Microsoft Word Materiallar Full

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

46 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

InTe-GaTe SİSTEMİNİN HAL DİAQRAMI 

 

Ülkər ABDURƏHMANOVA 

Azərbaycan Texniki Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Məlum olduğu kimi yeni kimyəvi birləşmələrin və  bərk məhlulların aşkar edilməsi üçün fiziki-kimyəvi və 

rentgenofaza analizlərindən istifadə edilir. Bu işdə biz xassələri və zona quruluşu kifayət qədər  ətraflı öyrənilmiş [1-4] 

2

InGaTe

 birləşməsinin hal diaqramının qurulması barədə məlumat veririk. Bunun üçün diferensial termik, mikrostruktur, 

rentgenofaza, həmçinin sıxlığın və mikrobərkliyin ölçülməsi üsullarından istifadə edilmişdir. Diferensial termik analizin 

aparılması üçün NTR-74 markalı pirometrdən istifadə edilmişdir.  Ərintilərin  ərimə temperaturlarının müəyyən edilməsi 

üçün dibi çökük, diametri 0.5sm, uzunluğu isə 5sm olan kvars ampulalardan istifadə edilmişdir. Nümunələrin çəkiləri 2q 

olmuşdur. Nümunənin qızdırılması üçün xüsusi hazırlanmış sobadan istifadə edilmişdir. Etalon maddə kimi KCr

2

O və 

Na

2

SO

4

–dən istifadə edilmişdir. Qeyd edək ki, sintez üçün istifadə olunan qurğuda müxtəlif tərkibli nümunələrin hamısı 

üçün eyni şərait yaradılmışdır. Sintezdə istifadə olunan kvars ampula ilkin olaraq HF-lə distillə olunmuş suyun qarışığı ilə 

yuyulmuşdur. Kimyəvi təmizlənməyə  məruz qaldıqdan və xüsusi sobada qurudulduqdan sonra sintez olunacaq qarışığın 

stexiometriyaya uyğun komponentləri ampulaya doldurularaq havası 0.0133 Pa-a qədər sorulmuş, ağzı qapanmışdır. 

İçərisinə qarışıq doldurulmuş ampulaların hamısı  eyni şəraitdə olmuş  və sintez eyni qaydada aparılmışdır və  həmin 

mərhələdən sonra müxtəlif tərkibli ərintilərin ərimə temperaturları təyin edilmiş və temperaturun tərkibdən asılılıq qrafiki, 

yəni hal diaqramı qurulmuşdur. Termoqrafik analizin nəticələri ərintilərin mikrostruktur analizləri ilə də təsdiq edilmişdir. 

Səthlərin mikrorelyeflərinin analizi göstərmişdir ki, 

2

InGaTe

 birləşməsi istisna olmaqla digər qarışıqlar iki və daha çox 

fazadan ibarətdir. Bu üsul fiziki-kimyəvi analizin həssas üsullarından biri olub, ərinti daxilində mövcud olan fazaların, 

hüceyrələrin və ümumilikdə nümunənin səthinin relyefinin vizual olaraq öyrənilməsində istifadə edilir. Ərintilərin 

mikroquruluşlarının öyrənilməsi  əks olunmuş  şüada işləyən  МИМ-7И mikroskopu ilə aparılmışdır. Həmin tədqiqatdan 

əvvəl nümunələrin cilalanması 3HCl+1H

2

SO

4

 qarışığı ilə yuyulduqdan sonra (yuyulma müddəti tərkibdən asılı olaraq 10-

20san olur) tədqiqata hazır vəziyyətdə olur. 

 Hal 

diaqramının təsdiq edilməsi üçün sistemin ərintilərinin sıxlıqlarında təyin edilmişdir. Bunu nəzərə alaraq 

onların sıxlıqları  həm pikometrik, həm də rentgenoqrafik analiz üsulları ilə  təyin edilmiş, tərkibdən asılılıq xarakterinə 

əsasən mühakimə yürüdülmüşdür. 

 Hal 

diaqramının təsdiq edilməsi üçün ərintilərin mikrobərkliklərinin ölçülməsi  həmçinin zəruridir. Mikrobərklik 

ПМТ-3 bərklik ölçənində təyin edilmiş, ölçmələr 10q yük altında aparılmışdır.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil. InTe-GaTe sisteminin hal diaqramı 

---