«Mikroiqtisadiyyat» fənnindən kollokvium sualları və cavabları

10. Bazar tarazlığı. Bazar tarazlığının  L.Valras və  A.Marşall şərhi 

Bazar  tarazlığı  –  bazarın  elə  bir  vəziyyətidir  ki,  bu  zaman  qiymətin  müəyyən  səviyyəsi  üçün  bazar 

tələbinin  həjmi  bu  nemətin  təklifinin  həjminə  bərabərdir.  Bazar  tarazlığının  şərtlərini  ifadə  edən  parametrlər 

tarazlı  qiymətdir  ki,  bu  zaman  müəyyən  nemətə tələbin həjmi onun təklifinin həjminə bərabərdir və 

nemətin  miqdarını  əks  etdirən  tarazlı  həjmdir  ki,  bu  zaman  tələbin  qiymətilə  təklifin  qiyməti  arasında 

bərabərlik yaranır. Bu zaman sövdələşmədə iştirak edən hər iki tərəfdə  qərarlaşmış vəziyyəti dəyişməyə daxili 

stimullar olmur. Bazar tarazlığı ona dəlalət edir  ki, almağa hazırlıq satmağa hazırlıqla bir-birini tarazlaşdırır: 

o, bazarın sabit vəziyyətini təmin edir. 

Valrasın  yanaşması  ondan  ibarətdir  ki,  bazar  tarazlığının  yaranmasının  əsasında  QD(P)=QS(P) 

bərabərliyinin  yerinə  yetirilməsi  qoyulur,  onun  yaranmasında  müəyyənediji  rol  tələb  və  təklifin  kəmiyyət 

səjiyyələrinə təhkim edilir.  Tarazlığın formalaşması tələb və təklifin artıqlığının təzyiqinin nətijəsi kimi baxılır.  Belə 

yanaşmanın qrafik şərhi verilmişdir (şəkil.1). Təklifin tələbi, məsələn, (Q1  –Q2)-yə bərabər  üstələməsinin 

meydana  gəlməsi  halında  nemətlərin  bir hissəsi satıla bilmir. Satıjılar arasında zəruri olaraq istehlakçı uğrunda 

rəqabət əmələ  gəlir ki, bu  da  P2 bazar qiymətinə onun P*-dək enməsi tərəfinə təzyiq göstərəjəkdir. 

Rəqabət  nətijəsində  məsrəfləri  aşağı  enən  qiyməti  üstələyən  istehsalçıların  bir  hissəsi  bazardan  sıxışdırılıb 

çıxarılajaq,  bazar  təklifi  isə  azalajaqdır.  Əksinə,  tələbin  bazarda  artıqlığı  zamanı  nemətin  tutaq  ki,  (Q4– 

Q3)  həjmində  defisiti  meydana  çıxanda  artıq  rəqabət  istehlakçıların  arasında  baş  verir.  Nemətin  P1 

qiyməti  P*-dək  artajaq,  bazar  tələbi  isə  azalajaq,  belə  ki,  nemətin  istehlakından  faydaları 

qiymətləndirməsi böyük olmayan istehlakçılar hissəsi nemətə tələb irəli sürməkdən imtina edəjək.Səjiyyəvidir 

ki, həm birinji, həm də ikinji halda təklif və tələb həjmlərinin tarazlığa meyili müşahidə olunajaq ki, bu tarazlıq 

da bazar tələbi və təklifi əyrilərinin kəsişmə nöqtəsində (Q*) nail olunur. Bunun nətijəsi P* tarazlı qiymətinin 

yaranması  olur  ki,  bu  zaman  nə  istehlakçılarda,  nə  də  istehsalçılarda  bu  vəziyyətin  pozulmasına  daxili 

stimullar olmur. 

---

13 

 

Marşall yanaşması ona münjər olunur ki, bazar tarazlığının yaranması  şərti PD(Q) = PS (Q) bərabərliyinin 

yerinə yetirilməsidir, bazar tarazlığının  yaranmasında müəyyənediji rol isə tələb və təklifin qiymət səjiyyələrinə 

təhkim  edilir.  Tarazlığın  formalaşması  tələb  qiymətinin  təklif  qiymətini  və  ya  təklif  qiymətinin  tələb  qiymətini 

üstələməsinin təzyiqi nətijəsi  kimi  baxılır. Bu yanaşmanın qrafik  şərhi verilmişdir(şəkil.2). Q2 zamanı tələbin 

P1  qiyməti  P2  təklif  qiymətini  üstələyərkən  satıjılar  əlavə  gəlir  əldə  edəjəklər  ki,  bu  da  təklifi  artırmaq  üçün 

stimul  olajaq. Təklifin artması qiymətin aşağı düşməsinə səbəb olur, bu da ta o vaxtajan baş verəjəkdir ki, 

onların istehsal üzrə son hədd  məsrəfləri P*-dək qiymət formasında onların əldə etdiyi son hədd faydaları ilə 

bərabərləşsin. 

Oxşar, amma əks istiqamətdə  proses təklifin qiymətinin tələb  qiymətini üstələdiyi halda (P1 > P2) 

da müşahidə olunajaq. Sata bilmədikləri üçün (Q1 >  Q2) satıjılar qiyməti endirməyə məjbur olajaqlar, 

onların bir hissəsi isə bazarı  tərk edəjək, təklif isə azalajaq. Yekunda bazarda yalnız o satıjılar  qalajaq  ki, 

onlar  nemət  istehsalını  bazar  qiymətinə  bərabər  xərjlərlə  təmin  etməyə  qadirdirlər.  Tələb  qiymətinin  təklif 

qiymətinə bərabərliyi (PD = P S), P* - tarazlı qiymətini və Q* - tarazlı həjmini verir. Təhlilin nətijəsi nöqteyi-

nəzərindən  hər  iki  yanaşma  eynimənalıdır.  Lakin  onlara  məxsus  fərq  (bazar  tarazlığının  yaranmasında 

müəyyənediji rolun müxtəlif dəyişənlərə: birinji halda – kəmiyyətə, ikinji halda isə qiymətə verilməsi) formal 

deyil və bir sıra hallarda isə müxtəlif nətijələr verə   bilər.