Mavzuning maqsadi

MIKROORGANIZMLARNING AZOT BILAN OZIQLANIShI 

Azot  elementiga  munosabatiga  ko‘ra,  mikroorganizmlar  turli  gruppalarga 

bo‘linadi.  Ba’zilari  oqsil  va  peptonlarni  o‘zlashtirsa,  boshqalari  nitratlarni, 

uchinchilari ammiakni, to‘rtinchilari atmosfsra azotini o‘zlashtiradi. 

4  jadvalda  mikroorganizmlarnipg  azot  manbalariga  nisbatan  talabi 

ko‘rsatilgan. 

Oqsil  va  peptonlar  proteoliz  (parchalanish)  va  dezaminlanishdan  so‘ng 

o‘zlashtirilsa,  aminokislotalarning  to‘liq  aralashmasi  bevosita  parchalanadi,  ba’zi 

vakillari nntratlarni, ko‘pchiligi ammiakni o‘zlashtiradi. 

Mikroorganizmlar uchun turli azot manbalari 

(N. D. Ierusalimskiy ma’lumoti) 

Azot manbalari 

Azot manbalari o‘zlashtiradigan turli fiziologik xususiyatlari 

proteoliz 

dezaminlanish 

nitratlarning 

qaytarilishi 

azotfikasatsiya 

Oqsilar  

+ 

+ 

—

 

—

 

Peptonlar  

+ 

+ 

—

 

—

 

Aminokislotalarning  

to‘liq aralashmasi 

—

 

—

 

—

 

—

 

Ba’zi bir aminokislotalar 

—

 

—

 

—

 

—

 

Ammiak 

—

 

—

 

—

 

—

 

Nitratlar 

—

 

—

 

+ 

—

 

Atmosfera azoti  

—

 

—

 

—

 

+ 

 

 

Patogen  mikroorganizmlarni  ham  aminokislotalarda  o‘stirish  mumkin. 

Hayvonlar singari bakteriyalar .ham o‘zi sintez qila olmaydigav amipokislotalarni 

talab  qiladi,  lekin  hayvonlarning  ko‘pchiligi  8—10  ta^  aminokislota  talab  qilsa, 

bakteriyalarning ayrimlari 2—3 ta, ba’zilari esa 17 taga yaqin aminokislotani talab 

qiladi. Ayniqsa patogen, sut kislota hosil qiluvchi va chirituvchi bakteriyalar uchun 

aminokislotalar nihoyatda zarur. Zamburug‘lar, turushlar va aktinoiitsetlar ozig‘ida 

aminokislotalar  bo‘lsa,  ular  tez  o‘sadi,  mabodo,  aminokislotalar  bo‘lmasa,  ularni 

o‘zi sintezlay oladi (Zgjadval). 

---

Bu jadvaldagi « + » albatta zarurligini, «—» zarur emasligini, «( + )» o‘sishni 

tezlashtiruvchi stimulyator ekanligini ko‘rsatadi. 

N.D.Ierusalimskiy  (1963)  aminokislota  sintezlovchilarni  aminoavtotroflar, 

sintezlay olmaydiganlarni aminogeterotroflar deb atagan. Mikroorganizmlar uchun 

zarur bo‘lgan amyushkislotalar ro‘yxatini aminogramma deb ta’riflagan. 

Mikroorganizmlarning  normal  o‘sishi  uchun  V  vitamnnlar  gruppasiga 

kiradigan  va  suvda  eriydigan  moddalar  zarur.  Ba’zilari  nuklein  kislotalar  yoki 

fermentlar  tarkibiga  kiradigan  komponentlardir.  Ba’zi  mikroorganizmlar  o‘zi 

vitamin 

sintezlaydi, 

ularni 

Shopfer 

(1938) 

auksotroflar 

deb 

atagan. 

Geteroauksotroflar vitamin sintezlay olmaydi. 

