Microsoft Word Dialekt Majmua


O‘zbek shevalarida yangi va eski so‘zlar



Yüklə 0,69 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə45/87
tarix28.12.2021
ölçüsü0,69 Mb.
#48113
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   87
ozbek dialektologiyasi

O‘zbek shevalarida yangi va eski so‘zlar. 

So‘z  ifodalaydigan  buyum  va  tushuncha  hayotda  yo‘qolishi  bilan  so‘zning  o‘zi 

hamiste’moldan  chiqadi.  Bu  so‘zlar  ham  o‘z  navbatida  qadimgi  so‘zlar  va  tarixiy 

so‘zlarga bo‘inadi.  




33 

 

Arxaizmlarning  hozirgi  sharoitda  o‘rnida  ishlatiladigan  boshqa  so‘zlar  ham 



bo‘lishi mumkin. Bu bir narsaning 2 ta nomi bir vaqtda ishlatiladi, ammo bittasi zamon 

nuqtai  nazaridan  faol biri passiv  iste’molda bo‘ladi. Eskirgan  formasi o‘rni bilan o‘sha 

davrni  ochib  berish  holatlarida  qo‘llanishi  mumkin.  M-n;  g‘azot-urush,  sho‘ro-q.  sh. 

Raisi, toushan-quyon kabi.  

Bunday  so‘zlarning  lug‘at  birligi  biror  jihatdan  eskirib  o‘z  o‘rnini  boshqa  bir 

lug‘at  birligiga  bo‘shatib  bergan.  Ba’zi  hollarda  ba’zi  bir  so‘zlarning  ma’nolari  bir-

biriga  yaqinlashadi,  yoki  aynan  bir  xil  bo‘lib  qoladi.  Bunday  hollarda  ulardan  biri 

iste’moldan  chiqib  ketadi.  M-n;  sho‘ro-sovet,  ma’ruza-doklad  kabi  so‘zlar  dublet 

shaklida qo‘llanib kelindi. Bularning ichidan sho‘ro, doklad so‘zlari eskirib iste’moldan 

chiqdi.  O‘tmishda  mavjud  bo‘lgan  va  hozirda  ishlatilmay  qolgan  narsa  va 

tushunchalarni  ifodalaydigan so‘zlar  istorizmlar tarixiy so‘zlar  yo‘qolib ketgan  narsa – 

voqea-hodisalarning  va  tushunchalarni  ifodalash  uchun  ishlatiladi.  Bularni  hozirgi 

adabiy  tilda  shakldoshlari  bo‘lmagan.M-n;  qozi,  alam,  ellikboshi,  mirshab  kabi.  Bu 

so‘zlar  hozirgi  paytda  zaruriyat  tufayli  o‘tmishga  murojaat  qilingandagina  o‘z  o‘rnida 

ishlatilishi  mumkin.  Yangi  so‘zlar  jamiyatda,  hayotda  bo‘layotgan  o‘zgarishlarni  ifoda 

qiladi.  

Bunday  so‘zlar  har  bir  tilda  o‘z  so‘z  boyligi  asosida  turli  sohalarni  ifodalovchi 

leksema  sifatida  paydo  bo‘ladi.  Bu  so‘zlar  ham  ma’lum  bir  davr  uchun  yangilik 

hisoblanadi.  M-n;  20-yillarda  kolxoz,  sovxoz,  60-yillarda  kosmos,  kosmonavt  so‘zlari 

yangilik sanalgan. 10-yillarda zavod, ishchi, poyez so‘zlari yangilik sanalib keyinchalik 

eskirgan.  Evfemizmlar  eng  qadimgi  ibtidoiy  odamlar  tilida  bo‘lgan.  Hozir  ham  ayrim 

qoldiqlari saqlanib qolgan. Tabu hodisasi bilan bog;liq holda yuzaga kelgan. Evfemizm 

grekcha “yaxshi gapiraman” degan ma’noni bildiradi. M-n; ko‘zi ko‘rmaydigan odamga 

ko‘r  demasdan  ko‘zi  ojiz  deyish  evfemizmdir.  Tabu  hodisasi  etnografik  atama  bo‘lib, 

irim-sirimlar asosida yuzaga keladi. M-n; ma’lum bir so‘zni aytmaslik tabu deyiladi. M-

n; tog;li xalqlar kechasi bo‘ri nomini aytmaganlar. Qarluq shevalarida ilonni arg‘amchi 

deyilishi, o‘g‘uz shevalarida g‘assolni tozalovchi deyilishi tabu hisoblanadi.  


Yüklə 0,69 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   87




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin