Microsoft Word giriw. docx
Yüklə 5,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Işin quruluşu və həcmi.Disseıtasiya işi giriş, üç fəsil, nəticə və istifadə edilmiş
ə dəbiyyat siyahısmdan ibarətdir. Dissertasiya işinin birinci fəslində - “Büdcədənkənar fondların nəzəri əsasları” – büdcədənkənar fondlar-maliyyə sısteminin əsas həlqəsi kimi, bu fondların mahiyyəti və təşkili formları göstərilmişdir. kinci fəsildə - “Büdcədənkənar fondların formalaşmasının müasir vəziyyəti” – müasir şəraitdə büdcədənkənar fondların formalaşması xüsusiyyətlərinin təhlili, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən büdcədənkənar fondların formalaşmasının müasir vəziyyətinin tədqiqi göstərilmişdir. Ücüncü fəsildə - “Bazar münasibətləri şəraitində büdcədənkənar fondlarının vəsaitlərinin formalaşmasının təkmilləşdirilməsi istiqamətləri”ndə – DSM və DNFondlarının vəsaitlərinin istifadə olunmasının səmərəliliyinin artırılması yolları, büdcədənkənar fondlarının vəsaitinin formalaşmasının təkmilləşdirilməsi məsələləri araşdırılmışdır. “Bazar münasibətləri şaraitində büdcədənkənar fondların formalaşması problemləri” mövzusunda yazılmış dissertasiya işindən aşağıdakı nəticələr əldə olunmuşdur: - Büdcədənkənar fondlar pul vəsaitlərinin xüsusi formasıdır. Büdcədənkənar fondlar üçün pul vəsaitlərinin yaradılması və istifadəsinin xüsusi sistemi fəaliyyət göstərir. Büdcədənkənar fondlar dövlətin maliyyə sisteminin mühüm hissəsidir. Onların yaradılmasında əsas məqsəd mümkün qədər çox vəsait cəlb etmək və onların sosial - iqtisadi məsələlərin həllinə yönəltməkdən ibarətdir. Büdcədənkənar fondları dövlət və yerli səviyyələrdə yaratmaq olar. Məqsədli təyinatına görə büdcədənkənar fondlan sosial, iqtisadi və digər fondlara bölmək olar. Dövlətin büdcədənkənar fondları mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının
74
sərəncamında olan və məqsədli təyinata malik olan maliyyə vasitələrinin məcmusudur. - Tarixən büdcədənkənar fondlar büdcədən tez yaranmışdır. Onların büdcə vəsaitlərindən əsas fərqi məqsədi üzrə istifadə edilməsindən ibarətdir. Maliyyə sisteminin inkişafının müəyyə mərhələsində müxtəlif fondların birləşməsi nəticəsində dövlət büdcəsi yaranmış və bu da bir fondda vəsait çatışmadıqda digər fondun vəsaiti hesabına ödənilməsinə imkan verirdi. Büdcədənkənar fondların dövlət büdcə sisteminə daxil olması prosesi hələ də davam etməkdədir. - Büdcədənkənar fondlar müasir dövrdə həqiqətən də zəruridir, çünki büdcə vəsaiti çatışmazlığı bir sıra sosial - mədəni tədbirlərin və təsərrüfat quruculuğu, abadlıq işlərinin həyata keçirilməsi üçün vəsait mənbəyi tapılmasını vacib bir prosesə çevirir. - Büdcədənkənar fondların fəaliyyət göstərməsinin bir sıra üstünlükləri vardır. Bu üstünlüklərə aiddir: Birincisi, fondlann müxtəlif fəaliyyət göstərməsi. qtisadiyyatın qeyri — sabitliyi və büdcə kəsirinin mövcudluğu şəraitində xüsusi tədbirlərin maliyyələşdirilməsi sabit olaraq büdcədənkənar fondlar vasitəsi ilə həyata keçirilir. - kinci üstünlüyü ondan ibarətdir ki, büdcədənkənar fondların gəlir hissəsi büdcəyə nisbətən tez dolur və bu da fondu müsbət saldonun mövcudluğu şəraitində büdcəsinin kreditoru rolunu oynamağa imkan verir. Büdcədənkənar dövlət sosial fondları qanunvericilik orqanları tərəfındən təsdiq edilmiş fondlar haqqında qaydaya və ya mövcud qanuna uyğun olaraq cra Hakimiyyəti orqanları tərəfındən təsdiq edilmiş qaydalarla fəaliyyət göstərir. - Büdcədənkənar dövlət sosial fondları hesabma bir sıra məsələləri həll etmək mümkündür. Onlardan: əhaliyə pul müavinətləri ödəmək, birdəfəlik yardım etmək yolu ilə sosial yardım və xidmət göstərmək; əhalinin əmək qabiliyyətinin bərpası və qorunub saxlanmasını təmin etmək; sosial infrastruktur müəssisələrini maliyyələşdirmək yolu ilə əhaliyə sosial xidmətlər göstərmək; pensiya təminatını maliyyələşdirmək və s. 75
