Мцяллиф адлы кимйяви реаксийалар
Yüklə 297,45 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Tapşırıq 2.
10 mol NaCl-in sulfat turşusu ilə qarşılıqlı təsirindən neçə qram və neçə litr(n.ş) hidrogen-xlorid qazı almaq olar
4(60)2017
52 Reaksiya tənliyinə əsasən: 2NaCl + H 2 SO 4 =Na
2 SO 4 +2HCl 10 mol (NaCl) x qram(HCl) 1 mol(NaCl) 36,5 qram(HCl) X=365 qram 10 mol(NaCl) x litr (HCl) 1mol(NaCl) 22,4 litr(HCl) X=224 litr HCl Tapşırıq 3. 28 q KOH ilə H 2 SO
-ün qarşılıqlı təsirindən neçə qram K 2 SO 4
alınar.Mr(KOH)=56; Mr(K 2 SO 4 )=174. 2KOH+H
2 SO 4 →K 2 SO 4 +2H
2 O 28 qram (KOH) x qram ( K 2 SO 4 ) 112 qram(KOH) 174 qram(K 2 SO
) X=43,5 qram(K 2 SO
). Sənayedə isə xlorid turşusu iki mərhələdə istehsal olunur: [5] 1) Hidrogenxlorid qazının alınması; 2) Hidrogenxlorid qazının su ilə absorbsiyası. Qeyd edirik ki, bu qazı istehsal etmək üçün iki üsuldan istifadə edilir: 1)
Sulfat üsulu – çatışmayan cəhətlərinə görə geniş tətbiq edilmir. Bu proses sulfat turşusunun natrium-xloridlə qarşılıqlı təsirinə əsaslanır və reaksiya tənliyi tərtib edilir: 2NaCl +H
2 SO 4 =Na 2 SO 4 +2HCl
Qeyd edilir ki, reaksiya 500-550C temperaturda xüsusi sobalarda aparılır. Bu üsulun çatışmayan cəhətlərini şagirdlərə belə izah edirik ki, alınan qaz qarışığında yalnız 30-40% hidrogen-xlor qazı olur ki, buda onun əsasında alınan xlorid turşusunun həm çirkli,həm də aşağı qatılıqda olmasına səbəb olur. Həmçinin bu üsulda çoxlu miqdarda sulfat turşusu sərf olunur və əlavə yanacaq tələb olunur. 2) Sintetik üsul – Bu üsulun müsbət cəhətlərini şagirdlərə şağıdakı kimi izah edirik: Bu proseslə alınan xlorid turşusu çox təmiz olur, çünki alınan qazın tərkibində 80-90% hidrogen xlorid olur. Sulfat turşusu sərf olunmur əlavə yanacaq tələb olunmur. Həmçinin bu üsulun şagirdlərə sxem və şəkillərlə, bir sözlə təsvir vasitəsilə izah edilməsi yüksək elmi nəticələrin alınmasına kömək edər.
İlk öncə “Hidrogen xlorid qazının adiobatik sistemdə udulma sxemi” ni videoproyektor vasitəsi ilə şagirdlərə nümayiş etdirək. [3]
Kimya məktəbdə
53
Sxem. Hidrogen xlorid qazının adiabatik sistemdə udulma sxemi: 1- ikikonuslu soba; 2- borulu hava soyuducusu; 3- su soyuducusu; 4- adiabatik absorbsiya qüllələri; 5- qrafit soyuducu; 6- 31- 33%-li turşu yığıcısı; 7- hazır məhsul; 8- sanitariya qülləsi; 9- kanalizasiyaya gedən 1-1,5%-li xlorid turşusu; 10- atmosferə buraxılan qazlar; 11- lampa
Daha sonra nümayiş etdirilən sxem əsasında şagirdlərin də istirakı ilə birlikdə sxemdeki işin gedişinə aydınlıq gətirilir. Qeyd edilir ki,ən geniş yayılmış üsul adiobatik üsuldur və bu halda proses hidrogen xlorid qazı udularkən ayrılan istiliyin hesabına gedir. Adiobatik prosesin özünü də şagirdlərə belə izah edirik: Adiobatik proses elə prosesə deyilir ki, burada sistem nə istilik miqdarı alır, nə də istilik miqdarı verir. Yəni, adiobatik proses zamanı verilən sistemlə ətraf mühit arasında istilik mübadiləsi olmur. Qeyd etməliyik ki, əgər dərs xlorid turşusunun istehsalatını həyata keçirən zavodlara ekskursiyalar zəminində təşkil olunarsa