Mavzu: Yorug’lik nurining tabiati

xolda, yani 

 L=2m*/2=m*
Elektronlar difraksiyasi— elektronlarning kristallarda yoki suyuqlik va gaz


molekulalarida elastik sochilishidir. Bunda elektronlarning birlamchi dastasidan


maʼlum burchaklarga ogʻdirilgan qoʻshimcha dastalar hosil boʻladi. Bunday


dastalarning boshlangʻich yoʻnalishdan ogʻish burchaklari va intensivligi sochuvchi


moddaning strukturasiga bogʻliq. 1927-yilda Amerikalik fiziklar K.Devisson va


L.Jermer kristall plastinkada sochilayotgan elektronlarning difraksiyalanishini


tajribada kuzatib,kashf etilganlar. Bu bilan Lui de Broylning zarralarning toʻlqin


xossalari haqidagi gipotezasi eksperimental tasdiqlandi. Elektronlar difraksiyasi


elementar zarralar,xususan,elektronlar oqimi ham yorugʻlik kabi toʻlqin tabiatga


ega ekanligini isbotlaydi. Elektronlar difraksiyasi elektronogramma jism tuzilishini


oʻrganishda qulay usul hisoblanadi. Plastinkaning yupqa sirt qatlamida roʻy


beradigan oksidlanish, kristallanish, toblanish jarayonlari, polimerlarning tuzilishi


va boshqalar shu usul bilan aniqlanadi. Neytronlar difraksiyasi yordamida qattiq


jismlarning kristall tuzilishi toʻgʻrisida maʼlumotlar olish, jismlarning magnit


xususiyatlarini oʻrganishi mumkin. Monoxromatik neytronlar olishda, neytronlar


spektrografiyasida va jism tuzilishini oʻrganishda neytronlar difraksiyasi tatbiq


qilinadi

Nyuton teleskoplarni takomillashtirar ekan, linza tomonidan berilgan tasvirning


chetlarida rangli bo'lishiga e'tibor qaratdi. U bunga qiziqib qoldi va birinchi bo'lib


yorug'lik nurlarining xilma-xilligini va natijada paydo bo'ladigan rang


xususiyatlarini o'rgandi, bunga hech kim ega bo'lmagan (Nyuton qabridagi


yozuvdan olingan so'zlar) Nyutonning asosiy tajribasi juda sodda edi. Nyuton


prizmaga kichik ko'ndalang kesimdagi yorug'lik nurini yo'naltirishini taxmin qildi.


Qorong'i xonaga panjurning kichik teshigidan quyosh nuri o'tdi. Shisha prizmaga


tushib, u sindi va qarama-qarshi devorda ranglarning yorqin almashinishi bilan


cho'zilgan tasvirni berdi. Kamalak ettita asosiy rangdan iborat deb hisoblangan


ko'p asrlik an'anaga rioya qilib, Nyuton ham etti rangni aniqladi: binafsha, ko'k,


och ko'k, yashil, sariq, to'q sariq va qizil. Nyuton kamalak chizig'ining o'zini spektr


deb atagan.


Teshikni qizil shisha bilan qoplagan Nyuton devorda faqat qizil dog'ni ko'rdi, uni


ko'k-ko'k va boshqalar bilan qopladi. Bundan kelib chiqadiki, ilgari taxmin


qilinganidek, oq nurni rang beruvchi prizma emas. Prizma rangini o'zgartirmaydi,


balki uni faqat tarkibiy qismlarga ajratadi. Oq yorug'lik murakkab tuzilishga ega.


Undan turli xil rangdagi to'plamlarni ajratish mumkin va faqat ularning


kombinatsiyalangan harakati bizga oq taassurot qoldiradi. Haqiqatan ham, agar


ikkinchi prizma ishlatilsa, birinchisiga nisbatan 180 daraja aylantiriladi. Spektrning


barcha nurlarini to'plang, keyin yana oq nurga ega bo'lasiz. Spektrning istalgan


qismini, masalan, yashil rangni tanlab, yorug'likni boshqa prizmadan o'tkazishga


majburlaganimizdan so'ng, biz boshqa rang o'zgarishini olmaymiz.


Nyuton kelgan yana bir muhim xulosani u oʻzining “Optika” risolasida quyidagicha


ifodalagan: Rangi boʻyicha, sinish darajasida farq qiluvchi yorugʻlik nurlari


Binafsha nurlar eng kuchli sinadi, boshqalarga qaraganda kamroq qizil rangda.


Yorug'likning sindirish ko'rsatkichining uning rangiga bog'liqligi dispersiya deb


ataladi (lotincha Dispergo-tarqalish so'zidan).