Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \
Schotlar, ikki yoqlama yozuv va balansning o‘zaro bog‘liqligi
Yüklə 4,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.6. Schotlar, ikki yoqlama yozuv va balansning o‘zaro bog‘liqligi
Ushbu o‘zaro bog‘liqlik quyidagilarda namoyon bo‘ladi: 1) joriy hisobda schotlar boshlang‘ich balans ma’lumotlariga asosan ochiladi; 2) boshlang‘ich qoldiqlar aktiv schotlarning chap tomoniga, passiv schotlarning esa o‘ng tomoniga yoziladi, ya'ni ular balansda ham tegishli moddalar bo‘yicha shunday joylashgan; * * Xronologik(grek. Chronos – vaqt) – Hodisalarning vaqt oralig ‘ idagi ketma-ketligi 3) schotlarning boshlang‘ich qoldiqlarini va hisobot davridagi xo‘jalik muomalalarini hisobga olgan holda chiqarilgan oxirgi qoldiqlari keyingi hisobot sanasi uchun balans tuzishda birlamchi ma’lumot bo‘lib xizmat qiladi; 4) balans ko‘rsatkichlarining mazmunini ochib berish tegishli schotlarda aks ettirilgan oborotlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni qo‘llash bilan namoyon bo‘ladi. Masalan, balansning «Tovarlar» (180-satr) moddasi bo‘yicha ikkala firmaning qoldig‘i 10 mln. so‘mni tashkil etgan, ammo ushbu tovarlarning yillik oboroti birinchi firmada 120 mln. so‘m, yoki yillik zaxiraning 1/12 qismi, ya'ni bir oylik zaxira; ikkinchi firmada ushbu ko‘rsatkich 20 mln. so‘m, ya'ni u yarim yillik zaxiraga ega. Schotlar va balans o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikning mazmunini quyidagi misollarda ochib beramiz: Faraz qilaylik, «Sharq» fermer xo‘jaligining 2011 yil 1 dekabrga balansi quyidagicha: Aktiv Satr kodi Hisobot davri boshiga (ming so‘m) Passiv Satr kodi Hisobot davri boshiga (ming so‘m) 1 2 3 4 5 6 Asosiy vositalar 012 310 Ustav kapitali 410 460 Tovar-moddiy zaxiralari 140 190 Kreditor qarzdorlik 601 221 Shu jumladan: Shu jumladan: Ishlab chiqarish zaxiralari (Materiallar) 150 90 Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga qarzdorlik 610 75 Tayyor mahsulot* 170 100 Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzdorlik 680 12 Kassadagi pul mablag‘lari 330 6 Davlatning maqsadli fondlariga to‘lovlar bo‘yicha qarzdorlik 700 40 Hisob-kitob schotidagi pul mablag‘lari 340 175 Mehnat haqi bo‘yicha qarzdorlik 720 94 Balans 400 681 Balans 780 681 Rahbar________________ Bosh buxgaltyer __________ «Sharq» fermer xo‘jaligida dekabr oyida quyidagi xo‘jalik muomalalari sodir bo‘lgan: 1. 10 dekabrdagi 6-sonli schot bo‘yicha shartnoma bahosi 80 000 so‘mlik Material «Zenit» zavodidan olingan. 2. Xodimlarga ish haqi hisoblangan – 47 000 so‘m 3. Hisoblangan ish haqidan yagona ijtimoiy to‘lov uchun ajratma hisoblandi – 15510 so‘m. 4. Xo‘jalik ehtiyojlari uchun hisob-kitob schotidan pul olindi va kassaga kirim qilindi – 5 000 so‘m. 5. «Zenit» zavodiga olingan Materiallar uchun qarz hisob-kitob schotidan o‘tkazildi (1 muomalaga qarang) – 80 000 so‘m. Ushbu muomalalarni aks ettirish tartibi quyidagicha: 1) Balans aktivi va passivi moddalari ma’lumotlariga asosan aktiv va passiv schotlarni ochib, ularga qoldiqlarni o‘tkazamiz: 0100-“Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schotlar” (mashina va uskunalar); 1000-“Xom-ashyo va Materiallar ”; 2000-“Asosiy ishlab chiqarish ”; 2810-“Ombordagi tayyor mahsulotlar ”; 5010-“Milliy valutadagi pul mablag‘lari ”; 5110-“Hisob-kitob schoti ”. 8300-“Ustav kapitali”; 6010-“Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan schotlar”; 6710-“Mehnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblar ” 6520-“Davlatning maqsadli fondlariga to‘lovlar”; 6410-“Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzdorlik ”. 