Mavzu: Uch fazali manbalarning bir xil nomlangan qisimlarini aniqlash.
REJA:
1. Uch fazali EYuK va tokni olish qurilmasi va uning ishlashi. Uch fazali generator va iste’molchilarning yulduz sxemada ulanishi.
2. Yulduz sxemada ulangan uch fazali tok zanjirini hisoblash, tok va kuchlanishlarning vektor tasvirlarini qurish (iste’molchilarning simmetrik va nosimmetrik holatlarida).
3. Uchburchak sxemada ulangan uch fazali tok zanjirini hisoblash, tok va kuchlanishlarning vektor tasvirlarini qurish (iste’molchilarning simmetrik va nosimmetrik holatlarida).
4. Uch fazali simmetrik iste’molchilarning uchburchak sxemasidan yulduz sxemasiga o‘tishda tok va quvvatlarning o‘zaro nisbati. Uch fazali zanjirlarda aktiv, reaktiv va to‘la quvvatlar.
Uch fazali o'zgaruvchan tok haqida gapirganda, ba'zi odamlar tanish bo'lmagan bo'lishi mumkin, chunki uch fazali o'zgaruvchan tok asosan sanoat odamlari tomonidan qo'llaniladi.
Ammo bir fazali o'zgaruvchan tok haqida gap ketganda, siz buni asosan tushunishingiz kerak, chunki bizning kundalik hayotimizda ishlatadigan elektr energiyamiz bir fazali o'zgaruvchan tok va bitta tok simli va bitta neytral simdan tashkil topgan elektr tarmog'i bir fazali o'zgaruvchan tokdir. Faqat bitta jonli sim bor, shuning uchun u bir fazali o'zgaruvchan tok deb ataladi.
O'tkazilgan sim bir fazali o'zgaruvchan tok deb atalganligi sababli, uch fazali o'zgaruvchan tokda uchta kuchlanishli sim bo'lishi kerak. Bu ham to'g'ri, chunki u uchta eskirgan simga ega, ularni eslash va tushunish osonroq. Ammo malakali elektrchi bo'lib, bu etarli emasligini tushunadi, shuning uchun uch fazali o'zgaruvchan tok nima? 1. Uch fazali o'zgaruvchan tokning asosiy ko'rinishi: Uch fazali o'zgaruvchan tok - bu bir xil chastotali, teng potentsial amplituda va 120 ° o'zgarishlar farqiga ega bo'lgan uchta o'zgaruvchan tok zanjiridan tashkil topgan quvvat tizimi. Hozirgi vaqtda mening mamlakatim&# 39 ishlab chiqarish va tarqatish uch fazali o'zgaruvchan tokdir. Uch fazali o'zgaruvchan tok bir fazali o'zgaruvchan tokka nisbatan juda ko'p afzalliklarga ega. Elektr energiyasini iste'mol qilish nuqtai nazaridan uch fazali motorlar bir fazali motorlarga qaraganda sodda tuzilishga, past narxga va yaxshi ishlashga ega. Elektr energiyasini uzatish bo'yicha uch fazali tizimlar qabul qilinadi, ular bir xil sharoitlarda bir fazali dvigatellardan yaxshiroqdir. Elektr energiyasini uzatish elektr uzatish liniyalarida ishlatiladigan mis miqdorini tejaydi. Aslida, bir fazali elektr ta'minoti uch fazali elektr ta'minotining bir bosqichini oladi. Shuning uchun uch fazali o'zgaruvchan tok kuchi keng qo'llanilgan. Bobini magnit maydonda aylantirganda, zanjirda faqat bitta o'zgaruvchan elektromotor kuch hosil bo'ladi va shu vaqtda chiqarilgan o'zgaruvchan tok bir fazali o'zgaruvchan tok deb ataladi. Agar bir-biriga burchak ostida joylashgan uchta sariq bir vaqtning o'zida magnit maydonda aylansa, zanjirda uchta o'zgaruvchan elektromotor kuch paydo bo'ladi va bu vaqtda hosil bo'lgan o'zgaruvchan tok uch fazali o'zgaruvchan tok deb ataladi. O'zgaruvchan tok dvigatelida AX, BY va CZ uchta bir xil bobinlar temir yadroga o'rnatiladi. Boshlanish uchlari A, B va C, uchlari X, Y va Z. Uchta sariqlarning tekisliklari bir-biri bilan 120 daraja burchak hosil qiladi. Temir yadroni doimiy tezlikda aylantiring va uchta sariq magnit maydonda doimiy tezlikda aylanadi. Uchta sariq bir xil va ular chiqaradigan uchta elektromotor kuch maksimal qiymat va chastotaga teng.
