138
MƏDƏNİYYƏT DÜNYASI
Elmi-nəzəri məcmuə
Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti,
XXVII buraxılış, Bakı, 2014
МИР
КУЛЬТУРЫ
Научно-теоретический сборник
Азербайджанский Государственный Университет Культуры и Искусств,
ХХVII выпуск, Баку, 2014
THE WORLD OF CULTURE
Scientific-theoretical bulletin
Azerbaijan State University of Culture and Art, ХХVII edition, Baku, 2014
FƏLSƏFƏ
UOT 2-5
Zəkiyyə Əbilova
İlahiyyat üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu
Az 1001, Bakı ş., İstiqlaliyyət küç., 8
E-mail: rambler.ru@abilovazakiya
ŞƏHİDLİK
VƏ AXUND HACI AĞAMİRZƏ ƏBDÜLKƏRİM AĞA
BADKUBİNİN
YARADICILIĞINDA
ONUN TƏZAHÜRÜ
Azərbaycanın cəsarətli oğulları Vətənimizi müdafiə edir
və bu yolda Həzrəti- imam Hüseyn kimi şəhid olurlar...
Biz qətlə yetirilmiş imam Hüseynin və onun silahdaşla-
rının xatirəsi önündə baş əyirik.
Heydər Əliyev.
Xülasə: İslamda şəhidlik ali bir rütbədir. Kərbəla hadisəsi Axund Hacı
Ağamirzə Əbdülkərim ağa Badkubinin yaradıcılığında geniş yer tutur. Demək
olar ki, o bu mövzuya əsərlərindən hər birində müraciət etmişdir. Hətta onun
İmam Hüseynə həsr olunmuş növhəsi də vardır. Gülzari-Hüseyni əsəri isə
bütövlükdə Seyyidüş- şühəda və onunla birlikdə islam düşmənlərinə qarşı
mübarizə aparmış yetmiş iki şühədaya həsr olunmuşdur.
Açar sözlər: Kərbəla, Seyyidüş-şühəda, Gülzari-Hüseyni, Mədinə.
Sözlükdə “Allah yolunda öldürülən müsəlman” mənasını ifadə edən “şəhid”
kəlməsi Qurani-Kərimdə dörd surədə (Nisa, 69, Əz-Zümər, 69; Əl-Hadid 19)
bu mənada işlənir. “Bəqərə” surəsinin 154-cü ayəsində buyurulur:“Allah
yolunda öldürülmüşlərə (şəhid olanlara) “ölülər” deməyin. Əksinə, onlar
diridirlər. Lakin siz bunu dərk etmirsiniz”. Hz. Peyğəmbərin şəhidliklə bağlı
açıqlamaları hədis məcmuələrində daha çox “Cihad” bölümünün başlıqları
altında bir araya gətirilmişdir. Hədislərdə şəhid olanın ağrısız öldüyü, qanının
139
damlasının yerə düşdüyü anda qul haqlarından başqa digər günahları
bağışlanacağı, onun qəbir əzabı çəkməyəcəyi, cənnətə ilk girənlərdən olacağı və
məqamını görəcəyi, əqrəbalarından yetmiş nəfərə şəfaət edəcəyi vurğulanır. O
cümlədən, Allah-Təala yanında yüksək məqama çataraq ölən qullar içindən
yalnız şəhidlər dünyaya qayıdıb təkrar şəhid olana qədər Allahın dinini
ucaltmaq istəyəcəyi ifadə edilmişdir. Digər tərəfdən bəzi hədislərdə Allah
yolunda ölənlərdən başqa canı, malı, namusu uğrunda, və yaxud vəba, taun və
s. bu kimi xəstəliklərdən ölənlər, şəhid olmağı arzu edərək yatağında vəfat
edənlər də şəhid sayılacaq (7, 428). İmam Əli ibni Musa Ər-Rza (ə) Əmirəl-
möminin (ə) haqqında belə nəql edir:“ Həzrət Əli (ə) insanlara xütbə
söyləyərək onları cihada təşviq edirdi. Bir cavan ayağa qalxaraq ondan Allah
yolunda vuruşan mücahidlərin fəzilətləri haqqında danışmasını xahiş edir. İmam
(ə) cavabında buyurur: “Mən atla Peyğəmbərin (s) arxasında gedirdim.
