Taniqli ingliz olimi M.E.Porterning tadqiqotlariga ko’ra,alohida bozordagi raqobatning holatini beshta raqobat kuchi orqali tavsiflash mumkin:
Taniqli ingliz olimi M.E.Porterning tadqiqotlariga ko’ra,alohida bozordagi raqobatning holatini beshta raqobat kuchi orqali tavsiflash mumkin:
1. Raqobatlashuvchi sotuvchilar o’rtasidagi bellashuv.
2. Bir birini o’rnini bosuvchi va narx nuqtai nazaridan raqobatbardosh bo’lgan tovarlar o’rtasidagi raqobat.
3. Yangi raqobatchilarning paydo bo’lish xavfi.
4. Mol yetkazib beruvchilarning iqtisodiy imkoniyatlari va savdo "qobiliyat"lari.
5. Xaridorlarning iqtisodiy imkoniyatlari va savdo qobiliyatlari.
Raqobatning beshta kuchi pirovardida har bir bozor hamda uni tarkib yurituvchi iqtisodiy birliklar amal qiluvchi sharoitlarni belgilab beradi.Har bir kuchning holati va ularning birgalikdagi ta’siri raqobat kurashidagi konkret ishlab chiqarish tizimi imkoniyatlarini va uning salohiyatini belgilab beradi.Raqobat kurashining mazmuni to’g’risida to’laroq tushunchaga ega bo’lish uchun uning asosiy shakllari va belgilarini har tomonlama,chuqur ko’rib chiqish zarur. Bozordagi korxona tovarlari raqobatining bir necha turlari (funktsional raqobat, ko’rinishi bo’yicha raqobat,predmet bo’yicha raqobat) amal qiladi. Funktsional raqobat har qanday ehtiyojni turli vositalar orqali qondirish mumkinligi natijasida kelib chiqadi.Shunga ko’ra,bunda qondirishni ta’minlovchi barcha tovarlar funktsional raqobatlashuvchi xisoblanadi.Ko’rinishi bo’yicha raqobatlashuv - bu bir maqsadga mo’ljallangan,biroq,qandaydir ahamiyatli parametri bo’yicha farqlanuvchi tovarlarning mavjudligidan kelib chiqadi.Predmet bo’yicha raqobatlashuv bu firmalar tomonidan faqat tayyorlanish sifati jihatidan farqlanuvchi bir xildagi tovarlarning ishlab chiqarilishi natijasida vujudga keladi. Shuningdek,predmet bo’yicha raqobatlashuvni yana firmalararo raqobatlashuv deb ham ataladi.
Raqobatning beshta kuchi pirovardida har bir bozor hamda uni tarkib yurituvchi iqtisodiy birliklar amal qiluvchi sharoitlarni belgilab beradi.Har bir kuchning holati va ularning birgalikdagi ta’siri raqobat kurashidagi konkret ishlab chiqarish tizimi imkoniyatlarini va uning salohiyatini belgilab beradi.Raqobat kurashining mazmuni to’g’risida to’laroq tushunchaga ega bo’lish uchun uning asosiy shakllari va belgilarini har tomonlama,chuqur ko’rib chiqish zarur. Bozordagi korxona tovarlari raqobatining bir necha turlari (funktsional raqobat, ko’rinishi bo’yicha raqobat,predmet bo’yicha raqobat) amal qiladi. Funktsional raqobat har qanday ehtiyojni turli vositalar orqali qondirish mumkinligi natijasida kelib chiqadi.Shunga ko’ra,bunda qondirishni ta’minlovchi barcha tovarlar funktsional raqobatlashuvchi xisoblanadi.Ko’rinishi bo’yicha raqobatlashuv - bu bir maqsadga mo’ljallangan,biroq,qandaydir ahamiyatli parametri bo’yicha farqlanuvchi tovarlarning mavjudligidan kelib chiqadi.Predmet bo’yicha raqobatlashuv bu firmalar tomonidan faqat tayyorlanish sifati jihatidan farqlanuvchi bir xildagi tovarlarning ishlab chiqarilishi natijasida vujudga keladi. Shuningdek,predmet bo’yicha raqobatlashuvni yana firmalararo raqobatlashuv deb ham ataladi.