Ushbu uchta elektromotor kuchning maksimal qiymati va chastotasi bir xil bo'lishiga qaramay, ularning fazalari bir xil emas. Uch spiral tekislik bir-biri bilan 120 daraja burchak hosil qilganligi sababli, uchta elektromotor kuchning fazalari bir-biridan 120 daraja farq qiladi. 2. Faza kuchlanishi Uchta simli va neytral simlarning har qanday biri orasidagi kuchlanish Ua, Ub, Uc fazali kuchlanish deb ataladi. Mamlakatimizda' past kuchlanishli elektr ta'minoti tizimida uch fazali simlar va neytral simlar orasidagi kuchlanish 220 voltni tashkil qiladi. Uch fazali simlar orasidagi kuchlanish chiziq kuchlanishi deb ataladi. Nosimmetrik uch fazali tizimda chiziq kuchlanishi fazaviy kuchlanishdan 1,73 marta ko'pdir. Mamlakatimizda' past kuchlanishli elektr ta'minoti tizimida elektr quvvati 380 volt.
Quvvat tizimlarida odatda ishlatiladigan uch fazali A, B va C chiziqli kuchlanish va fazaviy kuchlanish o'rtasidagi farq. Faza kuchlanishi - bu bir fazali kuchlanish, ya'ni bir fazali tuproqli kuchlanish, bu odatda fuqarolik foydalanish uchun 220 V ga teng. Chiziq kuchlanishi ko'pincha fazadan fazaga, ya'ni har ikki faza orasidagi kuchlanish deb ataladi va elektr ta'minoti odatda 380V ga teng. Y ga ulangan transformatorda chiziq kuchlanishi fazali kuchlanishning ildiziga 3 marta, fazali oqim esa chiziq oqimiga teng. Delta ulanishida chiziqli kuchlanish fazali kuchlanishga teng, fazali oqim chiziqli oqimning 3 barobariga teng va quvvat P=root 3 * UI. To'rtinchidan, fazali oqim va chiziqli oqim o'rtasidagi farq Uch fazali to'rt simli tizim, fazali oqim va chiziqli oqim o'rtasidagi farq, asosan, yukning ulanish usuliga bog'liq, agar u yulduz aloqasi bo'lsa, fazali oqim va chiziq oqimi bir xil, va chiziqli kuchlanish faza hisoblanadi kuchlanishning ildizi 3 marta. Agar yuk delta aloqasi bo'lsa, u holda oqim oqimi faza oqimining uch baravariga teng bo'ladi va fazali kuchlanish chiziq kuchlanishi bilan bir xil bo'ladi. Uch fazali o'zgaruvchan tokda chiziqli oqim va o'zgarishlar oqimi o'rtasidagi bog'liqlik yukning ulanishiga qarab aniqlanishi kerak. Yulduzli ulanishda chiziq oqimi=fazali oqim; delta ulanishida chiziq oqimi=faza oqimidan 3 baravar ko'p.
Farqlar: (1) fazali kuchlanish: uch fazali va neytral chiziqlardan birining kuchlanishi. Chiziqli kuchlanish: uch fazali chiziqning chiziqli chiziqdagi kuchlanishi. Aloqalar: U fazasi=U chizig'i / 1.732. (2) o'zgarishlar oqimi: faza chizig'ining oqimi va neytral chiziq yuki. Chiziq oqimi: uch fazali yukning chiziqlari orasidagi oqim. Aloqalar: I faza=P / U faza / quvvat koeffitsienti, I chiziq=P / 1.732 / U faz / quvvat koeffitsienti. Uch fazali generatorning yulduzcha ulanishida uchta sarg'ishning uchlari birlashtirilib, umumiy uchi - neytral chiziq - nol chizig'ini hosil qiladi. Uchta sariqning dastlabki uchlariga ulangan uzatish liniyalari fazali chiziqni hosil qiladi, shuningdek, oqim liniyasi deb ataladi. (O'tkazilgan sim) va neytral sim orasidagi kuchlanish U1 fazali kuchlanish deb ataladi. Uch fazali elektr ta'minotidagi har bir fazaning yuki orqali o'tadigan oqim fazali quvvatdir.