Döyüşdən qayıdırdıq. Sənin mənə verdiyin bu sualı mən Peyğəmbərə (s)
verdim. Peyğəmbər (s) buyurdu: “O zaman ki, döyüşçülər döyüş meydanında
vuruşmağı qərara alırlar, Allah onları cəhənnəm atəşindən azad etməyi qərara
alır. O zaman ki, silahlanırlar və döyüş meydanına hazırlaşırlar, mələklər
onlarla fəxr edir. O zaman ki, həyat yoldaşları, övladları və qohumları onlarla
xudafizləşirlər, günahlarından azad olurlar. Bu zaman bir günün savabı əvəzinə
onlara min zahidin savabı qədər savab yazılır. Düşmənlərlə üzbəüz olanda
onlara yazılan savabın miqdarını yer əhli dərk edə bilməz. Döyüşmək üçün
meydana addım atdıqlarında nizələrlə, oxlarla döyüşdükdə və təkbətək döyüşdə
mələklər qanadları ilə onları əhatə edər. Bu zaman səslənərlər: “Behişt
qılıncların sayəsindədir”. Şəhid bədəninə dəyən qılınc yarasının ağrısı yay
günlərində içdiyi soyuq sudan da yüngül olar. O zaman ki, şəhid atından
düşmək istəyər, torpağa çatmamış behişt huriləri onu qarşılamağa tələsərlər.
Allahın ona bəxş etdiyi nemətləri ona şərh edərlər”.
Şəhidlərin məqamlarının əhəmiyyəti haqda çox danışılmışdır. Hər bir
millət kimi Azərbaycan xalqı da öz şəhidlərinə xüsusi ehtiram göstərir. Bu
günün gəncliyi Mübariz İbrahimovla fəxr edir və ona bənzəməyə çalışır.
Mübarizin tarixi köklərə bağlanan bu şücaəti Azərbaycan xalqının mərdliyinin,
qorxmazlığının bariz nümunəsidir. Xalqımız, dövlətimiz tərəfindən onun bu
igidliyi yüksək qiymətləndirilmişdir. Eyni zamanda Mübariz İbrahimov və
onun kimi yüzlərlə vətən oğullarımızın məqamları Allah-Təalanın yanında
daha yüksəkdir. Belə ki, Allah-Təalanın şəhidlərə göstərdiyi ehtiram əvəzsizdir.
Tarixdə şəhidliklə bağlı bir çox salnamələr yazılmışdır. İslam tarixində
yazılmış belə salnamənin ən alisi İmam Hüseynin (ə) adı ilə bağlıdır.
Azərbaycan Respublikasının mərhum prezidenti Heydər Əliyev cənabları
Təzəpir məscidində Aşura günü ilə bağlı mərasimdə söyləmişdir:” İndi
vətənimiz faciəli bir dövr yaşayır.Yağı düşmən torpaqlarımıza hücum edir.
Azərbaycanın cəsarətli oğulları vətənimizi müdafiə edir və bu yolda Həzrəti-
imam Hüseyn kimi şəhid olurlar...Biz qətlə yetirilmiş imam Hüseynin və onun
silahdaşlarının xatirəsi önündə baş əyirik”.
İmam Hüseynin islam dininin, əqidəsinin uğrunda şəhadət zirvəsinə çatınca
apardığı mübarizə bir sıra islam alimlərinin əsərlərində öz əksini tapmışdır.
Kərbəla faciəsinin yazılı ədəbiyyatda işlənməsinin tarixi qədimdir. Ərəb, türk və
fars şairlərinin yazdıqları saysız-hesabsız mərsiyə və ağılar, məqtəl əsərləri
bunu aydın göstərməkdədir. Ərəb yazıçılarından Əbu Müxnəf bin Yəhyanın
(VIII) “Kitabu-məqtəli-Hüseyn”, Əbu Fərəc İsfəhaninin (897-967) “Məqatilüt-
140
talibin”, Əbu İshaq İsfəhaninin (XI) “Nurul-ayn fi Məşhədil-Hüseyn” adlı
əsərləri buna nümunədir. Türk ədəbiyyatında birinci məqtəl nümunəsi
Qəstəmonlu Şadinin (1532) “Dastani-məqtəli-Hüseyni” əsəridir. Yəhya bin
Baxşının (1499) “Məqtəli-Hüseyn” əsəri də geniş yayılmışdır. Eləcə də
Laminin (1532), Hacı Nurəddin əfəndinin (1530), Çəlibudlu Caminin
“Səadətnamə” (1534) və s. məqtəl nümunələri vardır. Azərbaycan
ədəbiyyatında ilk məqtəl əsəri Məhəmməd bin Nəşatinin (1524-1578)
“Şühədanamə”sidir.
