Milliy iqtisodiyot va uning makroiqtisodiy ko'rsatkichlari

Nominal YAMM
Real YAIM = ———————————— 100
Deflyator
Iste`mol narxlari indeksi kuyidagicha aniklanadi:
å Qi0 Pi1
INI = ------------- 100
å Qi0 Pi0 Bu erda:
Qi0– bazis yilda bozor savatiga kiritilgan i – tovar va xizmatlar xajmi;
Pi1 – i – tovarning joriy yildagi baxosi;
Pi0 – i – tovarning bazis yildagi xajmi.
Iste`mol narxlari indeksi xisoblashning shartlari;
- bozor savati bazis yil uchun aniklanadi va bir necha yil davomida o`zgarmaydi;
- bozor savatiga fakat iste`mol xarakteridagi tovarlar va xizmatlar kiritiladi;
- bozor savatiga kiritilgan tovarlar va xizmatlarning xajmi iste`mol xarajatlarining katta kismini tashkil etishi kerak.
INI ko`rsatkichining kamchiligi shundaki bozor savati tarkibi o`zgarmas bo`lganligi tufayli axoli iste`moli tarkibida tovarlar va xizmatlar ulushining o`zgarganligini, shuningdek tovarlar va xizmatlar sifatida ro`y bergan o`zgarishlarni xisobga olish imkonini bermaydi SHu sabrbli bu indnks baxolar darajasini biroz oshirib ko`rsatadi.
YAIM deflyatori esa bozor savatiga joriy yida kiritilmay kolgan tovarlar baxolarining oshishini xisobga olish imkonini bermasligi tufayli baxolar darajasini biroz pasaytirib ko`rsatadi. SHu sababli bu ikki indeksning o`rtacha darajasini xarakterlovchi Fisher indeksi xisoblanadi:

If = Idef * Iini
Sanoat ishlab chikaruvchilar baxo indeksi iste`mol narxlari indeksi singari xisoblanadi. Lekin bozor savatiga sanoat maxsulotlarigina kiritilib ular ulgurji baxolarda xisoblanadi.
Kiskacha xulosalar
Mamlakatning makroiktisodiy xolati ko`rsatkichlar tizimi orkali baxolanadi. Makroiktisodiy taxlilda YAIM, YAMD, SIM, SMD, SHD, SHTD, YAMTD, S ,S, INI,YAIM deflyatori kabi ko`rsatkichlardanfoydalaniladi.
YAIM -  mamlakat rezidentlari tomonidan ma`lum muddat davomida ishlab chikarilgan pirovard tovarlar va xizmatlar bozor baxolarininng umumiy yigindisidan iborat.
YAIMni xisoblashning ishlab chikarish, yakuniy iste`mol va taksimot usulari mavjud bo`lib, ulardan dastlabki ikki turi keng ko`llaniladi.
YAIMni xisoblashda bir kiymatni ikki kayta xisoblashga yo`l ko`ymaslik uchun uni ko`shilgan kiymatlar yigindisi ko`rinishida xisoblanadi. Bu usul YAIMni xisoblashning ishlab chikarish usuli deyiladi.
YAIMni xarajatlar ko`rinishida to`rt guruxdagi xarajatlar - iste`mol, investitsiya, davlat xaridi va sof eksport xarajatlari yigindisi orkali xisoblanadi.
Xar uchala usulda xisoblangan YAIM ko`rsatkichi xajmi statistik xatolar istisno etilganda o`zaro teng bo`ladi.
Milliy xisobchilik tizimining barcha ko`rsatkichlarini xisoblashning uslubiy bazasi bitta bo`lgani uchun ularni o`zaro takkoslash imkoni mavjud.
Makroiktisodiy taxlilda YAIM ko`rsatkichi bilan birgaYAMd ko`rsatkichidan xam foydalaniladi. YAMD - mamlakat rezidentlari tomonidan, mamlakatda va mamlakat tashkarisida, ishlab chikarishda ishtirok etish va mulkdan olgan boshlangich daromadlari yigindisidir.
Soddalik uchun YAIM yalpi ishlab chikarish, YAMD esa yalpi daromad deb xam yuritiladi.
Nominal YAIM yakuniy tovarlar va xizmatlar xajmini joriy narxlarda, real YAIM esa doimiy narxlarda baxolaydi. SHunday kilib, real YAMM xajmi fakatgina ishlab chikarish xajmi o`sishi bilan oshadi, nominal YAMM esa tovar va xizmatlar baxo darajasining o`sishi natijasida xam oshishi mumkin. Milliy ishlab chikarish va daromad xajmining real o`zgarishini aniklash uchun baxolar indekslaridan: YAIM deflyatori va INI ko`rsatkichlaridan foydalaniladi.
Asosiy adabiyotlar
1. Agapova T.A.Seregina S.F. Makroekonomika:Uchebnik.-7-e izd.pererab. 
i dop.-M.:Izdatel’stvo “Delo i servis”, 2005. 23-48 s.s.
2. Axmedov D.K.,Ishmuxamedov A.E., Jumaev K.,Djumaev Z.A.
«Makroiktisodiyot» T.: O`zbekiston YOzuvchilar uyushmasi Adabiyot
jamgarmasi nashriyoti 2004, 18-29 b.b.
4. Kiseleva E.A. Makroekonomika: Kurs lektsiy. – M.:Izd-vo eksmo, 2005-352 s.
5. Saidova G., SHadibaev T. Makroekonomika T., IPAK «SHark» 2003, 7-13 s.s.