Mehman ağayev

 
NEFRONUN  QURULUŞU 
 
Böyrəyin əsas struktur-funksional vahidi nefrondur (şəkil 2).  
 
 
 
Şəkil 2. Nefronun quruluşu. 
1 – damar yumaqcığı; 2 – kanalcıqların əsas (proksimal) hissəsi;  
3 – Henle ilgəyinin nazik seqmenti; 
4 – kanalcıqların distal hissəsi; 5 – yığıcı borular. 
 
8

---

Sağlam insanın hər böyrəyində 1,2  mln  nefron vardır. Hər bir 
nefron böyrək və ya malpigi cisimciyi və kanalcıqdan ibarətdir. 
Böyrək cisimciyi nefronun başlanğıc hissəsi olub yumaqcıq və onu 
örtən kapsuladan (Şumlyanski – Boumen kapsulası) ibarətdir. Yu-
maqcıq (qlomerulus) – damar törəməsi kimi, 50 kapillyar ilgəyindən 
ibarət olub gətirici yumaqcıq arteriolası ilə  (arteriola  glomerulis 
afferens seu vas afferens) başlayır və  çıxarıcı yumaqcıq arteriolası 
(arteriola glomerulis efferens seu vas efferens) ilə qurtarır. Kəsikdə 
Şumlyanski – Boumen kapsulası fincan formasında olub daxilində 
yumaqcıq yerləşir və iki qatdan (daxili və xarici) ibarətdir. 
Yumaqcıq kapsulasının daxili (visseral) qatı (səhfəsi) yumaqcıq 
kapillyarlarının divarına bitişərək və eyni zamanda onların xarici 
(epitelial) qatını təşkil edir (şəkil 3). 
 
 
 
 
Şəkil  3. Yumaqcıq (Malpigi cisimciyinin sxemi). 
1 – yumaqcığın gətirici arteriolası; 2 – yumaqcığın çıxarıcı arteriolası; 
3 – yumaqcığın kapilyar ilgəkləri; 4 – kapsula; 5 – kanalcıq. 
 
9

---

Kapsulanın xarici (parietal)  qatı daxili vərəqdən bir qədər aralı 
yerləşir və nəticədə onların arasında mikroskopik boşluq- Şumlyanski 
– 
 
Boumen kapsulasının boşluğu  əmələ  gəlir. Bu boşluğa filtrasiyadan 
sonra qan plazmasının duru hissəsi - ultrafiltrat, birincili (preventiv) 
sidik daxil olur. Yumaqcıq kapsulasının boşluğu kanalcığın mənfəzinə, 
kapsulanın xarici qatı 
– 
kanalcıq divarına keçir. Yumaqcığın gətirici və 
çıxarıcı arteriyaları bir-birinin yanında yerləşərək onun qütbünü əmələ 
gətirir və  Şumlyanski – Boumen kapsulası ilə örtülmür. Yumaqcıq 
kapillyarları elə bil bu qütbdən asılmış olur. Hesablamalar göstərir ki, 
hər bir nefronun uzunluğu 30-50 mm olmaqla ümumiyyətlə bütün 
nefronların uzunluğu 25 km, yumaqcıqların filtrasiya səthi 1,5 m
2
-
 
ə 
bərabərdir (şəkil 4). 
 
 
 
Şəkil  4. Böyrək yumaqcığının kapilyar ilgəyinin quruluşunun sxemi. 
1 – kapilyarın mənfəzi; 2 – endoteli; 3 – podosit; 4 – pedikulalar; 
5 – trabekulalar; 6 – bazal membrana. 
 
10

---

 
11
Elektron mikroskopu ilə müayinə etdikdə böyrək kapillyarlarının 
divarının üç qatdan ibarət olması aydınlaşır. Daxili (endotelial) qat 
endotel hüceyrələrindən ibarətdir, onlar biri-birinə yapışmadıqları 
üçün aralarında 100-150 mµ diametrdə deşiklər  əmələ  gəlir. Endo-
telial qat özünəməxsus xəlbir səfhəni təşkil etdiyi üçün lamina fe-
nestrata adlanır. Normada endotelial hüceyrələr arasındakı sahə 
birləşdirici toxumanın  əsas maddəsi olan və  tərkibinə hialuron 
turşusu daxil olan maddə ilə tutulur. Kapillyar divarının xarici qatı 
epitel hüceyrələrindən – podositlərdən ibarətdir. Podositlərin trabe-
kula adlanan uzun protoplazmatik çıxıntıları vardır, onlardan pediku-
la adlanan perpendikulyar vəziyyətdə çıxıntılar ayrılır. Nəticədə po-
dosit özü və onun trabekulaları birbaşa bazal membrana yapışmır və 
ona pedikula vasitəsi ilə söykənir. Bazal membran ilə podosit, 
trabekula və bir-birinə dolaşan çoxlu pedikula arasında ultramik-
roskopik «podositaltı sahə» əmələ gəlir. Onu submikroskopik süngər 
ilə müqayisə edirlər və belə hesab edilir ki, bu sahə qan plazmasının 
duru hissəsini kapillyar daxilindən kapsula boşluğuna «soraraq» yu-
maqcıq filtrasiyasının baş verməsinə səbəb olur. 
Podositlər,  ən çox pedikulalar, bir-biri ilə fibrilyar struktur ilə 
bağlanırlar və deşiyinin ölçüsü 5-12 mµ olan yarığabənzər diafraq-
manı  əmələ  gətirirlər. Yumaqcıq filtrasiyasında yarığabənzər diaf-
raqmanın çox əhəmiyyətli rolu vardır. Xaricdən o podositlərin qliko-
kaliksi ilə örtülmüş, daxildən isə əsas zarın (bazal membranın) xarici 
qatı ilə sərhədlənir. 
Yumaqcıq kapillyarın divarının orta qatını qalınlığı 250-400 mµ 
olan əsas zar təşkil edir. Üç qatdan ancaq bu qat kapillyarlarda dövr 
edən qanla böyrək yumaqcığı kapsulunun boşluğu arasında fasiləsiz 
baryerdir. Elektron mikroskopiyası zamanı əsas zardan üç qat ayrılır: 
mərkəzi (lamina densa), xarici və ya subepitelial (lamina vara