Uch fazali EYuK tizimning uch fazali toklari deb bir xil chastotali va fazalari o‘zaro 120 0 ga siljigan uchta sinusoidal bir fazali toklar tizimiga aytiladi. Uch fazali tizim yordamida ishlab chiqarilayotgan elektr energiyani uzoq masofalarga uzatish, bir fazali tizimga nisbatan samarali hisoblanadi. Uch fazali EYuK tizimni hosil qilish, uni iste’molchilarga uzatish va bevosita iste’mol qilishda qo’llaniladigan uch fazali sinxron generatorlar, motorlar, transformatorlar konstruktsiyasi ishlab chiqarishuchun qulay va samarali, ularniekspluatatsiyasi tejamli va ishonchlidir. Texnologik tomondan uch fazali tizimlarda aylanuvchi magnit maydoni hosil qilish nisbatan qulayu sanaladi. Sinxron va asinxron elektr motorlarning ishlash tamoyillari ushbu aylanuvchi magnit maydonning tokli o ‘tkazgichga ta’siri hisoblanadi.
Uch fazali tizimga ta’rif, tushuncha va formulalar. Bir xil chastotali va fazalar bo’yicha o’zaro 1200 siljigan uchta EYuK li zanjirdagi tok uch fazali tok deb ataladi. Uch fazali EYuK tizimi, uch fazali iste’molchi va ularni o’zaro bog’lovchi o’tkazgichlar uch fazali zanjirni shakllantiradi. Uch fazali generator EYuK larinig oniy qiymatlari quyidagicha ifodalanadi:
EYuK vektorlarining geometrik yig’indisi yopiq uchburchak hosil qiladi. Uch fazali zanjirda ikki turdagi kuchlanish va toklar mavjud bo’ladi: Faza kuchlanishi –liniya simlarining har biri bilan neytral sim orasidagi kuchlanish bo’lib Ua , Ub va Uc lar bilan yoki umumiy tarzda Uf bilan belgilanadi; Liniya kuchlanishi – liniya simlari orasidagi kuchlanish, boshqacha aytganda generator chulg’amlarining A va B, B va C hamda C va A nuqtalari orasidagi UAB, UBC va UCA kuchlanishlar yoki umumiy tarzda UA bilan belgilanadi; Faza toki – generator chulg’amlarining yoki iste’molchilarning bosh uchidan oxirgi uchiga yo’nalgan tok bo’lib umumiy tarzda If ko’rinishida belgilanadi. Liniya toki – Zanjirdagi liniya simlaridan oqib o’tayotgan tok bo’lib umumiy tarzda IL bilan belgilanadi. Uch fazali zanjirlarda generator, transformator chulg’amlari va iste’molchilar ikki xil sxemada: “yulduz” (Ү) yoki “uchburchak” (∆) usulida ulanadi. Generator chulg‘amlarini “yulduz” (Ү) usulida ulanishi va EYuKlarning vektor diagrammalari 3.1 – rasmda keltirilgan.
Uch fazali tokning quvvati. Uch fazali simmetrik zanjirlarda quvvatlar quyidagicha hisoblanadi:
Uch fazali simmetrik zanjirlarda tokning quvvatini bir fazali va uch fazali vattmetrlar yordamida o’lchash mumkin. Elektr zanjirlarda uch fazali simmetrik iste’molchilarni “yulduz” sxemasidan “uchburchak” sxemasiga o’tkazib ulanganda, liniyadagi tok 3 hamda iste’molchining quvvati 3 martaga ko’payadi. Ushbu xususiyatdan amaliyotda keng miqyosda foydalaniladi.
