Microsoft Word Yaxin ve orta serq olkeleri doc

2. Ölkənin qısa tarixi, idarəolunma sistemi  
və Azərbaycan Respublikası ilə münasibətləri 
 
Ərəb ölkələrinin tarixi ilə  məşğul olanların fikrincə Omanın 
ərazisi  ən qədim dövrlərdən məskunlaşmışdır. Eramızdan  əvvəl IV-
III minilliklərdə Omanın dəniz sahilləri Cənub-Qərbi Asiya ilə 
Cənubi Asiya ölkələri arasında gedən ticarətdə mühüm rol oynayırdı. 
Eramızdan əvvəl birinci minilliyin əvvəllərində Omanda yəməni ərəb 
tayfa birliklərinin hakim mövqe tutması onun Cənub-Qərbi Ərəbistan 
ilə  əlaqələrinin möhkəmlənməsinə, dövlətin formalaşmasına və 
iqtisadiyyatının inkişafına təsir göstərdi. Lakin VI yüzillikdə 
Sasanilərin basqınları, qonşu bədəvi tayfaların dağıdıcı hücumları 
Omanı çox sarsıtdı. 
VII yüzillikdə  Ərəb xilafətinin tərkibinə qatılmaqla Oman 
feodal münasibətləri inkişaf edən bir dövlətə çevrilir. VIII yüzilliyin 
ortalarında isə Oman (ibadi məzhəbinin rəhbərliyi altında) 
müstəqillik  əldə edir. İbadilər silahlı  çıxış  və üsyandan imtina edir, 
dini təbliğat vasitəsilə  xəlifə canişinləri ilə yaxşı münasibət sax-
lamağa çalışırdılar. Bu hərəkat sonradan şərqi Afrikaya da yayıldı. 
İbadilər Omanda öz imamlığını yaratdılar. İbadi imamları həm dini, 
həm də siyasi hakimiyyətə malik idilər. 
Konstantinopolun (İstanbul) 1453-cü ildə türklər tərəfindən 
zəbt edilməsi Avropa ölkələrini  şərqə doğru yeni dəniz yolları 
axtarmağa vadar etdi. 1507-ci ildə Portuqaliya admiralı Alfonso 
Albukerkin gəmiləri dənizdən Məsqət şəhərini atəşə tutduqdan sonra 
sahil  şəhərlərini talan etdilər. Sonradan Omanın dəniz sahilləri 
Hollandiya, Fransa, XVII yüzillikdə  İngiltərə  və  Nəcd  ərəbləri 
arasında mübarizə meydanına çevrilir. Omanın müasir sərhədləri 
daxilində  əvvəllər Məsqət sultanlığı  və Oman imamlığı adlanan 
inzibati vahidlər mövcud olub. Hələ XIX əsrin  əvvəllərində coğrafi 
və  hərbi-strateji baxımdan  əlverişli mövqeyi olan Oman və  Məsqət 
İngiltərənin nəzarəti altında idarə olunurdu. Məsqət sultanlığı ilə 
İngiltərə arasında isə “Xüsusi müqavilələr” imzalanmışdı. 
1913-cü ildə Oman imamlığı Məsqət sultanlığının tərkibindən 
ayrılaraq özünü müstəqil dövlət elan edir. İngiltərə  tərəfindən 
silahlandırılan Məsqət sultanlığı Oman imamlığını özünə tabe 
etdirmək üçün onunla 7 il müharibə aparır. Bu müddətdə imamlığı 
özünə tabe etdirə bilmədiyindən 1920-ci ildə bağlanmış Sib 
 