- Büdcədənkənar dövlət məqsədli fondların səmərəli və məqsədyönlü xərclənməsinə nəzarəti AR-nın Maliyyə Nazirliyi həyata keçirir. Büdcədənkənar dövlət məqsədli fondlarının fəaliyyətinin tənzimlənməsi üzrə səlahiyyət Respublika Xəzinədarlığma həvalə edilmişdir. Büdcədənkənar fondlar pul resursları dövlət mülkiyyətindədir və qanunda nəzərdə tutulduğundan başqa digər məqsədlərə sərf edilməsi qəti qadağandır. Onun həmçinin büdcə vəsaiti kimi sərf edilməsi və hansı məqsədə isə yönləndirilməsi qəti qadağandır. nkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, onlarda bu fondların sayı çoxdur və vəsaitlərin həcmi bəzən büdcə vəsaitinə bərabərdir. Eyni zamanda məqsədli proqramların həllində büdcədənkənar fondlar getdikcə daha çox rol oynamağa başlayır. - Neft Fondunun vəsaitləri bir sıra mənbələrdən formalaşır: hasilatin pay bölgüsü sazişlərinə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının payına düşən karbohidrogenlərin satışından əldə edilən xalis gəlirlər; bonuslar; karbohidrogen ehtiyatlarmm işlənməsi ilə əlaqədar sərmayəçilər tərəfındən ödənilən akr hesabı ödənişlər; dividentlər; neft və qazın Azərbaycan ərazisi ilə ötürülməsindən əldə edilən gəlirlər; qrantlar və digər təmənnasız yardımlar. - Hal-hazırda fondun vəsaitləri istiqrazlarda,inkişaf etmiş xarici ölkələrin dövlət istiqrazlarında, depozitlərdə və pul bazarı atributlarında struktur qiymətli kağızlarında yerləşdirilmışdir. - DNF fəaliyyətində daim şəffaflıq sahəsinə xüsusi diqqət göstərir. Neft Fondunun hesabat sistemində şəffaflığın təmin edilməsi ilk növbədə neft Fondunun maliyyə fəaliyyəti haqqında hesabatmın müstəqil auditor tərəfindən yoxlanılması vasitəsi iiə həyata keçirilir. Neft Fondu fəaliyyət göstərdiyi müddət ərzində onun auditi beynəlxaiq nüfiızlu " Ernst Young" audit sirkəti tərəfindən aparılmışdır. Neft Fondunun fəaliyyəti Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi yanında Hesablama Palatası tərəfındən yoxlamla bilər. - Neft Fondunun beynəlxalq münasibətlərinin inkişaf istiqamətləri aşağıdakı kimidir: Beynəlxalq maliyyə təşkilatları ilə münasibotlərin genişləndirilmasi istiqamətində əməkdaşlıq; təcrubənin tətbiqi, təhsil və mübadilə sahəsində 76
beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq; işgüzar münasibətlərin və əlaqələrin qurulması, mövcud əməkdaşlığın genişləndirilməsi. - ARDNF-nin vəsaiti hesabına iki mühüm layihə: 1) Ermənistan Respublikasının etnik təmizləmə və təcavüz siyasəti nəticəsində öz doğma yurdlarından didərgin düşmüş qaçqın və məcburi köçkün ailələrinin sosial-məişət vəziyyətinin yaxşılaşdırılması və məskunlaşdırılması problemlərinin həlli; 2) Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan Əsas xrac Boru Kəməri layihəsində Azərbaycan Respublikasınm iştirak payının maliyyələşdirilməsi icra edilir. - Respublikası Prezidenti tərəfindən qəbul edilmiş fərman və sərəncamlara uyğun olaraq, ARDNF-dən 1-ci layihənin həyata keçirilməsi üçün 135 mln.manat həcmində vəsait aynlmış, 2-ci layihənin yerinə yetirilməsindən ötrü 244 mln. manat məbləğində vəsait ödənmiş, həmçinin ölkənin mühüm sosial və iqtisadi tərəqqi ehtiyaclarını təmin etmək üçün 505 mln. manat həcmində vəsaiti Dövlət büdcəsinə transfert edilmişdir. - - Neft fondunun investisiya portfelinin məcmu dəyərinin 55%-i ABŞ dolları, 35%-i avro, 5%-i ngiltərə funt-sterlinqində ifadə olunan aktivlərə yerləşdirilir. Portfelin məcmu dəyərinin digər 5%-i isə uzunmüddətli ölka (suveren borc) reytinqi "A" ("Standart ənd Purz" (Standart & Poor's), "Fitc" (Fitc)) və ya "A2" ("Mudiz" (Mood's)) kredit reytinqlərindən aşağı olmayan ölkələrin valyutalarında yerləşdirilə bilər.Fondun vəsaiti yüksək kredit reytinqinə malik olan xarici ölkələrin dövlət istiqrazlarına, xarici dövlət agentlikləri tərəfindən buraxılmış borc kağızlarma, maliyyə institutları və banklar tərəfmdon buraxılmış borc kağıizlarına, depozitlərə və pul bazarı alətlərinə, habelə xarici menecerlər vasitəsilə korporativ qiymətli kağızlara (səhmlərə) yerləşdirilə bilər. - Azərbaycan hökuməti neft gəlirlərinin uzunmüddətli idarə etməyə verilməsi strategiyası üzərində işləyir. Konsepsiyanın mahiyyəti gəlirlərin müəyyən hissəsini hər il büdcəyə köçürməkdən və ondan ölkənin sosial-iqtisadi problemlərinin həllində istifadə etməkdən ibarətdir. Lakin Beynəlxalq Valyuta Fondunun rəsmləri hesab ediıiər ki, neft gəlirlərindən istifadənin başhca məqsədi infrastrukmrlan maliyyələşdirmək və inkişaf etdirməkdir. nkişafm indiki mərhələsində neft
77
gəlirlərindən qeyri-neit sənaye vo aqrar istehsal sahələrinin, regionlann inkişafı üçün.
