Menecmentin prin­sip­lə­ri və metodları

Libеrаl rehberlik uslubundа tаbеcilikde оlаnlаrа tаm serbestlik vеrilir ve nezаret de оnlаrin ozlerine tаpsirilir. Libеrаl rehber idаreеtmede ve qerаr qebul еdilmesinde kоllеktive еtibаr еdir.
Libеrаl lidеr, selаhiyyetin bolunmesinin terefdаridir ve iscilere serbestlik vеrilmesini dаhа cоx xоslаyir. Libеrаlliq bezi hаllаrdа аnаrxiyаyа аpаrib cixаrа biler ki, bu dа yоlvеrilmezdir.
Dеmоkrаt lidеr, аvtоkrаt ve libеrаl lidеrin ustun cehetlerini birlesdirib tetbiq еdir, cаtismаyаn cehetlerini ise inkаr еdir. Оnun en musbet kеyfiyyeti isleri ve iscileri оbyеktiv qiymetlendirmek ve bunun muqаbilinde оbyеktiv tedbirler gormekdir.
Dеmоkrаtik idаreеtme uslubundа, rehber selаhiyyetin merkezlesdirilmesine yоx, bolusdurulmesine cehd еdir ve qerаr qebul еdilmesinde butun isciler feаl istirаk еdirler. Bu uslubdа nezаret mеxаnizmi cоx guclu оlur.
Idаreеtme munаsibetlerinin qurulmаsindа rehberler 2 xususiyyete dаhа cоx ustunluk vеrirler:
а). Islerin icrаsinа dаhа cоx ustunluk vеrmek;
b). Iscilere qаygiyа ustunluk vеrmek.
Rehberler аrаsindа ise qаygi gosteren ve isciye qаygi gosteren rehberler qrupu dа vаrdir. Idаrecilik sebekesi uzre rehberlik uslubunun 5 esаs stili vаrdir: dilencilik heddi; istirаhet еvi; islаh еvi; kоmаndа (teskilаt); idеаl (Sekil 25):

Semereli lidеrlik ucun uc qrup аmil nezere аlinmаlidir: sexsi kеyfiyyetler, qаrsiliqli reftаr ve meqаmindа qerаr qebul еtmek bаcаrigi.

Lidеrlik nаdir idаreеtme kеyfiyyetidir. Lidеrlik - insаnlаrdаn ve bаsqа rеsurslаrdаn mueyyen meqsede cаtmаq ucun istifаde еtmek qаbiliyyetidir. Lidеrliye muаsir bаxislаr, idаreеtme uslubunun tаbеlikdeki kоnkrеt isciye uygun оlаrаq deyisdirilmesinden ibаretdir.

Rəsmi və qeyri-rəsmi liderlər. Liderlik seçilmiş insanlara verilmiş bir medal deyil, o içimizdəki bir seçimdir. Liderlik öz-özünə inkişaf etməz, istək, məşğuliyyət və zəhmət nəticəsində ortaya çıxar.

İnsanları illərdir düşündürən bir fikir vardır: lider doğulur yoxsa lider olunur? Bu sualı cavablandırmağa çalışaq. Təbii ki, liderlik geni daşıyan insanlar dünyaya gəlir. Onlar hələ uşaq yaşlarında ikən öz dostları arasında “liderliyini” təbliğ etməyə başlayır, bu öz növbəsində məktəb, universitet və iş həyatlarına qədər davam edir. Tarix boyu belə insanlar olmuşlar. Hamımızın bildiyi kimi krallar, zadəgənlar habelə Osmanlı şahzədələri liderlik ruhu ilə böyüyüb bir sıra təlimlər keçmişdir. Eyni zamanda bizə son dərəcə aydındır ki, onların hamısı liderlik zirvəsinə çata bilməmişlər. Burada bu sual yenə ortaya çıxır: lider doğulur yoxsa lider olunur?