Elektr stantsiyalarida uch fаzаli sinхrоn gеnеrаtоrlаr o’rnatilgan bo’lib, aynan ular yordamida uch fаzаli elektr energiyasi hosil qilinadi( 3.1-rasm) . Uch fаzаli sinхrоn gеnеrаtоr ikkita asosiy qism – qo’zg’almas stator (3.1-rasm,1) va aylanuvchi rotordan (3.1-rasm,2) iborat bo’ladi. Stator pazlariga chulg’amlar soni bir xil, o’zaro bir-biridan 120 ga siljigan uchta chulg’am joylashtiriladi. Rotor vali(o’qi)ga esa N va S ikki qutbli elektromagnit mustaxkam o'rnatilgan. Ushbu elektromagnit cho’lg’mi maxsus manbadan o’zgarmas tok bilan ta’minlanadi.
Ushbu uch fаzаli sinхrоn gеnеrаtоr rotori tashqi birlamchi harakatlantirgich (bug’-gaz turbinasi, ichki yonuv dvigateli, suvning yuqoridan pastga tushish energiyasi va h.k.) yordamida aylantirilganda statorning faza chulg’amlarida o’zgaruvchan EYuK induktsiyalanadi. Aylanayotgan rotorning magnit maydoni faza chulg’amlarini birdaniga emas, balki navbati (120 0 farq qilgan holda) bilan kesib o’tgani sababli stator chulg’amlarida hosil bo’ladigan EYuKlar ham fazalar bo’yicha o’zaro 1200 ga siljigan tarzda hosilbo’ladi[1,2]. Uch fаzаli sinхrоn gеnеrаtоrning konstruktiv tuzilishi quyidаgicha: Uchtа bir хil mis simlrdan o’ralgan cho`lg`аmlаr (3.1-rasm, 1) qo’zg’almas qism - stаtоrning mаgnit o`zаgi аriqchаlаrigа o`zаrо 120o siljigan holda jоylаngаn. qismidа, rоtоr cho`lg`аmi jоylаshgаn bo`lib, ushbu cho`lg`аm o`yg`оtuvchi cho`lg`аm dеb atalаdi. Sinхrоn gеnеrаtоrning o`ygоtuvchi cho`lg`аmgа o`zgаrmаs tоk bеrilib, ushbu tоk kuchli mаgnit mаydоnini hosil qilаdi. Tashqi mexanik kuchlar ta’sirida rоtоr аylаntirilgаndа ushbu mаgnit mаydоni stаtоr chulg`аmlаridа o’zaro bir-biridаn 1200 gа fаrq qiluvchi bir хil chаstоtаli sinusоidаl EYuK larni hоsil qilаdi.
O’zaro bir-birga nisbatan 1200 ga siljitib joylashtirilgan uchta chulg‘amlarni magnit maydonida burchak tezligi bilan soat mili yo‘nalishi bo’yicha aylantirilganda, chulg’amlarda sinusoidal EYuK paydo bo’ladi. Ushbu EYuKlar amplitudasi o’zaro teng bo’lib, fazalari 120 0 ga farq qiladi. Butun dunyo bo’ylab ishlab chiqarishning barcha sohalarida elektr energiya ta’minoti va iste’molida asosan uch fazali tizimdan foydalaniladi. Uch fazali generatorning EYuK -Ea deb belgilasak, undan1200 orqadagi ikkinchi faza EYuK -Eb , 1200 oldindagi, uchinchi faza EYuK-Ec deb belgilanadi. Uch fazali EYuK manbai, uch fazali iste’molchi va ularni birlashtiruvchi o’tkazgich simlar majmui uch fazali zanjir deb ataladi. Demak, uch fazali EYuK simmetrik tizim deb o‘zaro bir biridan fazasi 1200 burchakka siljigan bir xil 50 chastota va amplitudali EYuK majmuiga aytiladi. 3.3-rasmda shunday EYuKlar tizimi oniy qiymatlarining to‘lqin diagrammasi keltirilgan.
Dostları ilə paylaş: |
