Микроиктисодиёт
Ishlab chiqarishni cheklash (ishlab chiqarish kvotasi)
Yüklə 1 Mb.
|
|
Ishlab chiqarishni cheklash (ishlab chiqarish kvotasi). Davlatning bozor narxiga ta`sir qilish siyosatidan biri bu - mahsulot ishlab chiqarish hajmini cheklash orqali mahsulot narxini kerakli darajagacha ko`tarish mumkin. Davlat har bir firmaning mahsulot ishlab chiqarish hajmini qonun chiqarish orqali belgilashi (kvotalashi) mumkin. Biror mahsulotni ishlab chiqarish yoki sotish bo`yicha litsenziyaning davlat tomonidan berilishi, shunday siyosatni yuritishga misol bo`lishi mumkin. Masalan, spirtli ichimliklarni sotishga beriladigan litsenziyalarni ko`paytirish yoki kamaytirish orqali spirtli ichimlikni sotish hajmini oshirish yoki qisqartirish mumkin. Sotish hajmining qisqarishi tovar narxini kerakli darajaga oshirish imkonini beradi.
Yana AQSh davlatining qishloq xo`jaligi siyosati qaraymiz. AQSh davlatining qishloq xo`jaligi siyosati ko`proq mahsulot ishlab chiqarishni qisqartirishni rag`batlantirishga qaratilgan. Fermerlar ekin ekish maydonining qisqatirsalar, ya′ni ekin maydonlarining bir qismi ekilmasdan qoldirilsa, shunga yarasha pul kompensatsiyasini oladilar. Ekin maydonlarini qisqartirish hisobidan narxni oshirish mexanizmini 19.10- rasmda keltirilgan. Shuni ta`kidlash mumkinki ekin maydonlari cheklanganda taklif chizig`i absolyut elastik bo`lmay qoladi, ya′ni taklif Q1 ga teng bo`lib, u o`zgarmaydi, mahsulotning bozor narxi esa Pe dan P* ga ko`tariladi. P P* Pe 0 Q1 Qe Q2 Q 19.10-rasm. Ekin maydonlari cheklanganda taklif chizig`i (taklif chizig`i S elastik emas bo`lgani uchun u gorizotal ko`rinishda)teng: Bunday siyosatda iste′molchi ortiqchaligining o`zgarishi quyidagicha ист. A B. narxda sotadi. Natijada fermerlar ortiqchaligi A to`rtburchak yuziga teng miqdorda oshadi. Lekin, ishlab chiqarish hajmi Qe dan Q1 ga qisqargani Bulardan tashqari, fermerlar ekin maydonini (ishlab chiqari hajmini Q1 ga) qisqargani uchun davlatdan pul kompensatsiyasi oladi. Shunday qilib, ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligining umumiy o`zgarishini quyidagicha aniqlash mumkin: i/ch= A - C + pul kompensatsiyasi. Davlat xarajatlari, ya′ni femerlarga to`lanadigan rag`batlantirish (kompensatsiya) puli kamida B+C+E ga teng bo`lish kerak. Bu yerda B+C+E fermerlar ekin erlarini qisqartirmaganda qo`shimcha mahsulot ishlab chiqarib, uni yuqori P* narxda sotishi natijasida olish mumkin bo`lgan qo`shimcha foydaga teng. Shuning uchun ham davlat xarajatlari kamida B+C+E ni tashkil qiladi va u fermerlarga pul kompensatsiyasi tariqasida berilgani uchun ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligi quyidagicha bo`ladi: i/ch AC B C E A B E. Ushbu ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining o`zgarishi davlatning narxlarni mahsulotning bir qismini sotib olish hisobidan barqaror bo`lishini ta`minlash siyosatidagi ortiqchalik o`zgarishining o`zi. Iste′molchilrga ham buni farqi yo`q, nima uchun deganda, ular ikkala siyosatda ham bir xil yo`qotishga ega. U ikkala siyosatdan qaysi biri 2 1 davlat uchun qimmatroq bo`lishiga qaraymiz. Bu yerda 19.10-rasmdagi uchburchaklar yuzalari yig`indisi B+C+E 18.9-rasmdagi Q Q P* E yuzadan kichik bo`lgani uchun ham davlatning ekin ekiladigan erlarni cheklash siyosati, ortiqcha mahsulot sotib olish asosida narxlar barqarorligini ta`mirlash siyosatidan ekanligi kelib chiqadi. Ekiladign erlarni cheklash siyosatidagi jamiyat farovonligining o`zgarishi quyidagiga teng: jamiyat farovonligining o`zgarishi = ist.+ i.ch - davlat xarajatlari = A B+A+B+EBCEBC; bu yerda davlat xarajati = B+C+E. Agar davlat fermerlarga A+B+E pulni bevosita berib narx va ishlab chiqarish hajmiga ta`sir qilmasa, jamiyat bunday siyosatdan aniq yutadi. Bunday holatda fermerlar A+B+E foydani oladi, davlat A+B+E miqdorda yo`qotadi va jamiyatning umumiy farovonligi o`zgarishi nolga teng bo`ladi. Soliqni uzoq va qisqa muddatli ta`siriSoliqni alohida firma faoliyatiga ta`sirini qaraymiz. Faraz qilaylik, soliq firmaning ishlab chiqarish hajmidan olinadi va u mahsulot narxiga ta`sir qilmaydi. Biz ko`rdikki, ishlab chiqarish hajmiga qo`yilgan soliq firmani ishlab chiqarish hajmini qisqartirishga undaydi (19.11-rasm). Rasmdan ko`rish mumkinki, qisqa muddatli oraliqda musbat iqtisodiy foyda bilan ishlayotgan firma q1 hajmda mahsulot ishlab birligiga qo`yilganligi uchun, u firmaning chekli xarajatini MC1 dan MC2 MC1 t (t - bir birlik mahsulotga qo`yilgan soliq) holatga siljitadi. P1 Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|