MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Şer məktəbinə tələbə gəlsən
S əni götürmərəm birinci sinfə. Rüsvay el əmisən bizi min dəfə Əl çək, xalası göyçək! Şer nə əyləncədir, nə də oyun-oyuncaq! Bir d ə məsəl var... anla, Qırx yaşında öyrənən gorunda çalar ancaq. (95, 150) 120 S ənəti şöhrətə yedək olanlar, Sonsuz olduğunu gorunda anlar (102, 17). Frazeoloji novatorluğun şeir dilindəki mühüm bir keyfiyyəti onun daxili semantik mahiyy ətinə hopmuş b ədii ümumil əşdirmənin genişliyindəndir, onun ideya-estetik qüvv ətindəndir. Şeirin ideya-emosional məğzi əksər hallarda frazeoloji novatorluqla ifad ə olunur. Müəyyən cəhətdən d əyişikliyə məruz qalmış frazeoloji vahidlərin semantik tutumluluğu bir də ondan ibarətdir ki, bir sıra hallarda şair xalq dilind əki idiomatik ifadələrin formasını mənimsəyərək sintaktik sxemini olduğu kimi saxlayır. Köhnə qəlibin daxilində leksik vahidl ərdə müəyyən əvəzetmə əməliyyatlarından sonra da ilkin m əna siqləti özünü mühafizə edir. Lakin sənətkarın əlavə etdiyi yeni çalarlar onun semantikasını bir qədər də zənginləşdirir: bu d əyişmələr üslubi əhəmiyyət kəsb edir, geniş lirik əhatəsi ilə b ərabər poetik təsir dairəsini də artırır. Bu üslubi priyom xalq dilinin z əngin təcrübəsini mənimsəmə vasitəsidir və frazeoloji novatorluğun estetik dəyərini aşkara çıxarmaq baxımından, onun estetik keyfiyy ətlərini təyin etmək nöqteyi-nəzərdən zəruridir. Frazeoloji novatorluq b ədi dili koloritli edir, nitqə qüvvə və k əsər verir. Bu istiqamətdə frazeoloji aktuallaşmanın fəallığını qorumaq v ə inkişaf etdirmək sahəsində təfəkküründə şeiri xeyli iş gördü, sənətkarlıq mədəniyyətini yüksəltmək yolunda səmərəli n əticələr əldə etdi: şeir yaradıcılığıının poetik mənzərəsində ənənəvi idiomlar uyarlı söz-rəng əhatəsinə düşdüyündən şairin novatorluğu təzəliklə ənənviliyin peyvəndində aşkarlanır. Xalqa arxalanan xalqsev ərlərin Özü d ə xalq üçün arxaya döndü. Xalqa arxasını çevirənlərin Arxası həmişə yerdə süründü (102, 15). Ür əyinin içinə Üzünün çölün ə 121 Çalın-çarpaz qırışlar çəkilib, B əbəyinin nuruna yorğunuq əkilib. ... Qocalıq meymunluq deyil. Ömrün ən göyçək dövrüdü qocalıq. Buna saç-saqqal ağlığı deməzlər Ağlın ağ çiçək dövrüdü qocalıq (82, 139). Poeziya lirik «m ən»in estetik cəhətdən özünütəsdiq formasıdır və qələm sahibinin yetkinlik dərəcəsi, milli təbiətinin çoxc əhətli məzmunu frazeoloji dil materiallarına yaradıcı münasib ətlə müəyyənləşir. «Şairin dil yaradıcılığı ilə bağlı əl-qol atdığı yer frazeoloji sahədir. Burada da aforizm yaradıcılığı nis- b ətən daha vüsətlidir. Sənətkar müəyyən ümumiləşdirmələr əsasında oxucusuna həyat haqqında müdrik söz deyir. Yazıçı- şairin bu müdrik sözü məzmunca atalar sözlərinə və məsəllərə uyğundur. Hətta bir çox hallarda bu aforizmlərin xalq yaradıcılığında atalar sözləri şəklində qarşılıqları olur, sənətkar xalqda ola nı təzələyir, müəyyən bədii şəraitə görə konkretləşdirir v ə onun aforizmi oxucunun təsəvvüründə verdiyi bədii lövhə ilə bağlı həkk olunur. Bu improvizasiya olunmuş variant xalqdakı il ə yanaşı yaşayır, hətta bəzən ziyalı mühitində daha işlək mövqe qazanır» (10, 6). Zahiri strukturuna gör ə, misralarda ənənəvi düzümünə və t əşkilinə görə frazeoloji birləşmələrdən o qədər də fərqlənməyən aktuallaşmış idiomatik ifadələr qüvvətli poetik qənaətlər doğurur. Misralarda onla rın ənənəvi qurumu fikir, emosiya təzəliyinə qə- tiyy ən mane olmur. Ənənəvi forma daxilində söz sənətkarı varlığa poetik baxışlarını canlandırır. Şeirin əsas poetik m ənalandırma formasına keçməklə aktuallaşan frazeoloji birl əşmələr ideyanı müəyyən bir cəhətdən dərinləşdirir və konkretl əşdirir. Aktuallaşan frazeoloji vahidlərdə poetik q ənaətlər ona görə güclü və emosionaldır ki, onlar bədii mətləbin açılmasında üslubi başlanğıc rolunu ifa edirlər. Onların 122 m əziyyəti sadəcə xalq müdrikliyinin təcəssümçüsü olmaqla bit- mir, bu ifad ələrin yaratdığı təəssürat və ovqat da onun üzərində yüks əlir. Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|