifatli trikotaj mahsulotlarini eksportbob qilib ishlab cliiqarish imkonini yaratadi. Yuqorida ta’kidlangan omillarga asoslangan holda respublikamizdagi bir qator o‘rta, kichik va qo‘shma korxonalarda xomashyodan samarali foydalanish talablariga ustuvorligi bilan javob beradigan paypoq, qo‘lqop to‘quv va ko‘p tarmoqli yassi ignadonli fang va koton avtomatlardan yuqori samarodorlikda foydalanilmoqda. Bu uskunalarda ishlab chiqarilayotgan trikotaj mahsulotlaming asosiy qismlari eksportbop qilib ishlab chiqarilmoqda. Trikotaj mahsulotlarini ishlab chiqarishning uch xil usul mavjud: bichib-tikib, yarim muntazam va muntazam usullar. Bichib-tikib ishlab chiqarish usuli o‘ziga xos bo‘lib, unda to‘quv mashinalarida to‘qilgan matoni gazlamalarga o'xshab bichiladi, ya'ni matodan andoza bo'yicha mahsulot bo‘laklari bichilib, so'ngra ular tikuv mashinalarida choklanadi va istalgan ko‘rirrishdagi buyum shakli beriladi.
Muntazam usulda trikotaj mahsulotlarini (yoki ulaming bo‘laklarini) ishlab chiqarishda mahsulot maxsus mashinalarda yoki avtomatlarda to‘qilib, ular tugallangan (tayyor) shaklga ega bo‘ladilar (1.1 v, g, drasm). Ushbu usulda to‘qiladigan qismlar, odatda, qisman bo‘lsa ham bichilmaydi va chetlari (hoshiyalari) qirqilmay, tikuv mashinalarda birlashtirilib shakl beriladi. Bu usulga xos bo‘lgan ko'rsatkichlardan biri xomashyo juda tejamkorlik bilan ishlatiladi. Biroq kun davomida rejalashtirilishi bo'yicha bir xil olchamdagi va modeldagi mahsulotlar ishlab chiqariladi. Trikotaj ishlab chiqarish texnika va texnologiyasini takomillashtirish xomashyo sarfi va ishchi mehnat kuchining qisqartirilishiga yo‘naltirilgan. Keng tarqalgan trikotaj ishlab chiqarishning bichish usulidagi matoni bichish va keyinchaJik uning yassi bo‘laklarini birlashtirish astasekin donali trikotaj to‘qishning avtomatlashtirilgan usullari bilan almashtirilmoqda. Matoni to‘qish, uni bichish va tikish jarayonlariga sarflanadigan mehnat sarfi avtomatlarda donali trikotaj to‘qishga nisbatan birmuncha yuqoridir. Donali trikotaj mahsulotlarini avtomatik tarzda to‘qish to‘quv uskunalarining ixtisoslanishi va uni murakkablashuvi bilan bog‘liqdir. Ishlab chiqarish texnika va texnologiyasining takomillashuvi shunday to‘quv avtomatlarini kashf etdiki, ular shaklan tugallangan mahsulot yoki ular bo'laklarini to'qiy olishi bilan birgalikda, texnologik jarayonlarni qisqartirishga ham imkon yaratadi. Donali trikotaj mahsulotlami qisqartirilgan texnologik jarayon asosida to‘qish o‘z ichiga quyidagilarni oladi: mahsulotning tag qismini (etagini) so'tilmaydigan qilib to'qish, ikki ignadonli mashinalarda masulot qismlarining ajratish qatorlarini hosil qilish, mahsulot enini qisqartirish, qo'shish yoki boshqa biron-bir usul bilan o‘zgartirish, ilgakli va tilchali ignalar bilan jihozlangan mashinalarda halqa ko‘- chirish, paypoq mahsulotlarini ishlab chiqarishda tovon va uch qismlarini hosil qilish, murakkab shakldagi tugallangan mahsulotlami koton, yassi fang mashinalarida va qo‘lqop to‘qish avtomatlarida hosil qilish, tanda to‘quv mashinalarda donali trikotaj mahsulotlarini ishlab chiqarish va boshqalar. 8 Trikotaj ishlab chiqarish texnologiyasining nazariy asoschilaridan biri bo‘lgan rossiyalik olim professor A.S.Dalidovich mahsulot ishlab chiqarishdagi samaradorlikni orttirish va xomashyodan unumli foydalanish borasida bir qator ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borgan. Tadqiqotlar natijasida olim mahsulot ishlab chiqarish, bichish va tikish usullaridan imkoniga ko‘ra foydalanmay, ya’ni ishlab chiqariladigan mahsulotni tikmay, uni to‘quv mashina va avtomatlarida tayyor shaklda ishlab chiqarishni tavsiya etgan. Tikilgan (choklangan) mahsulotning tashqi ko‘rinishi choklar (yon, eng, yoqa) hisobiga husndorligini qisman boMsada yo‘qotadi. Xomashyo sarfi choklash jarayonida (choklar uchun qismlarning har bir qismidan 5 mm qoldiradi) ortadi. Muhimi mahsulot ishlab chiqarishga sarflanadigan mehnat (matoni to‘shash, bichish, tikish) resurslaiini orttiradi. Bu esa qo'shimcha mehnat va sarf-xarajatlar hamda mahsulot tannarxining ortishini yuzaga keltiradi, deb ta’kidlangan. Ta’kidlangan fikr-mulohazalar bugungi kunda o‘z tasdig‘ini topib, donali trikotaj mahsulotlari, tikuv amallarini bajarmay choklarsiz tayyor shaklda (jaket, reytuz, qalpoq, qo‘lpoq, sharf, poyandoz) ishlab chiqarilmoqda. Bitta mahsulotni muntazam usulda, to‘quv mashinada tayyor shaklda ishlab chiqarilganda (bichib, tikish usulida 15-18%, muntazam usulda 0,5-1%,) xomashyoni tejash 14-17% foizni tashkil etadi.