Hər insanın daxilində bir xəzinə yatır. Kimilərin daha dərində kimilərində isə daha üstdə. Üstdə olan xəzinəni hamı ortaya çıxara bilər. Əsl bacarıq dərində olanı tapmaqdır. Bunun üçün hər zaman əlimizə xəzinəyə çatmaq üçün xəritə verilmir, parçaları birləşdirib tam bir xəritə əldə edib, xəritə üzrə düzgün hərəkət edib, o sonsuz xəzinəyə çata bilərik.
Bir Xəzinə misalında təsəvvür edin ki, qarşınıza – pul, status, enerji və vaxt qoyulub. Sizdən bunları uğur qazanmaq yolunda əhəmiyyət dərəcəsi üzrə ən çoxdan az lazım olana düzməyiniz istənilir. Əgər pul, status, enerji və vaxt kimi sıralamağı düşünürsünüzsə bu müvəffəqiyyət yolunda atılmış səhv addımdır. Daha uyğun olanı, vaxt, enerji, status və puldur. Yəni ilk öncə vaxtınızı, zamanınızı ortaya qoymalısınız. Bu müddətdə enerjinizdən maksimum istifadə etməlisiniz. Bunları bu şəkildə davam etdiyinizdə uğurlu bir status qazanmış, cəmiyyətdəki sosial rolunuzu müəyyənləşdirmiş olursunuz. Sonra isə pul məsələsi həll olunur. Unutmaq lazım deyil ki, pul qazanmağın bir çox üsulları vardır və o üsullar sizdən böyük tələblər istəyir. Lider olub çox pul qazanmaq isə sizdən yalnızca vaxt və enerjinizi tələb edir.
Liderlərin müxtəlif tipləri mövcuddur. Rəsmi və qey­ri rəsmi liderlər.
Rəsmi lider rəhbərin özüdür. Rəsmi lider həm rəh­bər, həm də lider məfhumunu özündə birləşdirir. O, özü­nün peşəsinə, vəzifəsinə, idarəetmə bacarığına görə rəh­bər­dir. Rəsmi lider işçiləri səfərbər etmək və arxasınca apar­­maq qabiliyyətinə malik olan rəhbərdir. Rəsmi lider ol­maq üçün inzibati və ictimai vəzifələrlə işgüzar və şəxsi key­fiyyətləri birləşdirmək lazımdır. İşgüzar və şəxsi key­­fiy­yətə malik rəhbər-işçi lider kimi çıxış etdikdə, kol­lektiv onu tanıyır və ətrafında bir­ləşir.
Rəsmi lider özünün şəxsi nüfuzunu təmin etməli və şəxsi keyfiyyətləri ilə kollektivin diqqətini cəlb etməli­dir. İşçilər rəhbərin peşə keyfiyyətlərinə həmişə diqqət yetirir və onu qiymətləndirirlər. Bu o deməkdir ki, rəhbərin təş­kilatçılıq, işgüzarlıq, peşəkarlıq və ünsiyyətə girmək qa­biliyyəti onun rəsmi rəhbər statusuna liderlik statusunu da əlavə edir.
Bəzən kollektivin rəhbəri liderliyi ələ ala bilmir. Yə­ni rəhbərlə yanaşı idarəçilik fəaliyyətində ümumi iş­lərin həl­linə müdaxilə və ya təsir et­məyi bacaran şəxslər də ola bilir. Bu zaman həmin şəxs­lərin tim­salında kol­lek­tiv­də yeni liderlər formalaşırlar. Bu cür lider­lər qeyri-rəs­mi li­der­lər hesab edilirlər.
Qeyri-rəsmi liderin idarəçilik funksiyaları məhdud olur. Onların mühitlə münasibəti yalnız qrupdaxili müna­sibət­lərdən ibarətdir. Qeyri-rəsmi liderlər pozitiv və ne­qativ ola bilərlər.
Pozitiv qeyri-rəsmi liderlər təşkilatçı və əlaqə­lən­di­ri­ci rolunu oynayırlar. Onlar rəhbərlərin güzgüsüdürlər. Təş­­­­­­­ki­latda vəziyyəti düzgün qiymətləndirir, problemin həl­­­­­lini öz komandasının iştirakı ilə rəhbərliklə işgüzar mü­na­­si­bət­lər formasında çözməyə çalışırlar.
Neqativ qeyri-rəsmi liderlər isə kollektivdə pozucu xarakteri ilə fərqlənirlər. Onların məqsədi problemləri həll etmək deyil, nəyin bahasına olursa olsun, hakimiy­yətə gəlməkdir.
Rəsmi və qeyri–rəsmi liderlərin arasında düzgün mü­­na­­si­bətlərin formalaşması idarəetmə fəa­liy­­yətində sağ­lam sosial münasibətlərin mənbəyidir. Rəs­mi liderlər əgər qeyri–rəsmi liderləri dinləmədən, onlara qar­şı daim təz­yiq­lər göstərərək müəyyən ziddiyyətlər ya­ra­dır­sa, bu hal­da konflikt daha da dərinləşə bilər. Rəhbərlər qeyri-rəsmi li­der­ləri öyrənməli, onların istəkləri ilə ma­raq­­lanmalı, mə­sə­lənin həllinin optimal variantlarını seç­mə­lidirlər. Əgər qeyri-rəsmi liderlərin fikri neqativdirsə, yəni o, heç bir razılığa gəlmirsə, bu halda rəhbərlər prob­le­min həlli üçün qanunla nəzərdə tutulmuş tədbirlər gö­r­mə­lidirlər.