MəruzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu MÖvzu giRİŞ. Qİda kimyasi fəNNİ, MƏQSƏd və VƏZİFƏLƏRİ

7. Karbohidratların biosintezi:
Canlı orqanizmdə karbohidratların parçalan-
ması ilə yanaşı biosintezi də gedir. Sadə karbohidratlar əsasən bitkilərdə, xemo-
sintez və fotosintezedici bakteriyalarda (avtotrof orqanizmlər) atmosferin karbon 
qazının, günəşin ultrabənövşəyi şüalarının və su molekullarının hesabına ilk üzvi 
maddələr sintez olunur. Aşağıdakı sxemdə avtotrof orqanizmlərdə işıqda və 
qaranlıqda fotosintez reaksiyalarının gedişi verilmişdir.
1) fotosintezin işıqda gedən reaksiyaları 
2) fotosintezin qaranlıqda gedən reaksiyaları
Prosesin ilk mərhələsində ribuloza-5-fosfat özünə ATF-dən bir molekul 
fosfat turşusu birləşdirərək ribuloza-1,5-difosfata çevrilir. 
ADF + H
3
PO
4
hν ATF 
NADF
+
+ H
2
O NADFN +H
+
+ ½
O
2
CH
3
COO
─
+
½
O
2
+KoASN+3ADF+3F
n
→ CH
3
COSKoA+2H
2
O+CO
2
+ATF; 

---

150 
 
 
 
 
Heterotrof (insan və heyvan) orqanizmlərində sadə karbohidratların biosin-
tezi, lipidlərin, zülalların və digər üzvi birləşmələrin parçalanmasından alınan 
məhsullar hesabına baş verir.
Orqanizmdə karbohidrat qrupuna mənsub olmayan üzvi maddələrdən 
qlükoza və qlükogenin sintez edilməsi 
qlükoneogenez
adlanır. Bu proses əsasən 
qaraciyərdə və bəzi hallarda böyrəklərdə gedir. Qlükogen aminturşularından 
qliserindən habelə gövşəyən heyvanların mədə önlüklərində əmələ gələn süd, 
piroüzüm, propion turşularından və s. birləşmələrdən sintez oluna bilər. Qlikoge-
nez orqanizm üçün çox əhəmiyyətlidir. Çünki əsasən beyin enerji məqsədilə yalnız 
qlükozadan istifadə edir. Bir gün ərzində 160 q-a yaxın qlükozanın 120 q-ı beyində 
istifadə edilir. Bədəndə olan qlikogenin ehtiyatı isə 190 q-dır. Uzunmüddətli aclıq 
OH OH 
CH
2
−O−P=O
Triozofosfat-
CH
2
−O−P=O 
OH
izomeraza
OH 
HC−OH C=O 
O
C CH
2
OH 
H
 Fosfodioksiaseton 
 3-Fosfoqliserin 
aldehidi 
 
Aldoloza 
Fruktoza-1,6-difosfat 
Karbon 
OH OH
CH
2
−O−P=O
2NADFN + 2H
+
2NADF
+
CH
2
−O−P=O 
OH OH 
2HC−OH
−2H
2
O
2HC−OH 
O 
COOH C 
3-Fosfoqliserin 
H 
turşusu 3-Fosfoqliserin 
aldehidi 
OH 
CH
2
OH CH
2
−O−P=O 
OH OH 
C=O ATF ADF C=O
CO
2
CH
2
−O−P=O 
OH 
HC−OH HC−OH 2HC−OH 
HC−OH HC−OH COOH 
OH 
CH
2
−O−P=O CH
2
−O−P=O
 
HO OH OH

3-Fosfoqliserin Ribuloza-5-fosfat Ribuloza-1,5-difosfat 
turşusu 

---

151 
zamanı isə orqanizm öz həyat fəaliyyətini başqa üzvi maddələrdən sintez olunan 
qlükoza sayəsində mühafizə edir. Bu proses aşağıdakı sxemdə göstərilmişdir:
Sxemdən göründüyü kimi qlükoza piroüzüm və süd turşularından Krebs 
dövranının aralıq məhsullarından, lipidlərin parçalanması nəticəsində yaranan 
qliserindən və qlikontörədici aminturşularından (qlisin, alanin, serin, alanin, 
treonin, valin, qlutamin və asparagin turşuları, arginin, histidin, prolin, oksiprolin) 
sintez oluna bilər. Orqanizmin təlabatından asılı olaraq qlikoneogenez prosesi ya 
qlikogenin sintez olunduğu mərhələyə qədər davam edir, ya da bu prosesdə əmələ 
gələn qlükoza-6-fosfat hidrolitik yolla qlükozaya və fosfat turşusuna parçalanaraq 
qan vasitəsilə toxumalara daşınır. Bunlara qlikogen əmələ gətirən aminturşuları da 
deyilir. Çünki göstərilən aminturşuları orqanizmdə ketobirləşmələrin miqdarının 
azalmasına şərait yaradır.