6-§. RADIOAKTIVLIK HODISASI. RADIOAKTIV YEMIRILISH TURLARI VA ZARALARI YAdroning o’z-o’zidan bir yoki bir nechta zarrachalar chiqarish hodisasi
radioaktivlik deyiladi. SHunday yadrolarni radioaktiv yadrro deb yuritiladi.
Radioaktiv yadrolarning o’zidan biron-bir turdagi zarralarni chiqarib, boshqa
yangi yadroga aylanish jarayoni radioaktiv yemirilish deyiladi. Radioaktiv
yemirilishda radioaktiv yadrolarning sonining o’zgarishi
N N e t
0
(6.1)
qonun bo’yicha o’zgaradi. Ushbu ifodani radioaktiv yemirilish qonuni deb yuritiladi,
bunda λ – yemirilish doimiysi.
Tabiatda mavjud yadrolarning radioaktivligi tabiiy radioaktivlik deyiladi. Ba’zi
hollarda radioaktiv yadrolar biron-bir turg’un yadrolarni zaralar bilan yoki yadrolar
bilan bombardimon qilish natijasida hosil bo’ladi. Bunday radioaktivlikni sun’iy
radioaktivlik deyiladi.
Radioaktiv moddani magnit maydoniga joylashtirilsa zarralar dastasi uch
qismga α- zarrachalar, β- zarrachalar, γ-zarachalarga bo’lingan.
Radioaktiv yemirilishlarning 5 xili uchraydi. SHulardan ikki xilini ko’rib
chiqimiz.
1. α-emirilish. Og’ir yadrolarning o’z-o’zidan α- zarrachalar chiqarish jarayoni α-
yemirilish deyiladi. U
Z
X
A
Z-2
U
A-4
2
He
4
(6.2)
siljish qoidasiga bo’ysunadi.
2. β-emirilish. YAdrolarning o’z-o’zidan elektronlarni (β
) yoki protonlarni (β
)
chiqarishi β-emirilish deyiladi. Ular
Z
X
A
Z+1
U
A
e
-
e
(6.3)
Z
X
A
Z-1
U
A
e
+
e
(6.4)
siljish qoidalariga bo’ysunadi.
