Menejment va marketing
-rasm. Mahalliy budjetlar daromadlarining guruhlanishi
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
5-rasm. Mahalliy budjetlar daromadlarining guruhlanishi
8 Har yili davlat budjeti parametrlarini belgilashda har bir viloyat uchun umumdavlat soliqlarining har bir turi bo’yicha ajratmalar me’yori belgilanadi. Umumdavlat soliqlaridan ajratmalar me’yorining yillik o’zgarishi soliqq daromadini boy va kambag’al hududlar orasida qisman qayta taqsimlashni ko’zda tutadi. Biroq bunday mexanizm mahalliy hokimliklarni hududlarning iqtisodiy va soliq bazasini rivojlantirishda rag’batini pasaytiradi, ularni soliq tushumlarini yaxshilashdan manfaatdor etmaydi. Bunday yondashuv moliyaviy rejalar va hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning uzoq muddatli dasturlarini ishlab 8 O’zbekiston Respublikasining “Budjet tizimi to’g’risida”gi Qonuni asosida talaba tomonidan tayyorlandi. 38 chiqish imkoniyatini istisno qiladi. Har yili davlat budjeti parametrlarini belgilashda har bir viloyat uchun umumdavlat soliqlarining har bir turi bo'yicha ajratmalar me'yori belgilanadi. Umumdavlat soliqlaridan ajratmalar me'yorining yillik o'zgarishi soliq daromadini boy va kambag`al hududlar orasida qisman qayta taqsimlashni ko'zda tutadi. Fikrimcha, bunday mexanizm mahalliy hokimliklarni hududlarning iqtisodiy va soliq bazasini rivojlantirishda rag`batini pasaytiradi, ularni soliq tushumlarini yaxshilashdan manfaatdor etmaydi. Bunday yondashuv moliyaviy rejalar va hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning uzoq muddatli dasturlarini ishlab chiqish imkoniyatini cheklab qo`yadi. Mahalliy budjetlarning mavqeini yanada oshirish hukumatning budjet siyosatini samaradorligini oshirishda xizmat qiladigan muhim omil ekanligi ahamiyatga molikdir. Respublika hukumati va mahalliy hokimyat organlari tomonidan ko’riladigan chora-tadbirlar natijasida keyingi yillarda mahalliy budjetlarning daromad qismlarini shakllantirish masalalarida ijobiy siljish kuzatildi. Mahalliy budjet daromadlari: - Qonun hujjatlarida belgilangan normativlarga muvofiq mahalliy budjetlarga yo’naltiriladigan yig’imlar, bojlari va boshqa majburiy to’lovlar. - Qonun hujjatlarida belgilangan normativlarga muvofiq mahalliy budjetlarga o’tkaziladigan umumdavlat soliqlari va boshqa majburiy to’lovlar. - Qonun hujjatlarida belgilangan normativlarga muvofiq davlat mulki obyektlarini joylashtirish-u foydalanishga berishdan olinadigan daromadlar - Qonun hujjatlarida belgilangan normativlarga muvofiq meros olish, hadya etish huquqi bo’yicha davlat mulkiga o’tgan pul mablag’lari. Yuqori budjetlardan olinadigan budjet dotatsiyalari, subvensiyalari va subsidiyalari. - Yuridik va jismoniy shaxslardan hamda chet el davlatlaridan kelgan qaytarilmaydigan pul tushumlari. - Qonun hujjatlarida belgilangan normativlarga muvofiq boshqa daromadlar hisobiga shakllantiriladi. 39 O’zbekistonning yagona soliq tizimi yaratilib, unga umumdavlat, mahalliy soliqlari va yi’g’imlar kiritiladi. O’zbekiston Respublikasining Soliq Kodeksining 5-8 moddalariga binoan soliq tizimi quyidagi tarkibga ega: umumdavlat soliqlari yuridik va jismoniy shaxslarning daromad solig’i, qo’shilgan qiymat solig’i, aksiz solig’i, suv resurslardan foydalanish solig’i, bojxona solig’i, qimmatli qog’ozlarni ro’yhatdan o’tkazish solig’i va boshqalar; Mahalliy soliqlar va yig’imlar mol-mulk, yer, kichik biznes uchun yagona, ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish, savdo solig’i uchun yig’imi, jumladan, alohida