O,
Hüseyn
Vaizin
“Rövzətüş-şühəda”
əsərini
“Şühədanamə” adı altında türk dilinə tərcümə etmişdir. Bundan başqa
Qumrinin, Racinin mərsiyə və ağıları da dini-ruhi əzab və əməllərin bədii inika-
sıdır
Bu mövzuya müraciət edən müəlliflərdən biri də Azərbaycanın görkəmli
din xadimi Axund Hacı Ağamirzə Əbdülkərin ağa Badkubidir. Əbdülkərim ağa
Badkubinin (1867-1961) yaradıcılığı onun ömrünün son mərhələsinə təsadüf
edir. Bunun da səbəbləri vardır. Başlıcası odur ki, o gəncliyini təhsilə sərf et-
mişdir. Vətənə qayıtdıqdan sonra isə rus hökumətinin təyin etdiyi “dindarlar”
onun ruhani kimi fəaliyyətini həmişə nəzarət altında saxlayırdılar. Odur ki,
burada elmi yaradıcılıqla məşğul olmaq qəti mümkün deyildi. Sovetlərin
gəlişindən sonra ruhanilərə tutulan divan daha amansız oldu. Hökumətə can-
başla qulluq edənlər öz fəaliyyətlərini daha qabarıq nəzərə çatdırmaq üçün
“Allahsızlar” cəmiyyəti yaratmışdılar. Bu cəmiyyətin başlıca vəzifəsi dinə və
dindarlara qarşı mübarizə aparmaq idi. Belə bir dövrdə ev dustağı olan Hacı
Ağamirzə Əbdülkərim ağa Badkubi islamın müxtəlif mövzularından bəhs edən
altı əsər yazmış, bir əsəri isə tərcümə və şərh etmişdir. Bunlar aşağıdakılardır:
1.Lisanül-müstəğisin – (Allahdan kömək istəyənlərin dili) 1946;
2. Halləlül-müşkilat –(Çətin anlaşılanların açıqlanması) 1948;
3. İrşadüş-şəbab –(Gənclərin (doğru yola) istiqamətləndirilməsi) 1949;
4. Gülzari- Hüseyni –(İmam Hüseyn bağçası) 1955;
5. Sıratül-müstəqim –(Düz yol) 1955;
6.İrşadül-mütəhəyyirin– (Tərəddüdlülərin istiqamətləndirilməsi) 1954;
7. Mənəzilüs-salikin –(tərcümə) (Yolçuların dayanacaqları) 1947.
Bunlardan başqa Hacı Əbdülkərim ağa uşaqlar üçün “Adabül-ətfal”,
“Şəriətül-ətfal” və “Əqaidüs-sibyan” adlı kiçik həcmli dərsliklər də yazmışdır
ki, onların yeganə əlyazma nüsxələri müəllifin sağlığında itmişdir. Onun
Azərbaycan, ərəb və farsca yazdığı bir neçə mərsiyə, qəzəl və rübaisi gözəl şeir
təbindən xəbər verir.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Əbdülkərim ağa Badkubi əsərlərini
yazarkən yüzlərlə mötəbər mənbələrə istinad etmişdir. Əsərlərin sonunda
müasir şəkildə ədəbiyyat siyahısı verməsə də, daxildə bir çox mənbə və
müəliflərin adlarını çəkmişdir. O cümlədən, İbn Məğazli Şafiinin “Mənaqib”,
Abdullah bin Əhmədin “Musnəd” və “Cəm beynəs-səhiheyn”, Xacə Nəsirəddin
Tusinin “ət-Təcrid”, Əkbərinın “Fəzayil”, Mücahidin ”Təfsirü-Mücahidin”,
Təbərinin “Mücahid”, Ərdəbilinin “Əqaidül-islam” həmçinin, “Məcməül-
bəyan”, “Təfsirüs-Safi”, “Minhəcüs-Sadiqin”, “Ruhul-bəyan”, “Kəşşaf”,
“Təfsirül-kəbir” kimi əsərlərin, eləcə də Sədi, Şəms Təbrizi, Əbu Firas
Fərəzdəq, Şeyx Bəhai, Abdullah bin Məsud, Səd bin Əbi Vaqqas, Abdullah bin
Abbas, Cabir bin Abdullah Ənsari, Əbu Hüreyrə, Əbu Səid Xıdri, Üns bin
Malik, Əbu Eyyub Ənsari və s. kimi müəlliflərin adları çəkilir,
yaradıcılıqlarından nümunələr verilir. Məsələn, “İrşadül-mütəhəyyirin” əsərinin
141
464-cü səhifəsində namazdan bəhs edərkən yazır: “Biharül-ənvar” ın 18-ci cildi
bu mətləbə şahid sidqdir.” Badkubinin bu gün də mövcud olan dəyərli
ədəbiyyat topladığı kitabxanası onun daim inkişafda olan bir alim kimi
dəyərləndirilməsinə imkan verir. Belə ki, Əbdülkərim ağanın çox səliqə ilə
mühafizə olunan kitabxanasında islamın müxtəlif sahələrinə aid 1500-dən artıq
kitab vardır. Bunların əksəriyyəti daşbasma nəşrləridir.
