«Men jin va insni faqat O’zimga ibodat qilishlari uchungina yaratdim» (Vaz-
zoriyot surasi, 56-oyat).
Albatta qalbning ot-ulovi badandir. Zodi (yo‘l xurjuni) esa ilmdir. Ana shu zodi rohilaga
yetkazadigan va undan kerakli narsani olish imkonini beradigan sabablar borki, bular
solih amallardir. Banda modomiki badani sukunat topib dunyodan kechmasa, Alloh
subhanahu va taologa yetishmoqligi mumkin bo‘lmaydi. Chunki uzoq manzilga yetish
yo‘lida yaqindagi manzilni kesib o‘tishdan boshqa chora yo‘q. Dunyo esa oxiratning ekin
maydonidir va hidoyat manzillaridan bir manzildir. Uning dunyo, deb nomlanishi ikki
manzilning eng yaqini bo‘lgani uchundir. Bu olamdan zod olinmoqqa majbur bo‘linadi.
Badan qalbni uzoq olamga yetkazadigan ulovdir. Ulov hisoblangan badanning ehtiyotini
qilib, uni muhofaza etib turmoqlikka muhtoj bo‘linadi. Albatta badan unga foydali va
yoqimli ovqat va boshqa narsalarni jalb qilish hamda halok bo‘lishiga sababchi narsalarni
badandan daf etish bilan muhofaza qilinadi. Badanni oziqlantirishda ikki askarga muhtoj
bo‘linadi: ya’ni botiniy askar - u shahvatdir va zohiriy askar - u qo‘l hamda ozuqa jalb
etuvchi boshqa a’zolardir. Qalbda shahvatlar ehtiyojga yarasha yaratildi. Yana
shahvatlar uchun ish qurollari sanalmish a’zolar ham yaratildi.
Qalbni halok qiluvchi narsalardan muhofaza etish uchun ham ikki askarga muhtoj
bo‘linadi: biri botiniy bo‘lib, u halok etuvchi narsalarni daf qiladigan va dushmanlardan
o‘ch oladigan g‘azabdir. Ikkinchisi esa -zohiriy bo‘lib, u qo‘l va oyoqdirki, ular bilan
g‘azab taqozo qiladigan narsalar bajariladi. Ana shularning har biri tashqi ishlardir.
Badandagi a’zolar go‘yo qurol kabi narsalarga o‘xshaydi. Modomiki, ozuqani bilmas
ekan, ularni oziqlantirishga muhtoj qalbga ozuqani xohlashi hamda uni do‘st tutishi
foyda bermaydi. Uni bilish uchun ham ikki askarga muhtoj bo‘linadi. Biri - botiniy bo‘lib,
eshitish, ko‘rish, hidlash, ta’m bilishlarni idrok eta olishdir. Ikkinchisi - zohiriyki, ular
Ihyou ulumid-din (Qalb kitobi). Abu Homid G’azzoliy