Microsoft Word ihyo tavba ziyouz com doc

 ﻼﻳِﺪْﺒَﺗ ِﻪﱠﻠﻟا ِﺔﱠﻨُﺴِﻟ َﺪِﺠَﺗ ْﻦَﻠَﻓ
 
"…Siz hargiz Allohning sunnati-qonunining o‘zgargainini ko‘rmassiz…" (Fotir surasi, 43). 
Alloh taolo qo‘lga qudratni, hayotni, qat’iy irodani bermagunicha, tartibli bir yozuvni yozish uchun 
qo‘lning harakatini yaratmaydi, istak va nafsdagi maylni yaratmagunicha, qat’iy irodani xalq etmaydi. 
Shuningdek, maylning hozir yoki kelajakda nafsga muvofiq ekanini bilish ( 
ِﺲْﻔﱠﻨﻠِﻟ ٌﻖِﻓاَﻮُﻣ ُﻪﱠﻧَﺄِﺑ ٌﻢْﻠِﻋ
) tuyg‘usi yaratilmagunicha bu mayl to‘la yuzaga chiqmaydi. Albatta, bu bilish tuyg‘usining yaratilishi 
ham harakat, iroda va ilm kabi boshqa sabablarga bog‘liq. 
Ilm va tabiiy mayldan so‘ng qat’iy iroda yuzaga chiqadi. Qudrat va iroda izidan esa harakat 