Əbdülkərim ağa Badkubi gözəl xəttat olub. Bu onun əlyazmalarından da
görünür. O, Qur’anı iki dəfə ayrı-ayrı cüzlər halında əvvəldən axıra kimi
köçürtmüşdür. Öz imzası ilə vəqf etdiyi həmin nüsxələrdən yalnız biri bu gün
onun kitabxanasında mövcuddur. 1881-ci ildə, 14 yaşında ikən köçürtməyə baş-
ladığı bu nüsxəni bir ilə tamamlamışdır. Birbaşa, qaralamasız yazdığı
əsərlərinin qələmini də, mürəkkəbini də özü hazırlayırdı. Deyilənə görə, yazı
ləvazimatında heç bir süni maddədən istifadə etmirdi. Onun mürəkkəbinin əsası
düyü ləhimi və sobaların bacasına hopmuş his, qələmi isə, qamışdan olurdu.
Ahıl yaşlarında bunları hazırlamaq iqtidarında olmadıqda isə, şikayətləndiyini
görürük. “Gülzari-Hüseyni” əsərinin müqəddiməsində yazır: “Sabiqdə olan
qələm bu zamanda ələ gəlməyib. Hər ələfdən qələm tərtib verib bir kəlmə
yazınca, islanıb xətt zaye olar. Xülaseyi-maqsud budur ki, hər yerdə xələl gör-
dün, qüsura aid etgilən” (1, 3)
Əbdülkərim ağa Badkubinin yaradıcılığında məqtəl janrı- Kərbəla
müsibəti mövzusu xüsusi yer tutur. Demək olar ki, əsərlərinin hər birində bu
mövzuya toxunan müəllif “Gülzari-Hüseyni”ni sırf İmam Hüseyn müsibətinə
həsr etmişdir.Əsər dibaçə, müqəddimə, on iki bab və xatimədən ibarət olub
şəriət adabı, islam ehkamı və Hüseyniyyə müsibətlərindən bəhs edir.. Çox
güman ki, Əbdülkərim ağa bu əsərlərlə də tanış idi.
Müqəddimədə əsərin yazılma səbəblərini açıqlayan Badkubi qeyd edir:
“Hər bisavad bir neçə şeir hifz edib, adını rövzəxan qoyub, çıxıb peyğəmbər
minbərində ağzına hər nə gəldi söyləyir.Təziyə və matəm tutarkən haram olan
işlər görmək şəriət cəhətindən qadağandır. Məs: yalan sözləri doğru sözlərə
qatıb əhli-məclisə oxumaq fasiqlikdir. Və ya bəzi şeirləri mahnı kimi oxuyanın
işi haram, əcri batil, özü əhli - cəhənnəm olar” (1, 10).
Əbdülkərim ağa davam edərək yazır: “Bir qisim rövzəxanlar və məddahlar
meydana gəliblər ki, danışdıqları yalan, oxuduqları əş’ar və qəsidələri mahnı
kimi
oxuyub
məclis
əhlini
ağladar
və
onları
Allah
tərəfindən
mükafatlandırılacaqlarına ümidli edərlər”. Badkubi bunun səbəbini şəriətin
sahibsiz, əhli-dünyanın dinsiz olmağında görür və qeyd edir ki, təziyədarlıq,
gərək şəriət yolu ilə olsun. O cümlədən, sinəni təbil kimi döyəcləmək, qəmə ilə
başa vurmaq, zəncir vurmaq, libaslarını soyunub naməhrəmlər qarşısında ayaq
üstə durub nərələr çəkərək sinə vurmaq, bədəni yaralamaq, şeirləri mahnı kimi
oxumaq, bunların hamısı əxlaqsızlıq, vəhşiyanə rəftar, günah işlətməkdir.
Günahı böyük, əzabı şiddətlidir (1, 11).
