Microsoft Word mulki huquq doc

6. Əqdin yazılı forması  

Ş

ifahi formalı əqdlərdən fərqli olaraq yazılı formalı əqdlər müvafiq sənədin tərtib olunması ilə müşayiət edi-

lir. Bu sənəddə bağlanan əqdə aid əhəmiyyəti olan müəyyən hallar ifadə edilir.  

Ə

qdin yazılı forması şifahi formaya nisbətən üstünlüyə malikdir. Çünki yazılı formada əqd bağlamaq niyyə-

tində olan şəxsin iradəsi maddiləşmiş sənəddə ifadə olunur və obyektivləşir. Obyektivləşmiş yazılı sənəd iradə 

ifadəsinin maddi daşıyıcısı rolunu oynayır.  

Yazılı formalı əqd odur ki, bu əqd onun məzmununu ifadə edən və əqdi bağlayan şəxs və ya şəxslər və 

ya  onların  lazımınja  vəkil  etdikləri  şəxslər  tərəfindən  imzalanmış  bir  sənədin  tərtibi  yolu  ilə  bağlanır. 

Anlayışdan müəyyən etmək olur ki, əqdin yazılı formasına riayət edilməsi üçün üç məjburi və labüd şər-

tin olması gərəkdir: 

●

 birincisi, yazılı formalı əqd bir sənəd tərtib etmək yolu ilə bağlanır; 

●

 ikincisi, bu sənəd əqdin məzmununu ifadə edir;  

●

 üçüncüsü, bu sənəd əqd bağlayan şəxs və ya şəxslər və ya onların lazımi qaydada vəkil etdikləri şəxslər tə-

rəfindən imzalanır.  

Yazılı formalı əqd iki qaydada (yolla) bağlanır. Birinci qaydaya görə, əqd bir sənəd tərtib etmək yolu ilə 

bağlanır.  kinci qayda isə yazılı əqdin sənədlərin mübadiləsi yolu ilə bağlanmasını nəzərdə tutur. Bir sənəd 

tərtib etmək yolundan bütün hallarda birtərəfli əqdlər rəsmiləşdirilərkən istifadə olunur, bir şərtlə ki, bu əqdlər 

üçün sadə yazılı forma nəzərdə tutulsun. Bununla bərabər, ikitərəfli və çoxtərəfli əqdlər, yəni müqavilələr də tə-

rəflərin imzaladığı bir sənəd tərtib etmək yolu ilə bağlana bilər (MM-in 406-cı maddəsinin 3-cü bəndi). 

Sənədlərin mübadiləsi poçt, teleqraf, teletayp, telefon, elektron rabitəsi kimi vasitələrə əsaslanır. Bu va-

sitələr müvafiq sənədin müqavilə bağlayan tərəfdən gəldiyini doğru-dürüst müəyyənləşdirməyə imkan verir. Bu 

---

 

326

cür xüsusiyyətə malik olan digər rabitə vasitələrindən (məsələn, faksimile rabitə üsulundan) də istifadə edilə bi-

lər. Yalnız müqavilələr (ikitərəfli və çoxtərəfli əqdlər) bu cür rabitə vasitələri əsasında sənədlər mübadiləsi yolu 

ilə bağlana bilər (MM-in 406-cı maddəsinin 1-ci bəndi).  

Ə

qdin  məzmununu  ifadə  edən  yazılı  sənəddə  bir  sıra  hallarda  məjburi  (labüd)  rekvizitlərin  (latınja 

«requisitum» — tələb edilən) olması tələb edilir. Rekvizitlər dedikdə, əqdin məzmununu ifadə edən yazılı sə-

nəddə göstərilən məlumatlar başa düşülür. Əqdi bağlayan tərəflərin adı, əqdin məbləği, əqdin icra yeri, əqdin 

bağlandığı yer, əqdin bağlandığı müddət, əqdin qüvvəyə minməsi vaxtı və digər məsələlər haqqında məlumat, 

tərəflərin imzaları əqdin rekvizitləri hesab edilir.  

Ə

qdin rekvizitləri onu bağlayan şəxslərin özləri tərəfindən müəyyən edilir. Bu rekvizitlərin qanunda da nə-

zərdə tutulması istisna olunmur. Qanunda nəzərdə tutulan lazımi rekvizitlərin olmaması müvafiq əqdi rəsmiləş-

dirən sənədin etibarsızlığına, bunun vasitəsi ilə  həmin əqdin etibarsızlığına səbəb olur. Məsələn,  konosament 

dənizlə yük daşıması haqqında müqaviləni rəsmiləşdirən sənəddir. Bu sənədə daxil edilən məlumatlar qanunda 

— Azərbaycan Respublikasının Ticarət Gəmiçiliyi Məcəlləsinin 111-ci maddəsində göstərilmişdir. Əgər kono-

sament zəruri məlumatları ifadə etməsə, o, etibarsız hesab olunur. Bu isə öz növbəsində dənizlə yük daşınması 

haqqında müqavilənin etibarsızlığına səbəb olur.  

Ə

qdin bağlanmasını rəsmiləşdirən yazılı sənəd həmin əqdi bağlayan şəxs və ya şəxslər tərəfindən imzalanır. 

Məsələn, Ticarət Gəmiçiliyi Məcəlləsinin 111-ci maddəsinə görə konosament gəmi kapitanı tərəfindən imzala-

nır. Bu, onu ifadə edir ki, həmin sənəd daşıyıcının adından imzalanmışdır.  

mza əqdin məzmununu ifadə edən yazılı sənədin məjburi (labüd) rekvizitidir. Bu, o deməkdir ki, əgər mü-

vafiq yazılı sənəddə əqd bağlayan şəxsin imzası olmazsa, o, etibarsız sayılır.  

