Mavzu: zardushтiylik dini reja
Axura-Mazda va barcha yomonliklarni Anxramaynyu (yoki Axriman
Yüklə 54,37 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SUVNI YARATGAN AMERETAT – O’SIMLIK DUNYOSINI YARATGAN BOHU MANA – ILOXIY
|
Axura-Mazda
va barcha yomonliklarni Anxramaynyu (yoki Axriman ) ifodalaydi. Axura-Mazda insonlarga ezgu ishlarni bayon etib ularga amal qilishni buyuradi, yomon ishlardan saqlanishga chaqiradi. Zardushtiylik dinida Axura Mazda Oliy ibtido, u hamma mavjudotlarning yaratuvchisi va boshqaruvchisi, yaxshilik va ezgulik timsoli – Oliy ruh sifatida namoyon bo’ladi. Zardushtiylikda yana olti ilohiy ruh – quyi tangrilarga ham sig’inilgan. Zardusht ta’limotiga ko’ra ular bir-biriga singib ketgan, manbaning ayrim joylarida quyi tangrilar Axura Mazdaning emanatsiyalari (ya’ni o’zidan nurlantirib chiqargan) deb berilgan. Avestoda quyi tangrilar Amesha Spenta – “abadiy ruhlar” deb nomlanadilar. «Abadiy ruhlar” dunyo yaratilishining ma’lum bir pog’onasini boshqarib turgan. Zardushtiylik dafn marosimi o’ziga xos bo’lib, o’lganlar bir necha past, baland «sukut minoralari» – daxma larga solinadi, u yerda murdalarning go’shtlarini qushlar yeb, suyaklarini tozalaydi. Go’shtdan tozalangan suyaklar maxsus sopol idishlarga solinib minora o’rtasidagi quduqqa sochib yuboriladi. Bunda poklik bilan nopoklik ning bir-biriga yaqinlashmasligiga erishiladi. AMESHA SPENTA – ABADIY RUHLAR XSHATRA VAIRYA - OSMONNI YARATGAN ARMAITI – YERNI YARATGAN XAURVA TAT – SUVNI YARATGAN AMERETAT – O’SIMLIK DUNYOSINI YARATGAN BOHU MANA – ILOXIY SIGIRNI YARATGAN ASHA VAHISHTA – OLOVNI YARATGAN Zardushtiylik dini dunyodagi eng qadimiy dinlardan biri hisoblanib, mil. av. ХII-VI asrlarda Markaziy Osiyo, Ozarbayjon, Eron va Kichik Osiyo xalqlari unga e’tiqod qilganlar. Eronda Sosoniylar sulolasi hukmronligi davrida uning muqaddas kitobi Avesto ruhoniylar tomonidan og’zaki rivoyatdan yig’ilib, birinchi marta kitob shakliga keltirilgan. Ayrim qismlariga, ayniqsa «Videvdat» bo’limiga o’zgartirishlar kiritilib, qayta ishlangan. VIII asrda O’rta Osiyoga islom dini kirib kelib, keng tarqalguniga qadar zardushtiylik mahalliy xalqlarning asosiy dini hisoblangan. Buni, jumladan, arxeologik tadqiqotlar isbotlaydi. Avesto zardushtiylikning asosiy manbasi va muqaddas kitobi hisoblanadi. U Apastak, Ovisto, Ovusto, Abisto, Avasto kabi shakllarda ham ishlatib kelingan. Avesto O’rta Osiyo, Eron, Ozarbayjon xalqlarining islomgacha davrdagi ijtimoiy-iqtisodiy hayoti, diniy qarashlari, olam to’g’risidagi tasavvurlari, urf-odatlari, ma’naviy madaniyatini o’rganishda muhim va yagona manbadir. Uning tarkibidagi materiallar qariyb ikki ming yil davomida vujudga kelib, avloddan-avlodga og’zaki tarzda uzatilib kelingan. Zardushtiylik dini rasmiy tus olguniga qadar Avestoning bo’laklari Тuron va Eron zamini xalqlari orasida tarqalgan. Ushbu – Axura-Mazdaning Zardusht orqali yuborilgan ilohiy xabarlari deb hisoblangan bo’laklar turli diniy duolar, madhiyalar sifatida yig’ila boshlangan. Bular Zardushtning o’limidan keyin kitob holida jamlangan va «Avesto» – «O’rnatilgan, qat’iy qilib belgilangan qonun-qoidalar» deb nom olgan. Bu qadimiy yozma manba bizgacha to’liq holda yetib kelmagan. Avesto haqida Abu Rayhon Beruniy (v. 1048 y.) shunday yozadi: «Yilnoma kitoblarida bunday deyilgan: podshoh Doro ibn Doro xazinasida [Abistoning] 12 ming qoramol terisiga tillo bilan bitilgan bir nusxasi bor edi. Iskandar otashxonalarni vayron qilib, ularda xizmat etuvchilarni o’ldirgan vaqtda uni kuydirib yubordi. Shuning uchun o’sha vaqtda Abistoning beshdan uchi yo’qolib ketdi». Тalabalarni Avestoning eng qadimiy qismlarida Zardusht tug’ilgan va o’z faoliyatini boshlagan yurt haqida ma’lumotlarbilan tanishtirishimiz maqsadga muvoffiq bo’ladi. Avestoda Axura Mazda yaratgan 16 ta shaharning nomi berilgan bo’lib, ulardan to’qqiztasi Markaziy Osiyoda joylashgan viloyat va shaharlarning nomlariga juda o’xshash. Unda aytilishicha, «bu mamlakatning ko’p sonli lashkarlarini botir sarkardalar boshqaradilar, baland tog’lari bor, yaylov va suvlari bilan go’zal, chorvachilik uchun barcha narsa muhayyo, suvga mo’l, chuqur ko’llari, keng qirg’oqli va kema yurar daryolari o’z to’lqinlarini Iskata (Skifiya), Pauruta, Mouru (Marv), Хarayva (Areya), Gava (so’g’dlar yashaydigan yurt), Хvarazm (Хorazm) mamlakatlari tomon eltuvchi daryolari bor». Shubhasiz, «keng qirg’oqli, kema yurar daryolar» bu Amudaryo va Sirdaryo bo’lib, Avesto tasvirlagan mazkur shaharlar O’rta Osiyo shaharlarining bu ikki daryo qirg’oqlarida joylashganlaridir. Shunga asoslanib, biz Zardushtning vatani, zardushtiylikning ilk makoni va Avestoning kelib chiqish joyi deb – Хorazm, tarqalish yo’nalishi deb – Хorazm- Marg’iyona-Baqtriyani ayta olamiz. AVESTO VIDEVDAD YASNA VISPERED YASHT KICHIK AVESTO (XO’RDAK AVESTO) Avesto zardushtiylik muqaddas kitoblarining majmuidir. U – murakkab to’plam. Avestoning saqlanib qolgan to’rtta kitobidan birinchisining nomi Yüklə 54,37 Kb. Dostları ilə paylaş:
|