xmlns:w="urn:schemas-microsoft-com:office:word"
xmlns="http://www.w3.org/TR/REC-html40">
Milliy va harakatli o'yinlarning insonning jismoniy va ijtimoiy-iqtisodiy taraqiyotidagi o'rni
Milliy va harakatli o'yinlarning insonning jismoniy va ijtimoiy-iqtisodiy taraqiyotidagi o'rni. REJA:
Harakatli o`yinlar mazmun va shakl jihatdan turlarga bo`linishi
Jismoniy madaniyat va sport harakatida jismoniy tarbiya tizimining tarmoqlari
Jismoniy tarbiya nazariyasi va amaliyotida jismoniy madaniyat va sport harakati hamda jismoniy tarbiya vositalarini maxsus tizimlar turkumi deb ishlatiladi.
Jismoniy tarbiya tizimining muhim bosqichlaridan biri jismoniy vositalardir. Ularning tarkibiy qismi esa gimnastika, sport turlari, harakatli o`yinlar va tabiatning sogsir kuchlaridan iborat.
Ko`rinib turibdiki, harakatli o`yinlar jismoniy tarbiya tizimining muhim yo`nalishlaridan biri bo`lib hisoblanadi. Harakatli o`yinlar mazmun va shakl jihatdan quyidagi turlarga bo`linadi:
Jamoali (komanda) o`yinlar.
Ommaviy (ko`pchilik birgalikda o`ynaydigan) o`yinlar.
Yakka yoki juft tartibdagi o`yinlar.
Estafetali o`yinlar.
Jamoali (komanda) o`yinlari ikki yoki undan ortiq jamoalar (guruhlar) ishtirok etadi. M: ; .
Ommaviy harakatli o`yinlarda barcha qatnashchilar baravariga o`yinda ishtirok etadi. M: irKalhat keldi qoch bolamMushuk va sichqonXo`rozlar jangiElka urishtirish va hokozoullanuvchilarning yoshi jismoniy tayyorgarligi va jinsiga qarab o`yinlar turkumi belgilanadi. Umumtakidlanganidek o`yinlar bolalarning yoshiga qarab o`rgatiladi. Boshlangpiyoda ko`pkarieshak mindicho`ponpoda to`pkidlash lozimki, jismoniy tarbiya darslari, sport mashgrisida ikkinchi bo`limlarda maullanuvchilarning erkin yugurishi, sakrashi va turli harakatlarni mustaqil ravishda bajarishlari, quvnab, xursand bo`lib o`ynashlari uchun imkoniyatlar bo`ladi.
Darsdan tashqari (katta tanaffus, uy shariti, ko`cha, maydont a h.k,) vaqtlarda tashkil etiladigan harakatli o`yinlarni bajarishda ham yuqorida tai, jaraohatlarni keltirib chiqarishi yoki yuqumli kasalliklarga duchor bo`lish hollari yuzaga kelishi mumkin.
Jismoniy madaniyat va sport harakatida jismoniy tarbiya tizimining tarmoqlari juda ko`p. Aholi istiqomat joylari, dam olish va ko`ngil ochish istirohat boglomlashtirish oromgohlari, talabalarning yozgi sport maskanlari, shifoxonalar va sanatoriyalardagi jismoniy tarbiya ishlari shular jumlasidan hisoblanadi.
Elomlashtiruvchi jismoniy madaniyat va sport tadbirlari mazmunida milliy harakatli o`yinlar salmoqli o`rin tutadi.Milliy harakatli o`yinlarsiz bironta ham sport mashgullanuvchi mohir sportchilar ham mashgchalarda harakatli o`yinlarni tashkil qilishga alohida eilgan kundan boshlab, uni sogsishi uchun bor imkoniyatlar ishga solinadi. Ovozli (shiqillovchi) o`yinchoqlar va hayvonlar shaklidagi o`yinchoqlar (mushuk, qo`y, kuchuk, ayiq turli parrandalar, mashinalar, to`plar va h.k) bolalarning harakat qilishi, emaklashi va asta-sekin turib yurishlariga sabab bo`ladi. Yura boshlagan bolalarni to`p bilan o`ynatish ulardagi barcha tabiiy maxsus harakatlarni ixcham, tez bajarishga etaklaydi. Asta-sekin yosh bolalar (3-5) o`zlari o`rgangan va ko`cha maydonlarida o`ynagan bolalarning harakatlari qiyin va qiziqarli o`yinlarini mustaqil ravishda bajarib olishadi. Umuman olganda oila sharoitida o`rgangan harakatli o`yinlar bolalar hayoti va xotirasida uzoq vaqtlar davom etadi, ularni takomillashtiradi.
Jismoniy tarbiya, jismoniy tachalar) mashqlar, harakatli o`yinlar eng zarur va qiziqarli jarayondir.
Bogulot o`tkazilsa, katta yoshdagi bogich sinf o`quvchilarining nutqini o`stirishga xizmat qiladi. Shuningdek, o`yinlar mazmunida axloqiy tarbiya, musiqani sevish ruhiy xolatlarni yaxsxilash, muvozanatlarni saqlash kabi juda kabi fazilatlar va sifatlar mujassamlashgan bo`ladi.
Qaysi yoshdagi bolalar bo`lmasin va qanday o`yinlar qo`llanilmasin ularni mazmun va maqsadlari gavdani to`g o`sish va chiniqishga qaratiladi. Bunday o`yinlar hayotiy ehtiyoj mashqlari (Yurish, yugurish sakrash, uloqtirish,osilish, suzish va h.k) hisoblanib, ularning ko`pchiligi ijodiy fikrlash va amalda qo`llashni talab etadi.
Jismoniy tarbiya tizimida amaliy-kasbiy jismoniy tarbiya muhim o`rin egallaydi. O`t o`chiruvchilar (yongi keng), tez yordam ko`rsatuvchilar hayotida umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik muhim omillardan hisoblanadi. Ularning kasbiy jismoniy mehnatlari va ish faoliyatlarida harakatli o`yinlar (musobaqa shaklida) asosiy o`rinda turadi. Masalan, suv sepish, o`t o`chirish asboblari , narvon va boshqa zaruriy texnik vositalarni manzilga etkazish, ko`p qavatli uylarga chiqish kabi maxsus harakatlarni o`rgatishda eng avvalo o`yin-musobaqa (estafeta) shaklida o`tkaziladi.
Chegaralarda otda yurish, toglomlashtirish markazlaridagi jismoniy tarbiya (trenajyorlar) misolida ko`rish mumkin. Ularning mazmunida maxsus sport turlari, xilma-xil mashqlar, uqalash (massaj) va boshqa amallar qatorida haraatli o`yinlar ham o`rin olib, ulardan maqsadli foydalanilmoqda.
Xulosa qilib aytilsa, harakatli o`yinlar jismoniy tarbiya tizimida musobaqa shaklida o`ziga xos ijtimoiy tarbiyaviy va ilmiy pedagogik izlanishlarga molik bo`lgan amaliy jarayondir ulardan maqsadli foydalanish jismoniy barkamollik va sport mahoratlarni oshirishi yo`llarida samarali natijalar beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