şagirdlərə birbaşa istehsalat aparatları üzərindən, əgər laboratoriya şəraitində təşkil olunarsa yuxarıdakı sxemi videoproyektor vasitəsi ilə şagirdlərə ətraflı izah edirik. Qeyd edilir ki,sobaya (1)lampanın (11)daxili borusundan xlor, xarici borusundan isə hidrogen qazı verilir. Qaz qarışığı sobada mavi alovla yanır (2800 0 C). Alınan hidrogen xlorid qazının temperaturu sobada 1100-1200 0 C –dir. Soyumaq üçün qaz əvvəlcə borulu hava soyuducusundan (2) keçir və temperaturunu 500-700 0 C yə qədər azaldır. Yenidən soyumaq üçün HCl qazı və reaksiyaya daxil olmayan hidrogen-xlorid qarışığı birlikdə su soyuducusuna (3) göndərilir. Burada qaz qarışığının temperaturu 150 0 C yə qədər aşağı düşür. Həmin temperaturda qaz qarışığı adiobatik qülləyə (4)daxil olur. Yuxarıdan su ilə suvarılan qüllənin içərisi gil, şüşə və qrafit parçaları ilə doldurulur. Bu qaz qarışığının su ilə toxunma səthini artırır. Suda həll olan HCl qazı xlorid tuşusuna çevrilir. Qazın suda həll olması nəticəsində adiobatik qüllədə temperatur 300 0 C
4(60)2017
54 temperaturu buxarlanmaya sərf olunan enerji hesabına aşağı düşür, həm də buxarlanma nəticəsində turşunun qatılığı artır. Alınan 31-33%-li xlorid turşusu qrafit soyuducudan (5) keçərək 50-60 0 C-yə qədər soyuyur. Turşu bu temperaturda turşu yığıcısında (6) toplanır və oradan da hazır məhsul kimi (7) istehsalata göndərilir. Tam absorbsiya (latınca tərcümədən-udma deməkdir) olunmayan hidrogen xlorid, hidrogen, xlor qazları, su buxarı zərərsizləşdirilmək üçün absorbsiya qülləsinin yuxarısından xaric edilir və sanitariya qülləsinə (8) daxil olur. Bu qüllədə absorbsiya olunmayan (absorbsiya-müəyyən qazın mayedə həll olunmasıdır) HCl qazı su ilə udularaq 1-1.5% li xlorid turşusu kimi kanalizasiyaya (9), həll olmayan digər qaz qarışığı artıq zərərsiz olduğundan atmosferə (10) göndərilir. Videoproyektor vasitəsilə xlorid turşusunun sənaye üsulu ilə alınmasını nümayiş etdikdən sonra, onun tətbiq sahələrinidə şagirdlərə rəngli fonda nümayiş edirik. Xlorid turşusunun tətbiq sahələrini aşağıdakı kimi qeyd edirik: Xlorid turşusu onun duzlarının,boyaların alınmasında,lehimlənmə işində metal səthinin oksidlərdən təmizlənməsində,yeyinti sənayesində(qlükoza və jelatin almaq üçün), dəri sənayesində (dərini aşılamaq üçün), təbabətdə (dərmanların alınmasında) istifadə olunur. Bu mövzunun tədrisi zamanı artıq şagirdlərə aydın olur ki, xlorid turşusunun istehsalı zamanı açıq tipli sxemlərdən istifadə olunur. Çünki açıq tipli sxemlərdə ilkin maddələr son məhsulun alınmasına qədər ardıcıl olaraq bir aparatdan digərinə keçir. Ümumilikdə şagirdlərə həm nəzəri cəhətdən, həm də əyani vasitələrdən istifadə etməklə çatdırılır ki, qeyri-üzvi maddələrin istehsal proseslərini – qeyri- üzvi maddələr texnologiyası öyrənir. Qeyri-üzvi maddələr texnologiyası: mineral turşular, duzlar, gübrələr, qələvilər, silikat materialları, əczaçılıq preparatları, əlvan, nadir və qara metallar, mineral boyaların istehsalını və istehsal vasitələrini əhatə edir.
Yüklə 297,45 Kb. Dostları ilə paylaş:
|