184
müqaviləsinin  şərtlərinə  əsasən Oman imamlığı  Məsqət sultan-
lığından ayrılaraq müstəqil elan olunur. 
35 ildən sonra yenə  də  rəsmi Londonun yaxından iştirakı ilə 
Məsqət sultanının qoşunları imamlığın ərazisini zəbt edir və İngiltərə 
onu Məsqət sultanlığının bir bölgəsi elan edir. Bir neçə  ərəb ölkəsi 
Böyük Britaniyanın bu siyasi addımını pisləyir. 1958-ci ildən 
etibarən Oman-Məsqət münaqişəsi BMT-nin Baş  Məclisinin 
sessiyalarında dəfələrlə müzakirə olunsa da rəsmi London Oman 
imamlığının müstəqilliyi barədə beynəlxalq səviyyələrdə  qəbul 
olunan qərarları, verilən qətnamələri «qulaqardına» vurur. 
Ötən əsrin 60-cı illərinin ortalarında Omanda mühüm hadisələr 
baş verir. 1967-ci ilin avqustunda ilk neft quyusu fontan vurur. Əgər 
bu hadisəyə  qədər Oman, əsasən qonşu ölkələrə  kənd təsərrüfatı 
məhsulları satıb, bir ildə 1mln. funt sterlinq dəyərində  gəlir  əldə 
edirdisə, 1967-ci ildə bu rəqəm 13, 1970-ci ildə isə 73 mln. funt 
sterlinqə bərabər oldu. Amma o vaxt hakimiyyətdə olan Sultan Səid 
ben Teymur «Allahın bəxş etdiyi nemətin» gətirdiyi vəsaitdən 
səmərəli istifadə edə bilmirdi. 
Deyilənlərə görə banklara etibar etməyən sultan neft satışından 
əldə olunan vəsaiti hər gün üstündə yatdığı döşəyin altında yığıb 
saxlayırmış. Ümumiyyətlə isə o, hər cür yeniliyin əleyhinə olub. 
Məsələn, sultan öz təbəələrinə eynək taxmağı, ictimai yerlərdə siqaret 
çəkməyi qadağan etmişdir. O vaxtlar ölkə işıqsız, qəzet-jurnalsız və 
idxalına qadağan qoyulmuş radio, telefon və avtomobilsiz yaşayırdı. 
Yeni ev tikmək və ya radioqəbuledici almaq istəyənlərin hər biri 
sultandan icazə almalı idi. 
1970-ci ilə qədər Omanda cəmi iki məktəb və bir şəhər xəstə-
xanası mövcud idi. Məktəblər ancaq oğlanlar üçün idi. Sultan 
sarayından təyyarə meydanına qədər çəkilmiş yeganə asfalt yolun 
uzunluğu 12 km-dən çox deyildi. Gün batandan sonra Məsqət 
şəhərinin qapıları bağlanırdı. Hər hansı bir iş üçün gecə küçəyə 
çıxmağa məcbur olan şəxs  əlindəki neft lampası ilə mütləq özünü 
işıqlandırmalı idi. Əks təqdirdə onu istintaqsız və  məhkəməsiz 
həbsxana gözləyirdi. 
Belə bir şəraitdə yenə də Böyük Britaniyanın köməyi ilə 1970-
ci ilin 23 iyulunda Omanda saray çevrilişi təşkil olunur və Sultan 
Səid ben Teymurun oğlu Kabus ben Səid ben Teymur atasının taxt-
tacına sahib olur və Omanı müstəqil dövlət elan edir. 1970-ci ilin 

---

 
185 
avqustunda isə paytaxtı  Məsqət  şəhəri olan dövlət Oman Sultanlığı 
adını qəbul edir. Omanın tərkibinə islahatçı sultan kimi daxil olmuş 
Kabus ben Səid Səidilər səlaləsindən 14-cü sultandır. 
Sultan Kabusa atasından  əslində çox kasıb, siyasi və etnik 
cəhətdən çox qeyri-sabit bir ölkə miras qalmışdır. O vaxtlar ölkə 
iqtisadiyyatının  əsasını  təşkil edən neftçıxarma xarici şirkətlərin 
əlində idi. Nəzərə alsaq ki, ölkədə mütəxəssis yox idi, əslində onların 
hazırlığı üçün imkanlar da yox idi onda problemin ağırlığı, vəziyyətin 
gərginliyi aydın olar. Geriliyin bir səbəbi də dövlət sərhədlərinin 
demarkasiya olunmamasında idi. Bundan başqa ölkənin müxtəlif 
bölgələri arasında hərc-mərclik hökm sürürdü. Nisbətən inkişaf etmiş 
sahil bölgələri ilə geri qalmış  mərkəz bölgələri arasında  əlaqələr, 
demək olar ki, mövcud deyildi. 
Hakimiyyətə başladığı ilk gündən sultan Kabus özünün daxili 
siyasətinin əsas istiqamətlərini bir sözlə – «modernləşdirmə» sözü ilə 
təyin etdi. Bununla yanaşı öz təbəələrinin mömünlüyünü nəzərə 
alaraq sultan belə bir şüar da irəli sürdü: «Bizim qanunumuz da, 
konstitusiyamız da Qurani Kərimdir». Bundan sonra o ölkədə 
modernləşdirmə  işlərinə başladı. Yol tikintisi işlərini alman, tibb 
işlərini isveç, arxeologiya işlərini italyan, memarlıq işlərini kiprli, 
parksalma işlərini filippin mütəxəssislərinə tapşırdı. 1970-ci ildə 
Oman radiosu, beş ildən sonra isə televiziyası ilk verilişlərinə 
başladı. 1973-cü ildə ölkənin ilk beynəlxalq təyyarə meydanı, bir 
ildən sonra isə dəniz portu fəaliyyət göstərməyə başladı. 
Modernləşdirmə proqramının  əsas istiqamətlərindən biri də 
təhsil sahəsində baş verdi. 1972-ci ildə  oğlanlar və  qızlar üçün on-
larca pulsuz məktəblər açılır. 1986-cı ildə isə Sultan Kabus adına 
ölkənin ilk universiteti fəaliyyətə başlayır. Ötən  əsrin 70-ci illərinin 
ortalarından sultanın fərmanı ilə Milli inkişaf  şurası yaradılır və 
1976-80-ci illəri  əhatə edən ilk beşillik plan qəbul edilir. Sonradan 
iqtisadi və sosial inkişafın digər beşillik planları da qəbul edilir.