- Yaxın illərdə dünya bazarında qiymətlərin əlverişli olması proqnozları Azərbaycanın neft gəlirlərinin dəfələrlə artmasına real imkanlar açır.Belə bir şə raitdə, lüzumsuz maliyyə israfçıhğına yol verməmək və ölkənin neft ehtiyatlarının tükənməsi dövründə maliyyə imkanlarının kəskin azalmasımn qarşısını almaq üçün qeyri-neft sektorunda yığım-xərc balansınm optimal təşkili olduqca vacibdir. Belə yanaşma - neft gəlirləri hesabına maliyyələşən xərclərə sərt nəzarəti, bu gəlirlər hesabına gələcək yığımların yüksək səviyyəsinə nail olunmasını, makroiqtisadi idarəetmənin səmərəsinin artırılmasını, neft gəliıiərini üstün olaraq istehlakın deyil, investisiyalann maliyyələşdirilməsinə yönəltməklə, iqtisadiyyatın strukturunun optimallaşdırılmasını, qeyri-neft sektorunun inkişafının "neft bumu" ilə dəstəklənməsi ilə yanaşı ona vergi stimullarının da tətbiqini nəzərdə tutan mühüm prinsipləri əhatə edir. - Hal-hazırda ölkədə qeyri-neft sektorunun restrukturizasiyasına yönəlmiş bir sıra kompleks tədbirlər də həyata keçirilməkdədir.Belə ki, son illər bu sektora xarici investisiyalann axını güclənmiş, ixrac və idxalı əvəzedən sahələrin inkişafı, o cümlədən, onun məzənnə siyasəti vasitəsilə inkişaf etdirilməsi diqqət mərkəzində saxlamlmışdır.Ölkədə özəl sahibkarlığm inkişafma dövlət dəstəyinin həm institutsional, həm də maliyyə kontekstində artırılmasını nəzərdə tutan fərmanlar verilmiş və onların icrasına başlanmışdır. - Dövlət büdcəsindən ayrılan subsidiyalar hesabına və büdcə təşkilatlarının büdcədənkənar vəsaitləri üzrə daxilolmaların əvvəlki illə müqayisədə çox nəzərdə tutulması rəydə dövlət büdcəsində büdcə təşkilatlarının ödənişli xidmətlərindən daxilolmaların artımı ilə əlaqələndirilmiş, dövlət büdcəsindən transfertin həcminin gəlirlərdə xüsusi çəkisini artmasının nəzərdə tutulması əhalinin sosial müdafıəsinin təmin edilməsi məqsədilə Fondun büdcəsinə dövlətin əlavə dəstəyi kimi dəyərləndiriimişdir.
78
-Azərbaycan Respublikasında sığorta-pensiya sisteminin inkişafına dair Dövlət Proqramına uyğun davam etdirilir. Məcburi dövlət sosial sığorta haqları hesablama ödənilən müavinətləıin təyin olunması və uçotunun avtomatlaşdırılması üzrə proqram təminatı hazırlanaraq testdən keçirilmiş vo pilot rayonlardn tətbiqinə başlanılıb. l ərzində sığortaolunanların fərdi uçot sisteminin qurulması prosesi davam etdirilir. - DSMFondun məlumatlarına əsasən AR sığorta-pensiya sisteminin inkişafına dair Dövlət Proqramı ilə müəyyən edilən islahatlar davam etdiriləçəkdirdir. Bununla bağlı Tədbirlər Planı hazırlanıb, xüsusilə cari ildə islahatların davamı olaraq pensiya təyinatımn avtomatlaşdırılması, bu sahədəki daxili nəzarətin ictimai nəzarətlə əvəz olunması və insan amilinin rolunun minimuma endirilməsi proseslərinin reallaşdırılması işi intensivləşdiriləcək. - AR sığorta-pensiya sisteminin inkişafına daır DP uyğun olaraq davam etdirilən tədbirlər nəticəsində dövlət sosial sığorta sistemində fərdi uçotun tətbiq dairəsi genişlənməkdədir.
|