İmam Həsən və Hüseynin (ə) dünyaya gəlmələrini və onlara ad
qoyulmasını müəllif “Halləlül-muşkilat” əsərində də təsvir etdiyi kimi, birinci
babda belə şərh edir: “Həzrət İmam Həsən (ə) dünyaya gələndə Hz.Rəsul (s)
buyurdu: “Ya Əli, doğulan uşağa nə ad verəcəksən?” Buyurdu: “Ya Rəsulullah,
sənə sibqət etmədim”. Həzrət (s) buyurdu: “Mən də Allah-Təalaya sibqət
etmərəm”. Hz.Cəbrail (ə) nazil olub xitab etdi ki, Allah-Təala sənə salam
142
yetirib. Buyurur: “Ya Məhəmməd, Əli səndən Hərunun Musadan olduğu mənzi-
lədədir. Onun oğlunu Hərunun oğlunun adı ilə adlandır”. Həzrət buyurdu:
“Onun öğlunun adı nədir?” Dedi: “Şəbər”dir. Hz. Buyurdu: “Ya Cəbrail, mənim
dilim ərəbidir”. Cəbrail (ə) buyurdu: “Şəbər” ərəbcə Həsən deməkdir. O körpəni
Həsən adlandırdı. İmam Həsənin (ə) viladətindən altı ay keçəndən sonra
Hz.İmam Hüseyn (ə) dünyaya gəldi. Onda Rəsuli-Əkrəm (s) Əliyə (ə) buyurdu:
“Ya Əli, nə ad verirsən bu yeni doğulmuş uşağa?” Buyurd“Sənəsibqət
etmədin”. Buyurdu: “Mən də Allah-Təalaya sibqət etmərəm. Cəbrail (ə) nazil
olub vəhy gətirdi ki, Allah-Təala buyurur ki, Əli səndən Hərunun Musadan ol-
duğu mənzilədədir. Bu uşağı Hərunun oğlunun adı ilə adlandır.” Həzrət buyurdu
ki, onun adı nədir? Dedi: “Şubeyr”dir. Buyurdu: “Ya Cəbrail, mənim dilim
ərəbidir”. Söylədi: “Şubeyr” ərəbcə “Hüseyn” deməkdir”. Beləliklə, o körpəni
Hüseyn adlandırdılar (1, 16; 2, 241).
İmam Hüseyn (ə) Mədineyi-Münəvvərədə hicrətin dördüncü ili, pəncşənbə
günü, Şabanın 3-də, bəzi rəvayətdə 5-də dünyaya gəlib. Künyəsi Əbu Abdullah
və Əbu Əli, ləqəbləri Rəşidü-Tayyib, Vafiyyü-seyyid, Zəkiyyü-mübarək, Siftu-
şəhid və Səiddir. Lakin Həzrət Seyyidüs-Şühəda (ə) nə Fatimədən (ə), nə qeyri
övrətdən süd əmməyibdir. Bəlkə tamam əti, iliyi, sümüyü, bəlkə cəmi-əzası
Peyğəmbərin (s) bədənindən nəşvü-nüma tapıbdır (1, 23).
İmam Hüseynin (ə) möcüzələrindən bəhs edən müəllif Əbu Xalid Ka-
bilinin “Xərayic” kitabına müraciət edərək dəlillər gətirir. Həmin mənbədən
Yəhya bin Ümmuttavilin nəql etdiyi ölmüş bir qadının dirilib mirasını
bölüşdürüb təzədən meyitlik halına keçməsi hadisəsi, Hərun bin Siddiqin Həzrət
Sadiqdən (ə), Onun da atalarının rəvayət etdiyi Həzrət İmam (ə) qulamlarını bir
xidmətə göndərəndə hansı günün uğurlu, hansı gününsə uğursuz olacağını
qabaqcadan hiss etdiyi və dediyinin həmişə düz çıxması halları maraqlıdır.
Başqa bir mənbədən köçürtdüyü təvaf zamanı bir qadınla bir kişinin bitişmiş
biləklərini açması, Səfran bin Məhranın rəvayətinə görə iki kişi ilə bir qadının
aralarındakı uşağın kimə aid olmasını müəyyənləşdirməsi halları da bu
qəbildəndir. O cümlədən, babalarını ziyarət etmək üçün gedən Həsən və
Hüseyn (ə) Peyğəmbəri (s) yatmış görüb qaranlıq, yağışlı bir gecədə evlərinə
qayıdarkən azdıqlarına görə yolda yatıb qalırlar. Peyğəmbər (s) dallarınca ge-
dəndə, bir ilanın qanadlarını üzərlərinə açıb onları qoruduğunu görür. Müfid
Nişaburidən edilən bir rəvayətdə isə, bayram axşamı Həsən (ə) ilə Hüseyn (ə)
analarından təzə paltar istədikdə, əlacsız qalan Hz. Fatimə libaslarının dərzidə
olduğunu deyib onları aldadır. Bu vaxt qapı döyülür bir nəfər dərzi adı ilə gəlib
uşaqlar üçün paltar gətirir (1, 28).
