Mavzu: Yorug’lik nurining tabiati

tajribaviy tasdig’ini oldi, suvda yorug’likning tarqalish tezligini o’lchab ekanligini


isbotladi.

1865 yilda Maksvell yorug’likning elektromagnit nazariyasini yaratdi: unda

yorug’lik har xil muhitlarda tezlik bilan tarqaluvchi , juda qisqa elektromagnit


to’lqinlardan iborat hisobladi, yorug’likning vakuumdagi tarqalish tezligiga


tengligi isbotladi.Maksvell nazariyasi yorug’likning nurlanish va yutilish


jarajonini, fotoelektrik effektni va Kompton sochilishini tushuntira olmadi. Lorens


nazariyasi ham, yorug’likning moddalar bilan o’zaro ta’sirini, xususan, qora


jismning issiqlik nurlanishidagi to’lqin uzunligiga bo’g’liq energiya taqsimotini


tushuntira olmadi.
M.Plank tomonidan taklif etilgan gipotezaga asosan, yorug’likning nurlanishi va
yutilishi uzluksiz bo’lmqay, diskret xususiyatga egadir, ya’ni aniq porsiyadan (
kvantlar) iboratdir. Bu kvant energiyasi quyidagicha ifodalanadi:


(17)
bu yerda h-Plank doimiysi. Plank gipotezasi qora jismning issiqlik nurlanishini
ham oson tushuntira oldi.

1905 yilda A.Enshteyn yorug’likning kvant nazariyasini kashf etdi. Bu nazariyaga

asosan, yorug’lik nurlanishi va tarqalishi fotonlar- yorug’lik kvantlari oqimi
ko’rinishida sodir bo’lib, ularning energiyasi quyidagi nisbat bilan aniqlanadi:

(18)
yorug’likning tarqalish qonunlari, yorug’likning moddalar bilan o’zaro ta’siri
to’g’risidagi nazariyalar yorug’lik murakkab xususiyatga ega ekanligini ko’rsatadi.
Demak, yorug’lik tabiati korpuskulyar-to’lqin dualizmi tasavvuridan iborat.
Yorug'lik yo'lqin tabiatini tasdiqlovchi tajribalardan biri yorug'lik


interferentsiyasidir.Yorug'lik interferentsiyasini tushuntirish uchun kogerent


yorug'lik manbalari tushunchasini kiritish lozim. Kogerent yorug'lik manbalari deb

bir xil chastotali va fazalar farqi o'zgarmas bo'lgan tebranishlarni yuzaga


keltiruvchi to'lqin manbaiga aytiladi. Odatda, bitta yorug'lik manbaidan

chiqayotgan to'lqinni biror usul bilan ikki kogerent to'lqinga ajratiladi.


Yorug'lik interferentsiyasini kuzatish uchun kogerent manbalardan foydalanish


lozim. Odatda, kogerent manbalar. Frenel biprizmasi, Yung usuli, yupqa

plastinkada, ponada, Nyuton halqalarida, va boshqa ko'pgina usullar yordamida


hosil qilinadi. Yorug'lik interferentsiyasini kuzatishning ikkinchi asosiy sharti–

kogerent to'lqinlar qo’shilishidan oldin yo'llar farqini hosil qilishi kerak, ya'ni ikki


kogerent to'lqin bosadigan optik yo'llar farqi butun yoki yarim to'lqin uzunligiga

teng bo'lishi kerak. Yuqorida qayd qilingan ikki shart bajarilganda yorug'lik
interferentsiyasi kuzatiladi. Yoruglik interferentsiyasi deb, ikki kogerent to'lqinning

fazoda qo'shilib ular energiyasi (intivsivligi)ning qayta taqsimlanishiga, ya'ni


o'zaro kuchayishiga yoki susayishiga aytiladi.


M1 va M2 manbalardan chiqayotgon kogerent to'lqinlar A nuqtada


uchrashayotgan bo'lsin. M1 manbadan chiqayotgan to'lqin A nuqtaga yetguncha


L1 yo'lni, M2 manbadan chiqayotgan to'lqin A nuqtaga yetguncha L2


yo'lni bosib o'tadi.

Bunda yo'llar farqi ΔL= L2 –L1 ga teng bo'ladi.


Agar optik yo'llar farqi yorug'lik to'lqinining yarim uzunligiga juft karrali bo'lgan