tovarlar turlarini sotish uchun letsinziya yi’g’imi, tadbirkorlik bilan shu’g’ullanuvchi yuridik va jismoniy shaxslarni ro’yhatdan o’tkazish yig’imi, avtotransportning vaqtinchalik turar-joy yig’imi va solig’i. Tadbirkor jismoniy shaxslardan olinadigan soliq- fiskal soliq. Pivo, o’simlik yog’i, xo’jalik sovunidan olinadigan aksizlar 2002-yilda asosan ishlash va ishlash mahsulotlari, xrustal buyumlar, xrustaldan yasalgan qandillar, mebel, vedio-audi apparaturasi va kumushdan qilingan oshxona anjomlaridan olinadigan aksizlar ham mahalliy budjetga kiritildi. Barcha mahalliy budjetlar mustaqilligidan kelib chiqib, ularni davlat qo’llab – quvvatlashi, hududiy daromadlar manbalarini, mahalliy budjetlar daromadlarni o’z daromadlari yoki biriktirilgan soliqlar hisobiga shakllantiriladi. Mahalliy budjet daromadlari 2 ga bo’linadi: - Bevosita tushuvchi daromadlar - Yuqori tashkilotdan ajratma sifatida keladigan daromadlar; Mahalliy budjetlarning daromadlari shaharlarda 30-40%ni, qishloqlarda 10- 20%ni, qolgan qismini ajratma daromadlar tashkil etadi. Mahalliy budjet qanchalik rivojlansa, daromadlari ko’payadi, imkoniyati shuncha barqaror bo’ladi.Tartibga solinuvchi daromadlar pul mablag’larining yig’indisi yuqori budjetlardan quyi budjetga beriladigan barcha moliyaviy resurs. Qoraqalpogiston Respublikasi va mahalliy budjetga budjet ssudasi shaklida ham moliyaviy mablag’lar kelib tushadi. U yuqori budjetdan quyi budjetga yoki Respublika budjetiga prezident- yuridik shaxs yoki chet el davlatga qaytarish sharti 40 bilan ajratilgan mablag’. Budjet subvensiyasi – qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda muayyan maqsadlarda sarflash sharti bilan yuqori budjetdan quyi budjetga qaytarmaslik sharti bilan ajratiladigan pul mablaglari. Budjet dotatsiyasi- o’z daromadlari va budjetni tartibga soluvchi boshqa mablag’lar yetishmagan taqdirda quyi budjetning xarajatlari bilan daromadlari o’rtasidagi farqni qoplash yuqori budjetdan quyi budjetga qaytarmaslik sharti bilan ajratiladigan pul mablaglari. O’zbekiston Respublikasi ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotining yaratilishida boshqa xo’jalik tadbirlari bilan moliya-soliq tizimida tub o’zgarishlar ro’y berishini ko’zda tutadi. Mahalliy budjetlar daromadini oshirishni ichki zararlarni, hududlarni ishlab chiqarishini rivojlanishi, joylarda iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish bilan chambarchas bog’liq. Budjet tushumini ushbu tartibda takomillashtirish hisobiga mahalliy hokimyat organlari o’z hududlarida joylashgan korxonalar faoliyatining samaradorligini oshirishdan manfaatdor bo’ladi. Soliqning to’la va o’z vaqtida to’lanishi ustidan ham nazorat qilishga qiziqish paydo bo’ladi. Chunki Respublika budjetiga ushbu soliqlardan tushgan umumiy tushumdan belgilangan me’yorlar asosida ajratma qilishdan ko’ra, mazkur hududda ushbu soliqlar tushumida o’z ulushini qonuniy tartibda kafolatlab qo’yilishi bizning fikrimizcha afzalroq. Mahalliy budjetlar tizimi mahalliy ehtiyojlarni to’laroq hisobga olish va davlatning markazlashgan tartibda bajaradigan tadbirlarni to’g’ri qilish imkonini beradi. Budjetlararo munosabatlarnining muhim sharti turli daromadddagi budjetlarning moliyaviy bazasini shakllanishining o’zaro bog’liqligini ta’minlash. Bu baza har bir budjetning o’z daromadidan, biriktirilgan va tartibga soluvchi soliq tushumlari, yuqori budjetdan ajratiladigan turli shakldagi moliyaviy yordamlardan iborat. Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|