Əsərdə Həzrət Seyyidüş-Şühədanın (ə) əxlaq və ləyaqətindən,
sadəliyindən, insanların mənsəbindən asılı olmayaraq hamıya eyni münasibət
bildirməyindən də bəhs olunur. Bunlarla yanaşı həmin dövrlərin tanınmış elm
və mərifət sahiblərinin hadisələrlə bağlı fikir və rəvayətləri də verilir.
Səəd bin Abdullah Qummi nəql edir ki, Hz. Qaim əleyhissəlamdan ﺺﻌﯿﮭﻛ
(1, Məryəm, 1) kəlməsinin açmasını soruşdum. Buyurdu: “Bu kəlmə qeyb
xəbərlərdəndir ki, Cəbrail (ə) nazil olub əvvəlcə onu bəndəsi Həzrət
Zəkəriyyəyə (ə), sonra isə Həzrət Xatəmül-ənbiya (s) cənablarına bəyan edibdir.
Rəvayətə görə,
ﺺﻌﯿﮭﻛ - kəlməsindəki ك - Kərbalaya işarədir.
ھ - təmiz ailənin
143
hərəkətidir.
ى - Yəzid zalım,
ع - atəş, susuzluq, ص - səbrə işarədir” (1, 52).
Abdullah bin Fəzl rəvayət edir ki, Hz. Sadiqdən (ə) soruşdum: “Ya bin Rə-
sulullah, nə səbəbə aşura günü qəm, hüzn, nalə və ağlamaq günüdür? Nə səbəbə
Hz. Rəsul (s) vəfat edən günü, Əmirəl-möminin və Fatimə, İmam Həsənin (ə)
vəfat günləri belə olmayıb?” Buyurdu: “O Həzrətin vücudu tamam Əhli-kəsanın
vücudu idi. O Həzrət şəhid olduqda, daha Əhli-kəsadan bir kəs qalmamışdı ki,
xalq onunla təsəlli tapsın. Onun getməyi bütün Əhli-kəsanın getməyi kimi oldu.
Buna görə də o Həzrətin şəhadəti bütün müsibətlərdən şiddətli oldu. O dörd
nəfərin hər biri öz vətənində, öz evində vəfat ediblər. Amma Aşura günü
Kərbəlada baş verənlərin Adəm (ə) zamanından bu günə kimi misli görünmə-
mişdir.” ( 1, 64).
Həzrətin Mədinədən Məkkəyə köçməyinin səbəbini qeyd edərkən göstərir
ki, Müaviyə oğlu Yəzidə Məliki-Cahandar ləqəbi vermək istəyirdi. Lakin üç
nəfər bufikirlə razılaşmırdı: 1) Abdulla bin Ömər, 2) Abdulla bin Zübeyr. 3)
Hüseyn bin Əli (1, 116). Müaviyənin vəfatından sonra oğlu Yəzid onun yerində
xilafətə keçmişdi. Fasiq, facir, şərab düşkünü, zalim və elmsiz bir şəxs olan
Yəzid əslən xilafətə layiq deyildi. Əlbəttə, Hz. İmam islama düşmən olan belə
bir adamın xəlifə seçilməsinə razı ola bilməzdi (1, 134).
Məhərrəm ayının 9-u, pəncşənbə günü əsr vaxtı Ömər Səəd əsgərinə
Həzrətin üzərinə hücum əmri verdi. Elə ki, aşura günü oldu, Seyyidüş-Şühəda
öz əshabını müharibəyə hazırladı. Onlar 32 süvari, 40 nəfər piyada idilər” (1,
204). Əbdülkərim ağa şəhid olanların sırasında 59 nəfərin adını sadalayır.
Qalan 13 nəfərin adları isə qeyri-məlum səbəbdən qeyd olunmur. Mir Əhməd
Əli Ənsarianın yazdığı və ingilis dilinə tərcümə olunmuş “İslamın xilaskarı
Hüseyn” adlı əsərdə İmam Hüseyni şəhidlərin şahı (Seyyidüş-şühəda) adlandı-
rılır və təqdim olunan siyahı 105 nəfərdən ibarətdir (5, 213). “Hədiqətüs-
süəda”da isə əlli üç nəfərdən ibarət olan siyahı təqdim edir ( 4, 249).
