Microsoft Word giriw. docx

 

Elmi rəhbər:                                                    dos. Tağıyeva N.S 

---

 

75

 

ZEYNALOVA  ƏZ ZƏN N 

"BAZAR  MÜNAS BƏTLƏR   ŞƏRA T NDƏ   BÜDCƏDƏNKƏNAR 

FONDLARIN FORMALAŞMASI PROBLEMLƏRI" MÖVZUSUNDA 

MAG STRL K D SSERTAS YASININ     Ş NƏ 

 

R Ə Y 

Büdcədənkənar  fondlann  yaradılmasında  əsas  məqsəd  mümkün  qədər  çox 

vəsait  cəlb  etmək  və  onlann  sosial  -  iqtisadi  məsələlərin  həllinə  yönəltməkdən 

ibarətdir.  Büdcədənkənar  fondlar  dövlətin  maliyyə  sisteminin  mühüm  hissəsidir. 

Büdcədənkənar  fondları  dövlət  və  verli  səviyvələrdə  yaratmaq  olar.  Məqsədli 

təyinatna görə büdcədənkənar fondları sosial, iqtisadi və digər fondlara bölmək olar. 

Büdcədənkənar fondlar pul vəsaitlərinin xüsusi formasıdır. Müasir şəraitdə maliyyə 

sistemi  dövlət  maliyyəsi  və  təsərrüfat  subyektlərinin  maliyyə  münasibətəlri  kimi 

öyrənilir.  Mərkəzləşdirilmiş  pul  fondlarının  yaradılması  ilə  bağlı  maliyyə 

münasibətləri  dövlot  maliyyəsində,  qevri-  mərkəzləşdirilmiş  pul  fondlarının 

yaradıiması  və  istifadəsi  iiə  əlaqədar  olan  maliyyə  münasibətləri  isə  təsərrüfat 

subyektlərinin maliyyəsində şərh edilir. 

Büdcədənkənar  fondlar  iki  yolla  yaradılır:  büdcədən  xüsusilə  vacib  təyinata 

malik  müvafıq  xərclərin  ayrılmast  vo  biidcədənkənar  fondların  öz  xüsusi  gəlir 

mənbələri hesabına formalaşdırılması. Büdcədənkənar fondlarm formalaşdırılması 

zamanı  yenidən  bölgü  prosesində  milli  gəlirin  səfərbərliyə  alınmasının  əsas 

metodları aşağıdakılardır: xüsusi vergilər və yığımlar; büdcə vəsaitləri və istiqrazlar. 

Zeynalova  Əzizənin  "Bazar  münasibətləri  şəraitində  büdcədərkənar  fondlarin  

formalaşması  problemləri"  magistrlik  dissertasiya    işi  hazırki  dövrün  aktual 

məsələlərindən  birinə  həsr  edilmişdir.  Dissertasiya  işi  giriş,  üç  fəsil,  nəticə  və 

ə

dəbiyyat siyahısından ibarət olnıaqla məntiqi ardıcıllıqla tərtib edilmişdir. 

     Zeynalova  Əzizənin  "Bazar  münasibətləri  şəraitində  büdcədərkənar 

fondlarin    formalaşması  problemləri"  mövzusunda  dissertasiya  işi  tələb 

olunansəviyyədə hazırlanmışdır və onun müdafıəyə buraxılmasını məqsədə uyğun 

hesab edirəm. 

---

 

76

 

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

 

---

 

77

 

Azərbaycan  mövcud  büdcə  həcmini  qorumaqla  tədricən  büdcənin  yarısını  təşkil 

edən Neft Fondu transferdlərini azaltmalıdır. Buna isə qeyri neft sektorunun inkişafı 

ilə nail olmaq olar. Eyni zamanda Türkiyədə büdcə xərclərinin yarıdan çoxunu təşkil 

edən təhsil və səhiyyə xərcləri Azərbaycanla müqayisədə 3 dəfə çoxdur. Elmə və 

təhsilə  ayrılan  hər  1  dollar  xərc,  bir  neçə  ilə  3-5  dollar  gəlir  gətirir.  Dolayısıyla 

dünyanın  inkişaf  etmiş  ölkələri  ÜDM  sinin  2-3  faizini  elmə,  6-7  faizini  təhsilə 

ayırması  təcrübəsini  effektiv  xərclənmək  şərti  ilə  Azərbaycanda  da  tətbiq  etmək 

olar. 

Bir  başqa  vacib  vəzifə  büdcə  xərclərinin  effektivliyinin  artırılmasıdır.  Bu 

istiqamətdə  müasir  metodlardan  istifadə  edilə  bilir.  Eyni  zamanda  neftin  tükənən 

resurs olduğunu nəzərə alaraq qeyri neft sektorunun inkişafına dəstəyin artırılması 

vacibdir.  Bir başqa  nüans büdcənin təyinatlılığına ictimai  nəzarətin artırılmasıdır. 

Neft Fondu və Mərkəzi Bankın 50 milyard dollara  çatan rezervlərinin rasyonal və 

iqtisadi  əsaslarla  rentabelli  və  risksiz  layihələrə  yönləndirilməsi  və  kölgə 

iqtisadiyyatının  azaldılması  bu  istiqamətdə  atılacaq  vacib  məsələlərdəndir. 

Dünyanın əksər inkişaf etmiş ölkələrinin büdcə gəlirləri içində gömrük rüsumlarının 

cüzi  yer  tutması  artıq  müasir  dünyada  gömrük  gəlirlərinin  fiskal  məqsədlərlə 

tutulmadığını  göstərir.  Dolayısıyla  Azərbaycan  da  bu  təcrübədən  istifadə  edərək 

gömrük  rüsumlarından  daxili  istehsalını  tənzimləmək  məqsədi  daşımalıdır.  Bir 

başqa vacib məsələ isə büdcədən subsidya və transfertləri tədricən azaltmaqdır. 

Misal  üçün  bir  çox  inkişaf  etmiş  ölkədə  sosial  müdafiə  fondları  öz  yığımlarını 

iqtisadi layihələr və bank resursları kimi dəyərləndirərək demək olar ki, büdcədən 

asılılıqdan azad olmuşdur. Azərbaycanda da hazırda  yığım fondu olan bu resursları 

investisya  istiqamətli  də  qiymətləndirmə  həm  pensiya  və  müavinətlərin 

artırılmasına həm də büdcədən olan asılılığın azaldılmasına kömək edər.