Bakteriyalarning  uglevodorodlarni  o‘zlashtirishi.  V.  O.  Tauson  1925  yildan 

boshlab  to  1935  yilgacha  uglevodorodlarni  oksidlovchi  bakteriyalar  va 

zamburug‘lar  ustida  ish  olib  boradi  va  ularni  ikki  gruppaga:  aeroblar  va 

anaeroblarga  ajratadi.  U  parafinlarning  Azr.  Iauiz  tomonidan  parchalanishini  va 

oraliq mahsulot — murakkab efirlar hosil bo‘lishini kuzatgan. Keyinchalik u ochiq 

zanjirli  uglevodorodlarni  oksidlovchi  formalarni  ham  topgan.  Toluol,  benzol, 

ksilolni  parchalovchi  turlarni  aniqlagan.  Ba’zilari  faqat  toluolni  parchalasa, 

boshkalari  2  halqali  (definil,  naftalinni),  uchinchilari  uch  halqali  (fenantren  va 

antrasen)  uglevodorodlarni  parchalaydi.  Tauson  neft,  terpinlar  va  smolalarning 

oksidlanishini  ham  aniqlagan.  Uning  bu  ishlari  geterotrof  mikroorganizmlarda 

moddalar almashinuvi protsessi nihoyatda xilmaxil ekanligini ko‘rsatadi. 

Yashil  va  qirmizi  rang  bakteriyalarda  fotosintez.  Barcha  yashil 

o‘simliklarning eng muhim xususiyatlaridan biri quyosh nurlari yordamida SS va 

N20  dan  organik  modda  hrsil  qilish,  ya’ni  fotosintez  protsessidir.  Uni  tubandagi 

tenglama bilan ifodalash mumkin: 

6SO

2

 + 6N

2

O → S

6

N

12

O

6

 + O

2

 

---

Fotosintez  protsessida  yorug‘lik  energiyasi  yutiladi  va  organik  moddada 

to‘planadi, atrofga esa kislorod ajralib chiqadi. 

Tuban  organnzmlardan  ko‘kyashil  va  bnr  hujayrali  yashil  suv  o‘tlarda  x.am 

fotosintez  protsessi  boradi,  ayniqsa  xlorella  muhim  ahamiyatga  ega.  Yuksak 

o‘simliklardan  farq  qilib,  yashil  bakteriyalar  ko‘kyashil  suvo‘tlar  xlorofillni 

qorong‘ida  hosil  qiladi.  Rus  olimi  Lrtari  (1899,  1913)  aniqlashicha,  ko‘pchilik 

yashil  suvo‘tlar  va  lishayniklar  tanasidan  ajratib  olingan  suvo‘tlar  agaragarda 

yaxshi o‘sadi (ya’ni oziqda glyukoza, pepton, mineral tuzlar bo‘lganda). Bu esa V. 

N.  Lyubimenko  va  A.  I.  Oparinnnng  fikrini  tasdiklaydi,  ya’ni  ular  geterotrof 

oziqlanish avtotrofdan oldin kelib chiqqan deganlar. Yashil bakteriyalar va yuksak 

o‘simliklardagi xlorofill turli nurni yutadi. Yuksak o‘simliklardagi xlorofill qizil va 

ko‘kbinafsha nurni yutsa, bakteriyalardagi xlorofill olti xil rangli nurni yutadi. 

Bundan tashqari, bakternoxlorofill molekulasida ikki atom vodorod ortiqcha, 

nurlarning yutilish maksimumi yashil va qirmizi rang bakteriyalarda 800—890 nm 

oralig‘ida.  Qirmizi  bakteriyalarning  karotinoidlari  400—600  nm  orasidagi  nurni 

yutib, uni bakterioxlorofillga o‘tkazadi. Ulardagi xlorofill granalarda joylanadi va 

faqat elektroi mikroskopda ko‘rinadi. Ularda fotosintez quyidagicha boradi: 

Yashil bakteriyalarda: SO

2

 + 2N

2

S → 1/6S

6

N

12

O

6

 + H

2

O + S 

Qirmizi bakteriyalarda: SO

2

 + 2N

2

S + 2H

2

O → 1/6S

6

N

12

O

6

 + H

2

SO

4