“Металл қуйиш усуллари” мавзусини

Qolip  va  sterjen  materiallari,  ularning  turlari-мetall  qo‟ymalarini  olishda 

qoliplardan foydalaniladi. Qoliplar qo‟yidagi turlarga bo‟linadi: 

a) 

Bir  martalik  qoliplar,  bunday  qoliplar,  asosan,  qum  va  gilni  suv  bilan 

qorishtirib tayyorlanadi; 

b) 

Muvaqqat  qoliplar.  Bunday  qoilplar  yuqori  haroratga  chidamli 

materiallarni  (shamot,  magnezit,  qum,  asbest  va  boshqalarni)  gil  bilan  qorishtirib 

tayyorlanadi; 

---

 

35 

          v) Doimiy qoilplar. Bunday qoliplar, asosan, cho‟yan va po‟latdan (bazan mis 

va alyuminiy qotishmalaridan) tayyorlanadi. 

    

Shuningdek,  qoliplar  unga  metall  quyishdagi  holatiga  ko‟ra  nam  va  quruq 

xillarga bo‟linadi: 

 

Nam  qoliplar.  Bu  qoliplardan  foydalanish  quyma  olish  siklini  qisqartirib, 

narxini  arzonlashtiradi.  Lekin  qoilplar  nam  bo‟lgani tufayli  zich  va  puxtalikka  ega 

bo‟lmaydi. 

Quruq  qoliplar.  Quritilgan  qoliplar  puxta  bo‟lib,  quymani  g‟ovaklik  va  boshqa 

nuqsonlardan xoli qiladi. 

       Qolip va stejinlarni tayyorlashda quyidagi materiallardan foydalaniladi: 

      Qolip  qumi.  Bu  qum  tog‟  jinsi  bo‟lib,  tarkibi  tabiiy  kvars,  gil  va  boshqa 

birikmalar  zarralari  aralashmasidan  iborat.  Qumlar  daryo,  ko‟l,  ariq  va  tog‟ 

qumlariga  bo‟linadi.  Qumlar  tarkibiga  ko‟ra  kvarsli  va  gilli  qumlarga  ajratiladi. 

Kvars  qumi  tarkibida  gilli  moddalar  2%  gacha,  gilli  qumlarda  esa  gil  miqdori  2% 

dan 50% gacha bo‟ladi.  

 

Qolip  gili.  Gilli  moddalar  50%  dan  ortiq  bo‟lib,  suvda  qorilganda  qum 

donalarini  bolg‟alash  xususiyatiga  ega  bo‟lgan  o‟tga  chidamli  jins  qolip  gili  deb 

ataladi.  

Gilli  moddalarning    asosi  plastik  va  qovushoq  kaolinit  (Al

2

O

3



2SiO

3



2H

2

O) bo‟lib, 

undan  tashqari  Fe

2

O

3

,  CaCO

3

, MgCO

3

, K

2

CO

3

, Na

2

CO

3 

moddalar ham bo‟ladi. Gil 

tabiatda juda ko‟p tarqalgan arzon materialdir. 

Maxsus  qolip  gillari (bentonitlar). Bular vulqon  changlarining  kimyoviy  o‟zgarishi 

natijasida hosil bo‟ladi. Ular suv bilan qorishtirilsa, juda yopishqoq plastik massaga 

aylanadi.  Ulardan  nam  va  quruq  qolip  materialari  tayyorlashda  bog‟lovchi  modda 

sifatida foydalaniladi. 

Qolip  va  sterjen  materiallariga  quyiladigan  asosiy  talablar:  plastiklik,  puxtalik,  gaz 

o‟tkazuvchanlik,  o‟tga  chidamlilik,  siqiluvchanlik,  chidamlilik  va  tannarxning 

arzonligi.