Mehnat unumdorligi haqida tushuncha va uning mohiyati

4.2.Mehnat omillaridan samarali foydalanish ko‘rsatkichlari.

Mehnat unumdorligi haqida tushuncha va uning mohiyati.

Korxonalarning mehnat resurslari bilan ta’minlanishi va ulardan samarali foydalanishni tahlil qilish usullari.
Korxonalarning ish kuchi bilan ta’minlanishini tahlil qilishda ishlovchi barcha xodimlarning tarkibi aniqlanadi. Korxonaning ishchi kuchi bilan qay darajada ta’minlanganligi. Ular ikki turkumga bo‘linadi:

• asosiy faoliyatda ishlovchi
• asosiy bo‘lmagan faoliyatda xizmat qiluvchi xodimlar.

O‘z navbatida asosiy faoliyatda xizmat qiluvchi xodimlar quyidagi toifalarga bo‘linadi:
- ishchilar,
- xizmatchilar, shu jumladan, rahbarlar, mutaxassislar
- Boshqa xizmatchilar.
Ushbu qayd etilgan xodimlar mahsulot ishlab chiqarishda birday qatnashmaydilar. Agar rahbarlar, mutaxassislar va xizmatchilar soni bo‘yicha faqat mutlaq farq aniqlansa, ishchilar soni bo‘yicha mahsulot ishlab chiqarish o‘sish sur’atini hisobga olgan holda nisbiy farq ham aniqlanadi.

Mehnat unumdorligi vaqt birligi (soat, smena, oy, kvartal, yil) ichida ishchilar tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori yoki bir mahsulot birligini ishlab chiqarishga sarf qilingan vaqt birligi bilan o‘lchanadi.
Mehnat unumdorligini hisoblashda quyidagi uch ko‘rsatkichdan foydalanish mumkin:
1. Natura ko‘rsatkichlar.
2.Shartli-natura ko‘rsatkichlar.
3. Pul (qiymat) ko‘rsatkichlari.
Sanoat korxonalarida mehnat unumdorligi darajasi tovar mahsulotining hajmini ishlovchilarning soniga nisbati bilan aniqlanadi.
Tahlil jarayonini chuqurlashtirish uchun bir ishchiga to‘g’ri keladigan o‘rtacha yillik, kunlik va soatlik ish unumdorligi ham hisoblanadi.
Ushbu ko‘rsatkichlar tovar mahsuloti hajmini mutanosib tarzda ishchilarning ro‘yxatdagi soniga, hamma ishchilar tomonidan bir yilda ishlangan kishi-kunlariga va kishi-soatlariga nisbati tariqasida aniqlanadi.
Mehnat intensivligi mehnat unumdorligining teskari ko'rsatkichi bo'lib, ishlab chiqarishga teskari proportsionaldir.
Ushbu bog'liqlik mehnat zichligi o'zgarishiga qarab o'rtacha soatlik ishlab chiqarishning o'sish sur'atini aniqlashda aniq ko'rinadi:
Xodimlardan foydalanish samaradorligini baholash uchun mahsulotlar, ishlar, xizmatlarni sotishdan olingan foydaning xodimlarning o'rtacha soniga nisbati sifatida aniqlanadigan xodimlarning rentabellik ko'rsatkichi katta ahamiyatga ega.
Quyidagi omillar rentabellik qiymatiga ta'sir qiladi:

• Sotishdan tushgan daromad;
• Mahsulotlar, ishlar, xizmatlar ishlab chiqarishdagi sotish ulushi (mahsulot qiymatidagi sotish ulushi);
• Bir xodimning o'rtacha yillik ishlab chiqarishi

Kadrlar siyosati samaradorligining eng muhim ko'rsatkichi xodimlarning doimiylik koeffitsienti hisoblanadi.
Subyektiv sabablarga ko'ra vujudga kelgan ishchi kuchi aylanmasi ishlab chiqarishda mehnatdan foydalanish samaradorligini pasaytiradi.
Yangi ishga qabul qilingan ishchilarni ushbu ishlab chiqarishdagi muayyan mehnat sharoitlariga moslashtirish kerak.
Korxona ishchilarining malaka darajasini tahlil qilish uchun ishchilarning haqiqiy o'rtacha toifasini rejalashtirilgan bilan solishtirish kerak.
Korxonaning mehnat resurslari bilan etarli darajada ta'minlanmaganligi quyidagilar bilan qoplanishi mumkin:

• Mehnat unumdorligini oshirish;
• Ishlab chiqarishni intensivlashtirish;
• Ishlab chiqarish jarayonlarini kompleks mexanizatsiyalash
• Yangi, yanada samarali uskunalarni joriy etish;
• Texnologiyani takomillashtirish va ishlab chiqarishni tashkil etish;
• Boshqaruv xodimlarining malaka darajasini oshirish;
• Yangi mehnat sharoitlarini joriy etish.