Mikroiqtisodiyot. Makroiqtisodiyot

Daromad va almashtirish samaralari
. “Daromad-iste’mol” 
chizigʻini tahlil qilganimizda, daromad oʻzgarishini (narxlar 
oʻzgarganda) iste’molga ta’sirini oʻrgangan edik. “Narx-iste’mol” 
chizigʻi orqali narxlarning oʻzgarishini bir ne’mat bilan boshqa bir 
ne’matni nisbiy almashtirishga ta’siri oʻrganiladi. Endi biz 
X
1 ne’matga 
boʻlgan talabni oʻzgarishining qancha qismi narx bilan bogʻliq va 
qancha qismi daromad bilan bogʻliqligini koʻrib chiqamiz 
Narxning har qanday oʻzgarishi, birinchidan: real daromadni oshiradi, 

---

natijada befarqlik egri chizigʻi siljiydi va iste’molchi sotib olishi 
mumkin boʻlgan ne’matlar tarkibini oʻzgartiradi; ikkinchidan - narxlar 
nisbatini oʻzgartiradi va bir ne’mat (B) bilan boshqa ne’mat (A) 
almashtiriladi. 
Ne’matlar majmuasiga (
A 
va 
B 
ne’matlar) boʻlgan talab 
oʻzgarishining qancha qismi real daromad ta’siri va qancha qismi 
narxning pasayishi bilan bogʻliq ekanligini aniqlamoqchimiz. 5.13- 
rasmda byudjet chizigʻining boshlangʻich holati 
BA 
va 
A 
ne’mat narxi 
pasaygandan keyingi holati 
BA
keltirilgan. Boshlangʻich byudjet 
chizigʻida 
U
1 befarqlik egri chizigʻiga mos keluvchi optimal majmua 
E
1 
nuqta bilan ifodalangan. 
E
1 nuqtada iste’molchi 
B 
ne’matdan 
B
1 miqdorda, 
A 
ne’matdan 
A
1 
miqdorda sotib oladi. 
A 
ne’matning narxi tushgandan keyin, yangi 
optimal majmua BA byudjet chizigʻi bilan 
U 
2 befarqlik egri chiziqlari 
kesishgan 
E
3 nuqtaga oʻtadi. 
E
3 nuqtada iste’molchi 
B
3 miqdorda 
B 
ne’matdan va 
A
3 miqdorda 
A 
tovardan sotib oladi. 
Demak, 
A 
ne’mat narxining pasayishi iste’molchining real 
daromadini, uning tovar sotib olish imkoniyatini oshiradi, ya’ni uning 
oʻz ehtiyojini qondirish darajasini oshiradi. Bu yerda 
A 
ne’matni 
iste’mol qilish hajmining umumiy oʻzgarishi (uning narxi tushishi 
hisobidan) rasmda 
A A 
1 3 bilan belgilangan. Iste’molchi boshida 0 1 
A 
miqdorda 
A 
ne’matdan sotib oladi, narx oʻzgargandan keyin sotib olish 
hajmi 0 3 
A 
ga oʻzgaradi. 
B 
tovarni sotib olish hajmi 0
B
1 dan 0
B
3 ga 
qisqardi. 
A 
ne’mat iste’molining umumiy oʻzgarishi 
A A 
1 3 ga umumiy 
samara deyiladi. Endi umumiy samarani daromad samarasiga va 
almashtirish samarasiga qanday ajralishni koʻramiz. 

---

Daromad samarasini aniqlash uchun BA byudjet chizigʻiga 
parallel qilib B A
byudjet chizigʻini 
U
1 befarqlik egri chizigʻiga 
urinadigan qilib oʻtkazamiz va bu urilgan nuqtani 
E
2 deb belgilaymiz. 
E
2 
nuqtaga mos keluvchi optimal majmuadagi 
A 
ne’mat miqdori 
A
2 ga 
teng va u 
A A 
1 3 umumiy samarani ikki qismga ajratadi: 
A A 
1 2 va 
A A 
2 3 . 
A A 
2 3 
oʻzgarishga 
daromad samarasi 
deyiladi va 
A A 
1 2 oʻzgarishga - 
almashtirish samarasi 
deyiladi. 
Bozor sharoitida daromad samarasi va almashtirish samarasini 
ajratilishi, tovarlarga narx belgilashdagi qonuniyatlarni yaxshiroq 
tushunishga yordam beradi. Biz daromad va almashtirish samaralarini 
normal tovarlar uchun koʻrib chiqdik. Past kategoriyali tovarlar uchun 
daromad va almashtirish samaralari oʻz xususiyatlariga ega.