Ə

qdi rəsmiləşdirən yazılı sənəd onu bağlayan şəxs və ya şəxslərdən başqa, digər şəxslər, məsələn, nümayən-

dələr  (təmsilçilər)  tərəfindən  də  imzalana  bilər.  Bunun  üçün  vacibdir  ki,  nümayəndənin  səlahiyyəti  lazımınja 

rəsmiləşdirilsin. Söhbət nümayəndəyə etibar verməkdən və ya onunla tapşırıq müqaviləsi bağlamaqdan gedir.  

Hüquqi şəxsin bağladığı əqdləri rəsmiləşdirən yazılı sənədləri onun adından hüquqi şəxsin icra orqanı hüqu-

quna malik olan şəxs imzalayır. Bu, onu ifadə edir ki, yazılı sənədi hüquqi şəxs imzalamışdır. Məsələn, tikinti 

təşkilatının müdiri və ya təjhizat şöbəsinin rəisi təşkilat üçün tikinti materialları əldə etmək məqsədilə müəyyən 

firma ilə mal göndərmə müqaviləsini rəsmiləşdirən sənədi imzalayır.  

Bəzi hallarda əqd bağlamaq niyyətində olan fiziki şəxs xəstə olur və ya fiziki-cismani cəhətdən şikəst olur, 

yəni bədən qüsuruna malik olur və yaxud savadsız olur. Bu səbəblərə görə o, məlum məsələdir ki, əqdi rəsmi-

ləşdirən sənədi imzalamaq qabiliyyətini itirir, onu imzalamağa qadir olmur. Belə halda əqdi həmin şəxsin özü 

imzalamır. Əqd onun xahişi ilə başqa fiziki şəxs tərəfindən imzalanır. Həmin imza notarius tərəfindən və ya bu 

cür notarial hərəkəti etməyə hüququ çatan digər vəzifəli şəxs tərəfindən təsdiqlənir. Bu zaman əqd bağlamaq 

niyyətində olan şəxsin əqdi imza edə bilməməsinin səbəbləri dəqiq olaraq göstərilməlidir (MM-in 331-ci mad-

dəsinin 4-cü bəndi).  

Başqasının əvəzinə imza edən (qol çəkən) şəxsi xəstə, fiziki cəhətdən şikəst və ya savadsız olan fiziki şəxsin 

nümayəndəsi hesab etmək olmaz. Bu şəxs nümayəndədən fərqli olaraq, öz xüsusi iradəsini ifadə etmir. Əqdin 

bağlanması üçün onun yox, əqd bağlayan fiziki şəxsin iradəsi bildirilir. O, yalnız bu faktı təsdiq edir. Daha doğ-

rusu, başqasının əvəzinə imza edən şəxs texniki icraçı funksiyasını yerinə yetirir. 

Başqasının əvəzinə qol çəkən şəxsin imzasını əqd bağlayan şəxsin (subyektin) şəxsi imzasının anoloqun-

dan fərqləndirmək lazımdır. Bunları bir-birilə qarışdırmaq olmaz.  

Qanun  əqdlərin  bağlanması  zamanı  əqd  bağlayan  şəxsin  şəxsi  imzasının  anoloqundan  istifadə  edilməsinin 

mümkünlüyünü göstərir (MM-in 331-ci maddəsinin 3-cü bəndi). Özü də dərhal qeyd etməliyik ki, bu cür istifa-

dəyə tərəflərin razılaşmasında nəzərdə tutulan hallarda yol verilir.  stifadə qaydaları həmin razılaşmada göstəri-

lir.  

Ə

qd bağlayan tərəflərin şəxsi imzasının anoloqundan istifadə qaydalarının tərəflərin razılaşmasında nəzərdə tu-

tulmasının mühüm əhəmiyyəti vardır. Belə ki, şəxsi imzanın anoloqunun tətbiqi haqqında qanunvericilik bazası 

son dərəcə məhduddur.  Yalnız  « nformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi haqqında»  qa-

nunda (1998) bu məsələyə toxunan normalar vardır.  

Ə

qd bağlayan tərəflərin şəxsi imzalarının anoloqundan müxtəlif üsullarla istifadə edirlər. Bunlar əqd bağlan-

ması prosesini mühüm dərəcədə tezləşdirən üsullardır. Həmin üsullara aiddir:  

●

 faksimile surətçıxarması;  

●

 elektron imza;  

●

 digər üsullar.  

Göründüyü kimi, bu siyahı qəti və dəqiq xarakter daşımır. Bu isə imkan verir ki, əqdlərin bağlanması zamanı 

şə

xsi imzanın anoloqunun ən müasir üsullarından istifadə edilsin.  ndiki şəraitdə ənənəvi rabitə vasitələrindən 

---

 

327

(radiodan, telefondan, teleqrafdan, telefaksdan) başqa, müasir elektron vasitələrindən də (daşına bilən kommu-

tatorlardan, faksimile, tele-optik, peyk, yəni kosmos rabitə vasitələrindən də) istifadə edilir.  nternet şəbəkəsin-

dən rabitə vasitəsi kimi işlədilməsi meyli günü-gündən güjlənir.  nformasiyanın verilməsinin müasir sisteminin 

inkişafı yeni üsulların əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər.