Mehnatni muhofaza qilish. Ayollarga beriladigan qo’shimcha kafolatlar.
Reja
1. Xodimlarning sog’lom va adolatli mehnat sharoitlarida ishlash huquqi va uning konstitutsiyaviy kafolatlari.
2. Mehnat muhofazasi tushunchasi va uning huquqiy jihatdan ta’minlanishi.
3. Korxonalarda mehnat muhofazasini ta’minlash.
4. Ishlab chiqarishda yuz bergan baxtsiz hodisalarni tekshirish va hisobga olish tartibi.
5. Ish vaqti va dam olish vaqtida ayollarga beriladigan imtiyozlar.
6. Ayollar mehnatini muhofaza qilish.
7. Ishga qabul qilishda ayollarga beriladigan imtiyozlar.
Mehnat huquqida mehnat muhofazasi atamasi keng va tor ma`nolarda ishlatiladi.
Keng ma`noda bu atama mehnatini qo`llashga oid barcha masalalar majmuyini o`z ichiga oladigan va mehnat huquqining turli bo`limlari (mehnat shartnomasi, ish va dam olish vaqti va boshqalar)ga ta’lluqli huquq normalari yig`indisi tushuniladi.
Tor ma`noda esa mehnat muhofazasi atamasi xodimlar uchun xavfsiz va sog`lom mehnat sharoitlari yaratish, ishlab chiqarish uchastkalarida texnikaviy, sanitariya-gigiyena sharoitlarini ta`minlash maqsadida belgilangan standartlar va normativlarning ishlab chiqilishi va ularga amal qilishni ta`minlashga oid iqtisodiy, huquqiy, tashkiliy chora-tadbirlardan iborat bo`ladi.
Mehnat muhofazasi texnika xavfsizligi va ishlab chiqarish sanitariyasini ham o`z ichiga oladi. Texnika xavfsizligi deganda ishlab chiqarishni zararli omillari ta`sirini bartaraf etishga qaratilgan tashkiliy tadbirlar va texnikaviy vositalar tizimi nazarda tutiladi.
Mehnat muhofazasi texnika xavfsizligi va ishlab chiqarish sanitariyasini ham o`z ichiga oladi. Texnika xavfsizligi deganda ishlab chiqarishni zararli omillari ta`sirini bartaraf etishga qaratilgan tashkiliy tadbirlar va texnikaviy vositalar tizimi nazarda tutiladi.
Mehnatni muhofaza qilishning huquqiy manbalari
O`zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi,
O`zbekiston Respublikasining «Mehnatni muhofaza qilish to`g`risida»gi qonuni, 1993-yil 6-may
O`zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining «Mehnatni muhofaza qilish» bobi (211-223-moddalar) va boshqa qoidalar,
O`zbekiston hukumatining mehnatni muhofaza qilishga oid qarorlari, vazirliklar va idoralarning ishlab chiqarishdagi texnik xavfsizligi, sanitariya hamda gigiyenaga, profilaktikaga oid yo`riqnomalar, standartlar, texnikaviy shartlar, mahalliy davlat hokimiyat organlarining qarorlari, korxona va tashkilotlarning bevosita o`zida ishlab chiqilgan, ish beruvchilar hamda xodimlar vakillik organlari bilan o`zaro kelishib tasdiqlagan mehnatni muhofaza qilishga oid lokal me`yoriy hujjatlar.
Ish beruvchi mehnat shartnomasi tuzish chog`ida dastlabki tarzda va keyinchalik (ish davomida) vaqti-vaqti bilan quyidagi xodimlarni tibbiy ko`rikdan o`tkazishni tashkil qilishi shart:
- o`n sakkiz yoshga to`lmaganlar;
- oltmish yoshga to`lgan erkaklar, ellik besh yoshga to`lgan ayollar;
- mehnat sharoiti noqulay ishlarda, tungi ishlarda, shuningdek transport harakati bilan bog`liq ishlarda band bo`lganlar;
- oziq-ovqat sanoatida, savdo va bevosita aholiga xizmat ko`rsatish bilan bog`liq bo`lgan boshqa tarmoqlardagi ishlarda band bo`lganlar;
- umumta`lim maktablari, maktabgacha tarbiya va boshqa muassasalarning bevosita bolalarga ta`lim yoki tarbiya berish bilan mashg`ul bo`lgan pedagog va boshqa xodimlari.
Mehnat sharoiti noqulay ishlarda band bo`lgan xodimlar belgilangan me`yorlar bo`yicha:
- sut (shunga teng boshqa oziq-ovqat mahsulotlari);
- davolash-profilaktika oziq-ovqati;
- gazli sho`r suv (issiq sexlarda ishlovchilar uchun);
- maxsus kiyim-bosh, poyafzal, boshqa shaxsiy himoya va gigiyena vositalari bilan bepul ta`minlanadilar.
Mehnat kodeksining 220-moddasiga ko`ra:
Ish beruvchi, mehnat birjasi tomonidan belgilangan kvota hisobidan ishga joylashtirish tartibida yo`llagan nogironlarni ish joylariga qabul qilishga majburdir.
TMEKning nogironlarga to`liqsiz ish vaqti rejimi o`rnatish, ularning vazifasini kamaytirish va mehnatning boshqa shartlari haqidagi tavsiyalari ish beruvchi tomonidan bajarilishi shart.
I va II guruh nogironlariga mehnatga haq to`lash kamaytirilmagan holda ish vaqtining haftasiga o`ttiz olti soatdan oshmagan qisqartirilgan muddati belgilanadi.
I va II guruh nogironlariga o`ttiz kalendar kundan kam bo`lmagan muddat bilan yillik uzaytirilgan asosiy ta`til beriladi.
