Media va axboriy savodxonlik bo'yicha myammoli/tarbiyasi ogir yoshlar toifasi bilan ishlash uchun

М
P 2
.
Ishtirokchilar o’zlarining gaplarini o’qiydilar –
trener ularni flipchartda 
qayd etadi.
Javoblarning ehtimoliy variantlari:
 
- Ahloq-odob qoidalari;
-
manaviyat me’yorlari;
- hayotiy mezonlar;
- jamiyatda qabul qilingan yozilmagan qonunlar;
- norasmiy qoidalar.

---

99
Hayotimizning har kuni, atrofimizdagi odamlarning fikrlari biz uchun muhim 
bo'lsa, ularni tinglaymiz. Ular biz bilan o'zlarining his-tuyg'ulari, hissiyotlari va 
tajribalarini baham ko'rishadi yoki shunchaki savollarimizga javob berishadi. 
Va shu bilan birga, biz boshqalarning so'zlariga ko'pincha ishonamiz, garchi 
ularning hukmlari sub'ektiv ekanligini tushunsak ham. Xuddi shu tarzda, biz 
gazeta va jurnallardan, kitoblardan va televizion dasturlardan, ijtimoiy 
tarmoqlardan, Internet saytlaridan, tezkor xabarlardan ma'lumot olishga 
harakat qilamiz. 
Bu stereotiplar paydo bo'lishining usullaridan biri: shaxsning ob'ektga yoki 
hodisaga bo'lgan hissiy munosabati ma'lum bir bilim darajasiga 
joylashtirilgan. Bundan tashqari, ommaviy axborot vositalari, oila, do'stlar, din 
orqali tarqalgan ijtimoiy stereotiplar bilan biz bolaligimizdan duch kelamiz.
Axir, agar biz o'zimizga, masalan, erkaklar yig'lamaydi degan stereotipni 
qayerdan bilamiz deb savol beradigan bo'lsak, ehtimol yigitlardan biri otasi 
yoki bobosi yoki akasi bu haqda bir marta bolaligida aytganini eslaydi. Va u 
eslamasligi mumkin. U shunchaki aytadi: xo'sh, hamma bir xil gapiradi, demak 
u shunday; va ozgina odamlar buning sababini so'rashadi. 
Insonni o'rab turgan hamma narsa beixtiyor uning ichki ideallari bilan 
taqqoslanadi. Shuning uchun stereotiplar ijobiy yoki salbiy bo'lishi mumkin. 
Biz ijobiy stereotiplarning ko'plab misollarini keltirdik. Ushbu stereotiplar 
ko'pincha odamga qo'shimcha kuch sarflamasdan tanlashi yoki o'zi uchun 
zarur bo'lgan qaror qabul qilishiga yordam beradi. Zamonaviy jamiyatdagi 
har bir inson, kattalarni hurmat qilish, zaiflarni himoya qilish va boshqalarga 
yordam berish zarurligiga ishonadi. Bunday stereotiplar jamiyatdagi 
odamlarning o'zini tutish normalari, qoidalari bo'lib qoldi va ularning haqiqati 
haqida hech kim o'ylamaydi.
Lekin salbiylari ham oz emas. Va ehtimol, har birimiz ularni eshitgan, biladi. 
Ular har ikkala ob'ekt, hodisalar va odamlar, jamiyatning alohida guruhlari - 
etnik, ijtimoiy, diniy bilan bog'liq bo'lishi mumkin.
Keling, "nafrat tili" haqida gapirganimizda keltirgan misollarni eslaylik. "Falon 
millat vakillari o'g'rilar va firibgarlar", "falon viloyatlarda yashaydiganlar - 
madaniyatSiz". Bular jamiyatda yashaydigan salbiy, salbiy stereotiplar, biz 
ko'pincha ular bilan shaxsan uchrashamiz, boshqa odamlardan yoki axborot 
manbalaridan - ommaviy axborot vositalaridan, ijtimoiy tarmoqlardan, 
televizordan eshitamiz. 
Va bu yerda xavf allaqachon mavjud bo'ladi. Ba'zi soxta bilimlarga, buzilgan 
fikrlarga asoslangan bunday stereotip ataylab ma'lum bir xulq-atvor yoki 
munosabat modelini o'rnatishi mumkin.

---

100
Masalan, bizga doimo: «Ajralib turmang, boshqalar singari bo'lishingiz 
kerak!» degan so'zlarni aytishsa, biz beixtiyor jamoatchilik e'tiboridan 
qochishni boshlaymiz. Yoki: 
"Sizni endi u yoki bu ishingiz uchun hurmat qilishmaydi" 
–
degan gap esa 
umuman tahlikali tuyuladi. Bu shuni anglatadiki, stereotiplar yordamida 
shaxsni yoki bir guruh odamlarni yo'ldan ozdirish, ularni manipulyatsiya 
qilish, xatti-harakatlarning ma'lum bir modelini o'rnatish va ularni harakatga 
undash mumkin. Salbiy stereotiplar nafaqat to'g'ri hayotiy ko'rsatmalarni 
aniqlashga yordam bermaydi, balki odamni boshqa millatlarga, dinlarga, 
turmush tarziga, tashqi qiyofasiga, hayot qoidalariga nisbatan dushman 
bo'lishiga olib keladi..
2018 
yilda Qirg’izistonlik qo’shiqchi Zere “Qiz” qo’shig’iga klip chiqardi. 
Qo’shiqda u, keng tarqatilgan va o’rnashib qolgan stereotiplarga qaramay, 
qizlarga qanday yashash kerakligini ko’rsatmasliklari haqida kuylaydi
. 
Ijtimoiy tarmoqlarda uni qoralagan obunachilar ko’p bo’ldi
: 
tashqi ko’rinishi 
va kiyimidan boshlab jazolash tahdidlarigacha. Nima uchun insonlar 
bunday munosabatda bo’ldi? Chunki qo’shiqchining so’zlari umumiy qabul 
qilingan stereotiplarga qarshi edi. 
 
Yuqorida aytib o'tilgan stereotiplarni ijobiy va salbiyga bo'lishidan tashqari 
yana bitta stereotipni tizimlashtirish mavjud. Bu muhim va qiziqarli, chunki bu 
stereotiplar juda xilma-xil bo'lishi va hayotimizning deyarli barcha sohalariga 
singib ketganligini ko'rsatadi. Bu erda qo'shimcha tahdid yotadi: stereotiplar 
orqali har bir insonga alohida va umuman jamiyatga ta'sir qilish mumkin. Va 
bu erda ushbu ta'sirga qiziquvchilar nafrat so'zlari, tashviqot, manipulyatsiya 
va soxta ma'lumotlardan foydalanishlari mumkin.