Mavzu: zardushтiylik dini reja

XSHATRA 
VAIRYA-
OSMONNI 
YARATGAN
ARMAITI –
YERNI 
YARATGAN
XAURVA 
TAT –
SUVNI 
YARATGAN
AMERETAT –
O’SIMLIK 
DUNYOSINI 
YARATGAN
BOHU 
MANA –
ILOXIY 
SIGIRNI 
YARATGAN
ASHA 
VAHISHTA –
OLOVNI 
YARATGAN

---

ZARDUSHTIYLIKDA 
IMON ASOSLARI
EZGU FIKR
EZGU SO’Z
EZGU AMAL

---

Zardushtiylik
dini
dunyodagi eng qadimiy
dinlardan biri hisoblanib, mil. av. ХII-VI asrlarda
Markaziy Osiyo, Ozarbayjon, Eron va Kichik Osiyo
xalqlari unga e’tiqod qilganlar. Eronda Sosoniylar
sulolasi hukmronligi davrida uning muqaddas kitobi
Avesto ruhoniylar tomonidan og’zaki rivoyatdan
yig’ilib, birinchi marta kitob shakliga keltirilgan.
Ayrim qismlariga, ayniqsa «Videvdat» bo’limiga
o’zgartirishlar kiritilib, qayta ishlangan.
VIII asrda O’rta Osiyoga islom dini kirib
kelib, keng tarqalguniga qadar zardushtiylik mahalliy
xalqlarning asosiy dini hisoblangan. Buni, jumladan,
arxeologik tadqiqotlar isbotlaydi.

---

Avesto zardushtiylikning asosiy manbasi va muqaddas kitobi hisoblanadi. 
U Apastak, Ovisto, Ovusto, Abisto, Avasto kabi shakllarda ham ishlatib 
kelingan. Avesto O’rta Osiyo, Eron, Ozarbayjon xalqlarining islomgacha 
davrdagi ijtimoiy-iqtisodiy hayoti, diniy qarashlari, olam to’g’risidagi 
tasavvurlari, urf-odatlari, ma’naviy madaniyatini o’rganishda muhim va 
yagona manbadir. Uning tarkibidagi materiallar qariyb ikki ming yil 
davomida vujudga kelib, avloddan-avlodga og’zaki tarzda uzatilib 
kelingan. 
Zardushtiylik dini rasmiy tus olguniga qadar Avestoning bo’laklari Тuron 
va Eron zamini xalqlari orasida tarqalgan. Ushbu – Axura-Mazdaning 
Zardusht orqali yuborilgan ilohiy xabarlari deb hisoblangan bo’laklar 
turli diniy duolar, madhiyalar sifatida yig’ila boshlangan. Bular 
Zardushtning o’limidan keyin kitob holida jamlangan va «Avesto» –
«O’rnatilgan, qat’iy qilib belgilangan qonun-qoidalar» deb nom olgan.

---

Bu qadimiy yozma manba bizgacha to’liq holda yetib kelmagan. Avesto haqida Abu 
Rayhon Beruniy (v. 1048 y.) shunday yozadi: «Yilnoma kitoblarida bunday deyilgan: 
podshoh Doro ibn Doro xazinasida [Abistoning] 12 ming qoramol terisiga tillo bilan 
bitilgan bir nusxasi bor edi. Iskandar otashxonalarni vayron qilib, ularda xizmat 
etuvchilarni o’ldirgan vaqtda uni kuydirib yubordi. Shuning uchun o’sha vaqtda 
Abistoning beshdan uchi yo’qolib ketdi».
Тalabalarni Avestoning eng qadimiy qismlarida Zardusht tug’ilgan va o’z faoliyatini 
boshlagan yurt haqida ma’lumotlarbilan tanishtirishimiz maqsadga muvoffiq bo’ladi. 
Avestoda Axura Mazda yaratgan 16 ta shaharning nomi berilgan bo’lib, ulardan 
to’qqiztasi Markaziy Osiyoda joylashgan viloyat va shaharlarning nomlariga juda 
o’xshash. Unda aytilishicha, «bu mamlakatning ko’p sonli lashkarlarini botir 
sarkardalar boshqaradilar, baland tog’lari bor, yaylov va suvlari bilan go’zal, 
chorvachilik uchun barcha narsa muhayyo, suvga mo’l, chuqur ko’llari, keng qirg’oqli 
va kema yurar daryolari o’z to’lqinlarini Iskata (Skifiya), Pauruta, Mouru (Marv), 
Хarayva (Areya), Gava (so’g’dlar yashaydigan yurt), Хvarazm (Хorazm) mamlakatlari 
tomon eltuvchi daryolari bor».
Shubhasiz, «keng qirg’oqli, kema yurar daryolar» bu Amudaryo va Sirdaryo bo’lib, 
Avesto tasvirlagan mazkur shaharlar O’rta Osiyo shaharlarining bu ikki daryo 
qirg’oqlarida joylashganlaridir.
Shunga asoslanib, biz Zardushtning vatani, zardushtiylikning ilk makoni va 
Avestoning kelib chiqish joyi deb – Хorazm, tarqalish yo’nalishi deb – Хorazm-
Marg’iyona-Baqtriyani ayta olamiz.

---

AVESTO
VIDEVDAD
YASNA
VISPERED
YASHT
KICHIK AVESTO
(XO’RDAK AVESTO)

---

Avesto zardushtiylik muqaddas kitoblarining majmuidir.
U – murakkab to’plam. Avestoning saqlanib qolgan to’rtta
kitobidan birinchisining nomi «Videvdat» (vi-dayevodatam –
«Devlarga qarshi qonun») deb ataladi. Ushbu kitob
Avestoning saqlanib qolgan kitoblari orasida eng mukammali
hisoblanadi. U yigirma ikki bob bo’lib, boblari fragard deb
nomlangan. Fragardlarning ma’nosi, vazifasi, uslubiy tuzilishi
turlicha: birinchi fragard – odamlar yashaydigan barcha
yurtlarni Axura-Mazda qanday yaratgani to’g’risida bo’lib,
ular orasida Хorazm, So’g’d, Marg’iyona, Baxdi (Balx) va
boshqalar bor; ikkinchi fragardda Jamshid podsholigi –
kasallik, o’lim, azob-uqubatlar bo’lmagan zamon haqida, ya’ni
insoniyatning oltin asri haqida gap boradi; uchinchi fragard
dehqonchilikning savobli sharofatlari va h.k. haqida.
Shuningdek, Videvdatning boshqa fragardlaridan Zardusht
bilan Axura-Mazdaning savol-javoblari va muloqotlari ham
o’rin olgan.

---

Avestoning bizgacha yetib kelmagan kitoblaridan
ba’zi qismlari uning yig’ma parchalar to’plami Kichik