2) Dekabr oyida sodir bo‘lgan xo‘jalik muomalalarining iqtisodiy mohiyatini ko‘rsatamiz: 1. Ombordagi ishlab chiqarish zaxiralari ko‘payadi va bir vaqtning o‘zida majburiyatlar (kreditor qarz) ko‘payadi. 2. Korxonaning joriy xarajatlari va ish haqi bo‘yicha majburiyatlari ko‘paygan. 3. Davlatning maqsadli fondlari oldidagi majburiyatlar ko‘paygan. 4. Hisob-kitob schotida pul mablag‘lari kamaygan va kassada ko‘paygan. 5. Hisob-kitob schotidagi pul mablag‘lari kamaygan va mol yetkazib beruvchilarga qarzlar kamaygan. Yuqorida keltirilgan xo‘jalik muomalalarini ularning iqtisodiy mazmunidan kelib chiqqan holda schotlarda aks ettiramiz. Har bir schot bo‘yicha oborotlarni jamlab, oy oxiriga qoldiq chiqaramiz. 0130-“Mashina v uskunalar» schoti D-t K-t 1010-“Xom-ashyo va Materialar» D-t K-t 01.12.2011 ga qoldiq -310000 01.12.2011 ga qoldiq– 90000 1a) 80000 Oborot– Oborot– Oborot80000 Oborot– 01.01.2012 ga qoldiq 31000 01.01.2012 ga qoldiq 170000 2810-“Ombordagi tayyor mahsulotlar» schoti D-t K-t 5010-“Milliy valutadagi pul mablag‘lari» D-t schoti K-t 01.12.2011 ga qoldiq -100000 01.12.2011 ga qoldiq 6000 4) 5000 Oborot – Oborot – Oborot5000 Oborot – 01.01.2006 ga qoldiq -100000 01.01.2012 ga qoldiq– 11000 5110-“Hisob-kitob schoti» D-t K-t 2010-“Asosiy ishlab chiqarish» schoti D-t K-t 01.12.2011ga qoldiq175000 4) 5000 5) 80000 01.12.2011 ga qoldiq – 2) 47000 3) 15510 Oborot – Oborot – 85000 Oborot62510 Oborot– 01.01.2012 ga qoldiq –90000 01.01.2012 ga qoldiq62510 8300-“Ustav kapitali” schoti D-t K-t 01.12.2011 ga qoldiq46000 Oborot – Oborot – 01.01.2012 ga qoldiq 46000 6010-“Mol yetkazib beruvchilar va 6710-“Mehnat haqi bo‘yicha xodimlar pudratchilarga to‘lanadigan schotlar» D-t K-t bilan hisob-kitoblar» schoti D-t K-t 5) 80000 01.12.2011 ga qoldiq 75000 01.12.2011 ga qoldiq 94000 1) 80000 2) 47000 Oborot – 80000 Oborot 80000 Oborot – Oborot 47000 01.01.2012 ga qoldiq 75000 01.01.2012 ga qoldiq 141000 6520-“Davlatning maqsadli fondlariga to‘lovlar” schoti D-t K-t 6410- “Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzdorlik» schoti D-t K-t 01.12.2011 ga qoldiq 40000 01.12.2011 ga qoldiq 12000 3) 15510 Oborot – Oborot15510 Oborot – Oborot – 01.01.2012 ga qoldiq 55510 01.01.2012 ga qoldiq 12000 Hisoblab chiqarilgan yakuniy qoldiqlarga asosan «Sharq» fermer xo‘jaligining 2012 yil 1 yanvar holatiga balansini tuzamiz. «Sharq» fermer xo‘jaligining 2012 yil 1 yanvar holatiga balansi Aktiv Satr kodi Hisobot davri oxiriga Passiv Satr kodi Hisobot davri oxiriga 1 2 3 4 5 6 Asosiy vositalar (mashina va uskunalar) 012 310 Ustav kapitali 410 460 Tovar-moddiy zaxiralar 140 333 Kreditor qarzdorlik 601 284 Shu jumladan: Shu jumladan Xom-ashyo, Materiallar va boshqa shunga o‘xshash qiymatliklar 150 170 Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga qarzdorlik 610 75 Tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlari 160 63 Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzdorlik 680 12 Tayyor mahsulot 170 100 Davlatning maqsadli fondlariga to‘lovlari bo‘yicha qarzdorilk 700 56 Kassadagi pul mablag‘lari 330 11 Hisob-kitob schotidagi pul mablag‘lari 340 90 Mehnat haqi bo‘yicha qarzdorlik 720 141 Balans 400 744 Balans 780 744 Rahbar_________________Bosh buxgaltyer _____________ Hisobot davri boshiga buxgalteriya balansi AКTIV PASSIV Aktiv schotlar (Schyotlar rejasining I va II qismidagi schotlar) Passiv schyotlar (Schotlar rejasining III va IV qismidagi schotlar) Debet Kredit Debet Kredit |