MəruzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu MÖvzu giRİŞ. Qİda kimyasi fəNNİ, MƏQSƏd və VƏZİFƏLƏRİ

2. Nuklein turşularının kimyəvi tərkibi və növləri: 
Müxtəlif mənbələrdən 
alınan NT tam hidroliz olunduqda pirimidin və purin əsasları, pentozalar və 
həmçinin fosfat turşusu əmələ gəlir. Natamam hidroliz zamanı nukleozid və 
nukleotidlər alınır. NT-in hamısının tərkibində pirimidin əsaslarından sitozin, 
urasil və timinə təsadüf edilir.
Azot əsaslarından olan – pirimidin əsaslarına (pirimidinin törəmələri) – 
sitozin (S), urasil (U) və timin (T) aiddir.
Azot əsaslarından olan digər birləşmələr – purin əsaslarına (purinin törəmə-
ləridir) adenin (A) və quanin (Q) aiddir.
Pirimidin əsaslarından fərqli olaraq purin əsaslarında kondensləşmiş iki 
heterotsiklik həlqə olur. Purin molekulunu pirimidinlə imidizol həlqələrinin 
birləşməsi hesab etmək olar. İmidazol həlqəsinin purin molekuluna birləşmiş purin 
əsaslarının aktivliyini artırır. Purin törəmələrindən adeninə (6-aminopurin) və 
quaninə (2-amin-6-hidroksipurin) nuklein turşularının hidrolizi məhsulları arasında 
daha çox təsadüf edilir. 
H 
C 
N
1
6
5
CH 
HC
2 
3
4
CH 
N 
Pirimidin 
NH
2 
C 
N
1
6
5
CH 
C
2 
3
4
CH 
HO N 
Sitozin
(2-oksi-6-ami- 
nopirimidin) 
OH
C 
N
1
6
5
CH 
C
2 
3
4
CH 
HO N 
Urasil
(2-6-dioksi- 
pirimidin) 
OH
C CH
3 
N
1
6
5
C 
C
2 
3
4
CH 
HO N 
Timin 
(2-6-dioksi-5-me- 
tilpirimidin) 

---

51 
Bundan əlavə NT-in tərkibində az təsadüf olunan (mınar) azot əsaslarına rast 
gəlinir.
Nuklein turşularının tərkibinə karbohidratlardan monosaxaridlərin iki nüma-
yəndəsi α-β fruktofuranoz formada riboza və dezoksiriboza daxildir.
NT-in təbiətdə tərkibinə, quruluşuna və funksyasına görə iki növü ayırd 
edilir. Bunlar aşağıdakılardır: 
DNT-dezoksiribonuklein turşusuna və RNT-ribonuklein turşusuna ayrılır.
NH
2 
C 
N
1
6
5
7
N 
HC
2 
3
4
9
8
CH 
N N 
H 
Adenin 
(6-aminopurin) 
H 
C 
N
1
6
5
7
N 
HC
2 
3
4
9
8
CH 
N N 
H 
Purin 
OH
C 
N
1
6
5
7
N 
C
2 
3
4
9
8
CH 
H
2
N N N 
H 
Quanin 
(2-amino-6-oksipurin) 
NH
2 
C CH
3 
N
1
6
5
C 
C
2 
3
4
CH 
HO N 
5-Metilsitozin 
NH
2 
C CH
2
OH 
N
1
6
5
C 
C
2 
3
4
CH 
HO N 
5-oksimetilsitozin 
H
3
C CH
3
N
C 
N
1
6
5
7
N 
HC
2 
3
4
9
8
CH 
N N 
H 
N
6
-Dimetiladenin 
OH
C 
HC
1
6
5
CH
2 
C
2 
3
4
CH
2 
HO N 
4,5-Dihidrourasil 
OH
OH
OH
H
O
H
HOCH
2 
H
β-D-ribofuranoza
H
β-D-2-dezoksiribofuranoza
O
H
H
OH
OH
H
H
HOCH
2 
H

---

52 
DNT –də azot əsaslarından – timin, RNT-də isə urasil olur. Həmçinin RNT-də bir 
çox minar azot əsaslarına rast gəlinir. DNT-də minar azot əsaslarına az rast olunur.