Media va axboriy savodxonlik bo'yicha myammoli/tarbiyasi ogir yoshlar toifasi bilan ishlash uchun

М
P 1.
 
“Laqab qo’yish”o’yini
.
Т
rener ishtirokchilarga doira qurib 
o’tirishni taklif qiladi. Auditoriyaga qarab, 
trener topshiriqni tushuntiradi va murojaat qiladi: «Biz Siz bilan bolalik 
chog’imizga qaytganimizni va boshqalarni laqab bilan chaqirishimizni 
tasavvur qilaylik. Biz hali bolalar ekanligimizni inobatga olgan holda, mevalar 
va gullarning nomlari bilan laqab qo’yamiz –
bu asosiy shart...
Bu qanday yuz beradi. Birinchi ihtirokchi 
to’pni qo’liga olib, uni ikkinchi 
odamga otarkan, laqab qo’yib yuboradi, misol uchun “sen apelsinsan”. 
Ikkinchi ishtirokchi to’pni ushlab, unga bir necha variantda javob berishi 
mumkin, masalan: 1) «
sen o’zin apelsinsan
»; 2) «men aplesinmasman
–
men 
binafsha»; 3) «men aplesin, sen esa, kaktus»; 4) «ha, apelsinman va bu menga 
yoqadi» va hk. Shart
–
achchiq, buzilgan, nordon kabi xususiyatlarni 
ishlatmaslik kerak.
Ikkinchi ishtirokchi, javob berib, to’pni va “laqabni” uchunchi kishiga 
yuboradi. Uchinchisi huddi shunday algoritm asosida 
–
to’rtinchisiga
. Va 
doira bo’yicha davom etadi, butun auditoriya qamrab olingunicha
.
Т
rener bunda ishtirokchilarning javoblarini flipchartdagi uchta ustunchada 
qayd etadi. 
O’yinga xulosa qilganda, javoblarga e’tib
or berish kerak.
Mashq
 

---

91
O'yin nimani ko'rsatdi? Tavsiya etilgan mumkin bo'lgan javoblardan 
tinglovchilarning bir qismi "laqabni" ni tekislab, tajovuzkor emas, yumshoq 
deb atash mumkin bo'lganlarni tanladilar, masalan: "Men apelsinman va bu 
menga yoqadi". 
Javoblarning ikkinchi toifasi - bu oqlovchi yoki ishtirokchi uning boshqacha 
ekanligini isbotlashga urinadigan javoblar: "Men apelsin emasman - men 
binafshaman". Shu bilan birga, ha, to'g'ridan-to'g'ri tajovuzkorlik yo'q, lekin 
ba'zi bir xafagarchilik bor, deyishadi, men umuman Siz o'ylagan odam 
emasman, men boshqacha. 
Uchinchi toifa - bu tajovuzkor javoblar: "Siz o'zingiz apelsin
қ
iz", "Men apelsin 
bo'lsam ham, Siz kaktussiz". Ya'ni, bir holatda ishtirokchi uni apelsin deb 
atashini haqoratli deb biladi, ikkinchisida - kaktus haqorat ekanligini 
namoyish etadi. 
Ushbu o’yinni o’tkazish natijasida biz “nafrat tili” kabi holatni shakllantirdik. Uning 
boshqacha nomi – “xeyt spich” («hate speech» – tarjima qilinganda «nafrat tili»ni 
anglatadi).
«Nafrat tili» fenomen sifatida keng tarqalgan muammo bo’lib, u davlatlardan, 
jamiyatlardan, hayot darajasidan qat’i nazar, barchamizga ta’sir qiladi. Qoida 
tariqasida, «adovat tili so’zlari» ma’lum xususiyatlarga, xususan, millati, irqi, dini, 
yoshi, jinsi, jinsiy orientatsiyasi, nogironligi, OAV holati va boshqalarga asoslangan 
farqlarga asoslanadi.
Bugungi axborot maydonining haqiqati shundan iboratki, «nafrat nutqi» ommaviy 
axborot vositalarida ham, ijtimoiy tarmoqlarda ham, turli xil Internet-platformalarda 
ham, tezkor xabarlarda ham, kundalik aloqada ham qo’llaniladi.
«Nafrat tili» bo’yicha mutaxassislar odatdagi «muxoliflar» ga nisbatan salbiy 
ma’noga ega bo’lgan turli xil lingvistik shakllarni - alohida so’zlar, iboralar, jumlalar, 
nutq kliklarini anglatadi. «Nafrat tili» o’zini irqchilik, ksenofobiya, millatlararo 
adovat va murosasizlik, gomofobiya, seksizm kabi shakllarda namoyon qilishi 
mumkin.
Bu, ayniqsa, yosh avlod uchun juda jiddiy muammo. Buni 2016 yilda anglagan 
Yevropa Kengashining Yoshlar departamenti hatto yoshlarni Internetda nafrat 
so’zlariga qarshi kurashish va inson huquqlarini qo’llab-quvvatlashga safarbar qilish 
uchun «Biz nafratga yo’q deymiz» yoshlar kampaniyasini boshladi. 2016 yil 31 
mayda Yevropa Komissiyasi Facebook, Twitter, YouTube va Microsoft vakillari 
bilan birgalikda onlayn-makonda «nafrat tili»ning noqonuniy namoyon bo’lishiga 
nisbatan odob-axloq qoidalarini imzoladi. Kodeksga muvofiq, Internet-
korporatsiyalar so’z erkinligi qadriyatlarini himoya qilishda, shuningdek, onlayn-
makondagi asosiy huquqlarni saqlashda korporativ javobgarlik mavjudligini tan