---

Ihyou ulumid-din. Tavba kitobi. Imom G’azzoliy 
www.ziyouz.com кутубхонаси 
9
ergashib keladi. Bandaning barcha fe’lida mana shu tartib mavjud. Bularning hammasi Alloh taolo 
tarafidan biri boshqasini taqozo etuvchi qilib yaratilgan. Shuning uchun ham bu fe’llarning biri oldin, 
boshqasi keyin yuzaga chiqishi vojib. Xuddi ilmdan keyin iroda, hayotdan keyin ilm, jismdan keyin 
hayot yaratilgani kabi. Shunga ko‘ra, "jismdan hayot tug‘iladi" emas, balki jismning yaratilishi 
hayotning paydo bo‘lishi uchun shart, "hayotdan ilm tug‘iladi", emas, balki hayotning yaratilishi ilm 
yaratilishi uchun bir shartdir, desak, to‘g‘ri bo‘ladi. Hayot mavjud bo‘lsagina, ilmni qabul qilish uchun 
joy hozirlangan hisoblanadi. Demak, "iroda ilmdan paydo bo‘ldi" emas, balki ilmning yaratilishi 
irodaning jazmi uchun shart, deyish maqsadga muvofiqdir. Irodani hayot va ilm sohibi bo‘lgan 
jismgina qabul qiladi... 
Xullas, tavba o‘zining ilm, nadomat va tark (gunohni tark qilish) kabi barcha qismlari bilan 
vojibdir. 
Tavbaga shoshilish vojib 
Gunohdan so‘ng darhol tavba qilish vojibdir. Chunki gunohning haloqatli ekanini anglash iymon 
taqozosidir. Tavbani kechiktmrish mumkin emasligini anglagan kishi darhol amalga o‘tadi, o‘zini 
yomon fe’llardan tiya boshlaydi. Bu ma’rlfat (ya’ni zudlik bilan tavba qilishning vojibligini anglash) 
amalga bog‘lanmagan mukoshafa ilmlari jumlasidan emas, balki muomala ilmidandir.(Mukofasha va 
muomala ilmi haqida yaqinda (2003 yil) "Monarounnahr" nashtriyoti tomonidan chop etilgan "Ilm 
kitobi"ning "Farzi kifoya ilmlar bayoni" bo‘limida batafsil ma’lumot berilgan.)
Har bir ilm amal qilish uchun o‘rganiladi. Modomiki, ilm amalga sabab bo‘lmas ekan, uning 
mas’uliyatini to‘la his qilish mushkul. Gunohlarning zararini bilish, anglab yetish ilmdir. Mana shunday 
ilm gunohlarni tark qilishga sabab bo‘ladi. Undan ko‘zlangan maqsad ham aslida ana shu. 
Kimki gunohlarni tark etmas ekan, iymonidan bir juz’ni yo‘qotgan hisoblanadi. 
Payg‘ambarimizning ushbu so‘zlariga diqqat qiling: 
"Zinokor zino qilayotganida mo‘min emas" (Muttafaqun alayh). 
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bu so‘zlari bilan Allohning borligini, birligini, sifatlari, 
kitoblari, payg‘ambarlarini tanish kabm mukoshafa ilmlaridan kelib chiquvchi iymonning yo‘qligini 
nazarda tutmayaptilar. Chunki zino va ma’siyat iymonni yo‘qqa chiqarolmaydi. Balki hadisdan 
ko‘zlangan maqsad zinoning Allohdan uzoqlashtiruvchi, Allohning nafratiga duchor etuvchi gunoh 
ekaniga zinokorda iymo-nishonch yo‘qligini ko‘rsatishdir. 
Misol uchun tabib: "Bu zahar, uni ichma", - dedi. Shu ogohlantirishdan keyin ham kimdir uni 
ichdi. Endi bu odam haqida shunday deyish mumkin: "Bu kishi zaharni iste’mol qilayotgan paytda 
mo‘min emas edi". (Ya’ni zaharning o‘ldiruvchi xususiyatiga ishonuvchi emas edi.) Bu gap tabibning 
borligiga. uning tabib ekaniga iymon keltirmadi, uni tasdiqlamadi, degan ma’noni bildirmaydi. Balki, 
bunda tabibning "zahar halokatlidir", degan so‘zini kimningdir tasdiqlamagani nazarda tutilyapti. 
Negaki, zaharning halokatli ekanini bilgan odam uni aslo og‘ziga olmaydi. 
Zarurat tufayli gunoh qilgan kishining iymoni noqisdir. Iymon bir butun emas, u yetmishdan ortiq 
juz’dan iborat. Bu juz’larning eng oliy darajasi "La ilaha illalloh" deb guvohlik berish bo‘lsa, eng quyi 
darajasi aziyat yetkazuvchi narsanm yo‘ldan chetga olib' tashlamoqdir. 
Bu holatga shunday qiyos keltiriladi. Inson yaxlit bir vujud emas, balki yetmishdan ortiq a’zodan 
iborat. Ularning eng yuksagi qalb va ruh bo‘lsa, eng quyisi ozor yetkazuvchi narsani yo‘q qilish. 
Masalan, mo‘ylovni qisqartirish, tirnoqni olish, kirlardan tozalanish va hokazo. Agar inson shu ishlarni 
qilmasa, panja va tuyoqlaridagi uzun tirnoqlari tezagi bilan bulg‘angan kir va iflos hayvonlarga 
o‘xshab qoladi. 
Iymon ham inson kabidir. Tavhid shahodatining yo‘qolishi ruhning yo‘qolishi kabidir. Nimadir 
yo‘qolar ekan, nimadir uning o‘rnini egallaydi. Tavhid shahodatining yo‘qolishi esa to‘la botillikni 
vujudga keltiradi. 
Shuningdek, faqat tavhid va risolat (La ilaha illalloh, Muhammadur rasululloh) shahodati bilan 
cheklangan inson ham oyoq-qo‘li kesilgan, ko‘zlari o‘yilgan, zohiru botin a’zolarini yo‘qotgan kimsaga 
o‘xshaydi. Unda ruh ne qilsin?! 
Uning holati xuddi o‘limi yaqinlashayotgan kishining ahvolini eslatadi: bir paytlar a’zolarga 

---

Ihyou ulumid-din. Tavba kitobi. Imom G’azzoliy