“Gülzari-Hüseyni”nin on birinci babının onuncu fəsli Seyyidüş-Şühədanın
bəlakeş başının dəfni haqqındadir. Bəziləri deyirlər ki, Mədinədə hakim olan
Ömər bin Səid, o mübarək başı Mədinədə dəfn etmişdir. Mənsur bin
Cumhurdan rəvayət edilir ki, Yəzidin vəfatından bir gün sonra onun xəzinəsinə
daxil olub bir böyük bağlama görüb. Açıb içinə baxanda O mübarək başın
şahidi olur. Onu Şamda Fərdövs darvazasının yaxınlığında, Məşriq tərəfdə,
üçüncü bürcdə dəfn edirlər. Misir əhli qətiyyətlə O mübarək başın Misirdə dəfn
olunduğunu deyir. Həmin yerə “Məşhədi-Kərim” adı verilmiş, ustalıqla bəzə-
mişlər. Müqəddəs günlərdə onu ziyarət edirlər. Şeyx ibn Nüma buyurub ki, O
mübarək başı şəhərlərdə dolandırandan sonra Kərbəlaya gətirib cəsədinin
yanında dəfn etdilər. Digər bir fikrə görə, o, Şamda- Dəməşqdə dəfn olun-
muşdur. Məscidi-Caminin sol tərəfində bir qəbir çöküb. Ona “Mədfənir-Rasış-
Şərif” (Şərəfli başın qəbri) deyirlər. Bəzi rəvayətlərə görə isə bir nəfər Əhli-beyt
dostu o mübarək başı tapıb, götürüb Nəcəfi-Əşrəfdə Əmirül-Mömininin (ə) Ba-
layi-Sər tərəfində dəfn etmişdir (1, 277).
Bütün bunlarla yanaşı, belə bir versiya da mümkündür ki, Kərbəla hadisə-
sindən sonra döyüş meydanında bir neçə mücahidin kəsilmiş başı qala bilərdi.
Belə ki, “Həqiqətüs-süəda” yazır: “Həbib bin Müzahirin başını bir nəfər mindiyi
heyvanın boynundan asıb Məkkəyə gətirir. Onunla rastlaşan şəhidin oğlu bunun
144
kimin başı olduğunu soruşur. “Bu Həbib bin Müzahirin başıdır”, deyə cavab
verdikdə oğlan onu öldürür və başı dəfn edir (4, 247). Bu hadisə yuxarıda
söylənilən fikri təsdiqləməyə imkan verir. Cəfəri alimlərindən çoxu belə bir
qənaətə gəliblər ki, o mübarək başı Kufəyə aparıb gəzdirərkən ondan bəzi mö-
cüzələr baş vermişdir. Şama apararkən də bənzər hadisələrlə rastlaşıblar. Əhli-
beyt Şamdan qayıdanda Həzrət Seyyidüs-Sacidin (ə) Onu özü ilə Kərbəlaya
götürüb, cəsədinin yanında dəfn etmişdir.
Bu dəhşəti bənzərı olmayan bir fəlakət kimi qarşılayan müəllif həmin gün
Kərbəla səhrasındakı bütün canlı aləmin qəm dəryasına qərq olduğunu yazır. Bu
zülmə yer də, göy də ağlayır. Hamı hüzn içindədir. Badkubi Seyyidüş-Şühədaya
həsr etdiyi növhəsində bu anı belə təsvir edir:
Öldürüb həm Qasimi, Abbasi, Övni-Cəfəri,
Qanə qəltən etdilər nakam Əliəkbəri.
Başıvi əfşan kəsib novki-cidaya vurdular,
Yer təzəlzül etdi, aləm oldu məzlum, ya Hüseyn.
Lakin bu hüznün daxilindən bir səadət parlamaqdadır. Belə ki, məhz
Hüseyn öz tökülən qanıyla haqq olan dinin ehkamını möhkəmləndirdi. Qan
qılınca qalib gəldi.
