MergedFile

Elmi problemin qoyulması 
Tədqiqat  işləri  hər  şeydən  öncə  praktiki  problemlərin  həlli  ilə  məşğul 
olur  və  əldə  olunan  nəticələr  sonralar  nəzəriyyənin  inkişafına  yönəldilir. 
Onlar  həmçinin  yeni  hadisələrin  dərk  edilməsində  yaranan  çətinliklərin 
aradan qaldırılmasında, əvvəllər məlum olan faktların izah olunmasında və 
yaxud köhnə faktların kifayət qədər araşdırılmadığı hallarda yerinə yetirilir. 
Elmi–tədqiqat işləri təkcə problemin qoyulması ilə bitmir, burada problem 
daimi  diqqət  mərkəzində  olur.  Elmi  işin  səviyyəsi  qoyulan  problemin 
aktuallığı  ilə  ölçülərək,  bir  çox  obyektiv  və  subyektiv  amillərdən  asılıdır. 
Hər bir elmi problem adi sualdan onunla fərqlənir ki, burada cavab sadəcə 
olaraq məlum informasiyalar əsasında tapıla bilmir.   
Elmdə problem əsasən situasiyalarda mövcud nəzəriyyələrlə izah oluna 
bilməyən  yeni  faktların  kəşfi  ilə  ortaya  çıxır.  Cəmiyyət  texniki  inqilablar 
ə
rəfəsində  olduqda  belə  hallara  daha  tez–tez  rast  gəlinir.  Məsələn,  XIX 
ə
srin  sonu  XX  əsrin  əvvəlində  alimlər  radioaktivlik,  şüalanmanın  kvant 
xüsusiyyətləri  və  bir  kimyəvi  elementin  digərinə  çevrilməsi  kimi  elmi 
yenilikləri öncə köhnə nəzəriyyələrin köməyi ilə izah etməyə çalışsalar da, 
sonralar  bunun  əhəmiyyətsiz  olduğu  qərarına  gəlib  yeni  həll  yolları 
üzərində düşünmyə vadar olurlar [8].   
Elmi  problemi  çox  vaxt  haqlı  olaraq  “bilməməzliyin  anlanması, 
fərqləndirilməsi”  kimi  xarakterizə  edirlər.  Həqiqətən  hər  hansı  bir  hadisə 
haqqında  biliklər  məlum  olmadıqda,  biz  heç  bir  problemin  olmasını  dərk 
etmirik.  Problemlər,  bizim  biliklərimizdə  yalnız  elmin  və  texnikanın  inki-
ş
afı  sayəsində  doldurula  biləcək  boşluğun  olmasını  anlamaqla  birlikdə 
meydana çıxır. 
Beləliklə  elmi  problem  –  elmi–praktiki  araşdırılması  vacib  olan  elmi 
biliyin  forması  olub, tərkibində insanlara  məlum  olmayan    faktlar  daşıyır. 
Problemdə  onun  empirik  və  nəzəri  tərəfləri  birləşir.  Problemin  məlum 
faktlar  əsasında  düzgün  qoyuluşu  onun  uğurlu  həlli  üçün  ilkin  şərtdir. 
A.Eynşteyn  bu  haqda  demişdir  ki,  problemin  formulə  edilməsi  çox  vaxt 
onun həllinin sadəcə riyazi və eksperimental metodundan da vacibdir [11]. 
Problemin  formulə  edilməsi  zamanı  yalnız  onun  elmin  inkişafındakı 
rolunun qiymətləndirilməsi kifayət deyil. Həmçinin, burada onun həlli üçün 

---

Tədqiqat işlərinin fəlsəfəsi 
 
 
  27 
texniki vasitələrin olması zəruridir. Yəni, istənilən problem elm qarşısında 
qoyula bilməz, əks halda o həll olunmayan problemlərə aid edilir.  
Problemin qoyulmasından öncə ilkin tədqiqatların aparılmasına ehtiyac 
var.  İlkin  araşdırmalar  problemin  konkretləşdirilməsinə  və  onun  həlli 
yollarının seçilməsində önəmli yer tutur. Elmi problemin belə işlənməsi bir 
neçə  pillədə  aparılr.  İlkin  olaraq  alınmış  yeni  faktlar  və  hadisələr  məlum 
nəzəriyyələr çərçivəsində izah edilir. Faktların çoxluğu yeni nəzəriyyələrin 
işlənməsinə  tələbat  yaradır.  Növbəti  addımda  problemin  həlli  yolları  və 
ideyaların  ilkin  analizi  və  qiymətləndirilməsi  aparılır.  Əslində  burada 
problemin həlli üçün vacib olan hipotezin heç bir həll yolu göstərilmədən 
ə
saslandırılması  baş  verir.  Qoyulan  problemin  növü  və  həlli  onun  məq-
sədinin, həmçinin digər problemlərlə əlaqəsinin aşkarlanmasına yol açaraq 
konkret  halda  həll  yolunu  düzgün  qiymətləndirməyə  imkan  yaradır. 
Mövcud  nəzəriyyələr  və  empirik  məlumatlar  kifayət  qədər  olmadıqda 
problemin həllinə məhdudiyyətlər qoyulur. Məlum nəzəriyyələrin, həll yol-
larının  və  məqsədlərin  düzgün  qiymətləndirilməsindən  sonra  qoyulmuş 
problemin ilkin təsvirinin dəqiqləşdirilməsi mümkün olur.