Microsoft Word 16-ìàúðóçà. doc

---

16-MA’RUZA 
Transformatorlarning kuchlanishini yuklama ostida rostlash. 
Reja: 
Transformatorlarda kuchlanishni yuklama ostida rostlash. 
Tok chegaralovchi qarshilikka ega bo’lgan kuchlanishni yuklama ostida rostlash 
qurilmasi. 
Transformatorlarda kuchlanishni rostlash shahobchalarini joylashishi. 
Kalit so’zlar: Shahobcha, elektrik, cho’lg’am, oarliq, rostlash, koeffitsient, 
tok, kuchlanish, aktiv, reaktiv, kuchlanish, isrof. 
Yuklanish ostida rostlash (RPN) traisformator chulg’amining shohobchasini 
zanjirni uzmay qayta ulash imkonini beradi. RPN qurilmasi transformatorning 
quvvati va kuchlanishiga qarab kuchlanishni turli oraliqda rostlashni ko’zda tutadi 
(har bir pog’onasi 1,5% dan bo’lgan ±10% dan to ±16% gacha) [2 -10]. 
Pog’onani boshqarish VN tomonda olib boriladi, chunki bu hol tokning miqdori 
kichik bo’lgani sababli qayta ulash qurilmasini soddalashtiradi. Boshqarish 
diapazonining shoxobchalar sonini ko’paytirmasdan turib uni kengaytirish uchun 
dag’al va aniq boshqarish pog’onalari qo’llaniladi (29-rasm). Agar kayta ulagich P II 
holatda tursa, saqlagich I esa shoxobcha 6 da bo’lsa, eng katta transformatsiyalanish 
koeffitsienti hosil bo’ladi. Kayta ulagich 1 holatda, saqlagich esa shoxobcha 1 da 
bo’lsa eng kichik transformatsiyalanish koeffitsienti olinadi. 
29- rasm. Transformatorlarning RPN qurilmasi: 
a-rostlash pog’onalarining ulanish sxemasi; A-asosiy chulg’am; vs-dag’al 
rostlash poђonasi; de-tekis rostlash pog’onalari; P-kayta ulag’ich; I- saqlagich. 
Boshqariluvchi chulg’amning bir shoxobchasidan ikkinchisiga o’tishi yuklama 
tokini uzmay va shu chulg’am o’ramlarinig qisqa tutashtirmay amalga oshiriladi. 
Bunga reaktorli yoki rezistorli maxsus qayta ulash qurilmasida erishiladi. Rezistorli 
sxema (30-rasm) reaktorli sxemaga qaraganda qator afzalliklarga ega bo’lib, hozirda 
keng qo’llanilmoqda. 30-rasmda chulg’amning boshqariluvchi qismi bilan qayta 
ulash qurilmasi ko’rsatilgan. Kontaktorlar bilan saqlagichlarning ishlash tartibi 3 
jadvalda ko’rsatilgan. 
Boshlang’ich holat 0 da transformator shoxobcha 5 da ishlaydi va yuklanish toki 
kontaktor K1 orqali o’tadi.Faraz qilaylik, boshqariluvchi chulg’amdagi o’ramlar 
sonini kamaytirish lozim bo’lsin, ya’ni shoxobcha 4 ga o’tish kerak. Bu holatda RPN 
elementlarining ishlash tartibi quyidagicha bo’ladi: toksizlantirilgan saqlagich I2 
holat 4 ga o’tkaziladi, so’ngra K1 uziladi va yuklama toki qisqa vaqt ichida R1 va K2 
orqali o’tadi; uchinchi jarayonda KZ tutashtiriladi, bunda yuklama tokining yarmisi 
R1 va K2 orqali va qolgan qismi R2 va K3 orqali o’tadi, bundan tashqari, 
boshqariluvchi chulg’am 5-4 ning o’ramlari R1 va R2 orqali ulanadi va ular orqali 
miqdor jihatidan chegaralangan sirkulyasiyalanuvchi tok o’tadi; keyingi jarayonlarda 

---

K2 ajratiladi va K4 ulanadi, bunda yuklama toki boshqariluvchi chulg’am orqali 
shoxobcha 4, saqlagich I2, kontaktorlar K4 dan chiqqich O ga o’tadi. 
30-rasm. Tok chegaralovchi qarshilikka ega bo’lgan RPN qurilmasining qayta 
ulanish ketma- ketligi va sxemasi 
Hozirgi RPN qurilmalarida tokni kommutatsiyalash uchun vakuumli yoy 
so’ndiruvchi kameralar qo’llanilmoqda. Shu sababli transformator moyi yoy 
so’ndiruvchi muhit sifatida qo’llanilmaydi va ishlash jarayonida uni almashtirishga 
hojat qolmaydi. Bunday qayta ulovchi RNTA 235/1000 V qurilmalar intensiv rejimda 
uzib-ulab ishlaydigan o’zgartiruvchi transformatorlarda qo’llaniladi. Tiristorli qayta 
ulagichlarni qo’llash bilan RPN larni yana ham takomillashtirish 
mumkin. Tiristorlar yuklama toki nol orqali o’tish momentida ishlab ketadi va 
ikkilamchi chulg’amlarni kerakli tartibda ketma-ket ulaydi. 
Kontakt va saqlagichlar vaziyati 
Jarayon 
№ 
K1 
K2 
I1 
K3 
K4 
I2 
0 
+ 
+ 
5 
- 
- 
6 
1 
+ 
+ 
5 
- 
- 
4 
2 
- 
+ 
5 
- 
- 
4 
3 
- 
+ 
5 
+ 
- 
4 
4 
- 
- 
5 
+ 
- 
4 
5 
- 
- 
5 
+ 
+ 
4 
Sinov savollari 
Transformatorlarda kuchlanishni yuklama ostida rostlash qurilmasini tushuntirib 
bering. 
Tok chegaralovchi qarshilikka ega bo’lgan kuchlanishni yuklama ostida rostlash 
qurilmasini tushuntirib bering. 
Transformatorlarda kuchlanishni rostlash shahobchalarini joylashishi. 
Foydalanilgan adabiyotlar. 
Allaev Q.R., Siddiqov I.X., Hakimov M.H., Ibragimov R.I., Siddiqov O.I., 
Shamsutdinov H.F. «Stansiya va podstansiyalarning elektr qismi».-O’quv qo’llanma, 
T.: Cho’lpon nomidagi NMIU, 2014. 304 b. 
Рожкова Л.Д. Карнеева Л.К. Чиркова Т.В. «Электрооборудование 
электрических станций и подстанций» 4-издания –М.: Издательский центр 
«Академия», 2007. 
Steven W. Blume, Electric power system basics, 2007.