Bütün
varlığıyla İmam Hüseynin
əməli salehliyi, paklığı
və
məzlumluğuyla Allah-Təalaya yaxın olduğunu qəbul edən növhəxan qiyamət
günü günahlarının bağışlanmasında vasitəçi olması üçün bu dünya ilə
vidalaşarkən məhz İmam Hüseyni başı üstünə çağırır:
Gər şəfaət eyləsə məhşərdə mövla, yoxdu qəm,
Gəl öləndə başım üstə, söylə:” Gəlləm”, ya Hüseyn. (3,145)
Qeyd: Əziz Vətən oğulları, bu gün şəhadətə çoxları can atır. Lakin onu
uzaqlarda deyil, bircə addımlığımızda, işğal olunmuş torpaqlarımızın müdafiəsi
uğrunda da qazanmaq olar. Əgər gücümüz, qüvvətimiz, qeyrətimiz vardırsa,
onu vətənimizin müdafiəsi uğrunda sərf etməliyik. Yad torpaqlarda məqsədsiz
aparılan müharibələr şəhadət zirvəsini fəth edə bilməz. Körpələri:” Ölmək
istəyirəm. Çünki, cənnətə gedəcəyəm.Orada çörək vardır ”-deyən, cavanları,
ahılları sonu bilinməyən bombardımanlar, uçqunlar və səfalətdən bezmiş bir
ölkənin ərazisinə soxulub qruplar halında bir-birilə vuruşmaq, ölkənin tarixi
abidələrini yerlə yeksan etmək heç bir əxlaq normasına sığmadığı kimi, şəhadət
zirvəsini də fəth edə bilməz. Çünki, şəhidlik üçün mərdlik, mübarizlik, ən
nəhayəti isə, kişilik lazımdır.
Ədəbiyyat
:
1.
Axund Hacı Ağamirzə Əbdülkərim ağa Badkubi. Gülzari-Hüseyni.
Əlyazma. Müəllifin şəxsi kitabxanasında. 27 Rəcəbül-mürcəb,1949.316 s. ;
2.
Axund Hacı Ağamirzə Əbdülkərim ağa Badkubi. Halləlül-muşkilat.
Əlyazma. Müəllifin şəxsi kitabxanasında. 12 Zil-Qəədə 1948. 461s.;
3.
Axund Hacı Ağamirzə Əbdülkərim ağa Badkubi. Lisanül-müstəğisin.
Əlyazma. Müəllifin şəxsi kitabxanasında. 22 Zil-Qəədə 1946. 295 s.;
4.
Heydər
Əliyev.
Azərbaycan
Respublikasının
Prezidenti.
Təzəpir
məscidində çıxışdan. 20 iyun 1994-cü il.;
145
5. Məhəmməd Füzuli. Hədiqətüs-süəda. Tərtibçilər: Ə.Səfərli, M.Nağısoylu,
N.Göyüşov.Bakı, Gənclik, 1993, 368 s.;
6. Mir Ahmed Ali. Husain the Saviour of Islam. Ansariyan Pablications. Qum
1991. 252 p.;
7. Salima Leyla Gürkan. Şehid.TDV İslam Ansiklopedisi. 38 c. İstanbul, 2010.
588 s.
Закия Абилова
Участь
шехида и его проявление в творчестве Ахунд Гаджи
Агамирза
Абдулькерим ага Бадкуби
Резюме
Участь шехида – высокое положение в исламе. Событие в Кербале
занимает обширное место в творчестве Абдулькерим ага Бадкуби. Можно
сказать, что он обращался к этой теме в каждом из своих произведений.
Также у него имеется новха (стихотворение), посвященное имаму
Хусейну. Произведение «Гульзари-Хусейни» же всецело посвящено
Сеййидуш-Шухада и 72 шехидам, сражавшимся вместе с ним против
врагов ислама.
Ключевые
слова: Кербела, Сеййидуш-Шухада, Гульзари-
Хусейни, Медина.
Zakiya Abilova
Martyrdom and its manifestation in Akhund Hadgy Aghamirza
Abdulkarim agha Badkuby`s creative activity
Summary
Martyrdom has high position in Islam. Abdulkarim agha Badkuby gave spesial
place to Karbala events in his creative activity. Almost in all his works he
addressed this theme. He has also qot a poem dedicated to Imam Huseyn (a).
His work title “Gulzary-Huseyni” he dedicated to Seyyudush-shuhada and to 72
men fought with him against the enemys of Islam and became marturs.
Keywords: Karbala, Seyyidush-Shuhada, Gulzary-Huseyni, Madina.
Məqalənin redaksiyaya daxil olma tarixi: 15.01.2014
Məqalənin təkrar işlənməyə göndərilmə tarixi: 21.01.2014
Məqalənin çapa qəbul olunma tarixi: 13.02.2014
Məqaləni çapa tövsiyə edən sahə redaktorunun (və ya üzvünün) adı: fəlsəfə
doktoru, dosent Tamilla Əhmədova
ADMİU
-nun Elmi Şurasının 03 iyul 2014-ci il, 09 saylı qərarı ilə çap olunur.
Dostları ilə paylaş: |