Минераллардаги сувлар. Коллоид, гигроскопик ва цеолит сувлар

d-gravitatsion suvli zarra

Suvli birikmalar. Suvli birikmalarga faqat tarkibida elektr neytral (zaryadlanmagan) suv molekulalari ishtirok etuvchi birikmalar kiradi. Avvallari tarkibida gidroksil anionlari [OH]1- bo‘lgan minerallarni ham suvli birikmalar deb qaralar edi. Biroq H2O molekulasi bilan manfiy zaryadlangan [OH]1- ioni orasida minerallarning fizik va kimyoviy xususiyatlariga ancha katta ta’sir ko‘rsatadigan prinsipial farq bor.

Suvli birikmalar. Suvli birikmalarga faqat tarkibida elektr neytral (zaryadlanmagan) suv molekulalari ishtirok etuvchi birikmalar kiradi. Avvallari tarkibida gidroksil anionlari [OH]1- bo‘lgan minerallarni ham suvli birikmalar deb qaralar edi. Biroq H2O molekulasi bilan manfiy zaryadlangan [OH]1- ioni orasida minerallarning fizik va kimyoviy xususiyatlariga ancha katta ta’sir ko‘rsatadigan prinsipial farq bor.

Gidroksil ion kabi, birikmalardagi F1-, Cl1- singari ionlar o‘rnini almashtirish qobiliyatiga ega bo‘lib, kristall strukturasida mustahkam joy oladi. H2O molekulasi esa bu xususiyatga ega emas va kristal panjarasida bo‘sh bog‘langan bo‘lganligidan isitilganda osongina ajralib chiqadi. Tarkibida gidroksil bo‘lgan minerallarni qizdirganda o‘sha gidroksil kristal panjarasidan ajralib suv bo‘g‘lari hosil qilish qobiliyati uni H2O molekulalari bilan bir xil deb qarashga butunlay asos bo‘la olmaydi.

Gidroksil ion kabi, birikmalardagi F1-, Cl1- singari ionlar o‘rnini almashtirish qobiliyatiga ega bo‘lib, kristall strukturasida mustahkam joy oladi. H2O molekulasi esa bu xususiyatga ega emas va kristal panjarasida bo‘sh bog‘langan bo‘lganligidan isitilganda osongina ajralib chiqadi. Tarkibida gidroksil bo‘lgan minerallarni qizdirganda o‘sha gidroksil kristal panjarasidan ajralib suv bo‘g‘lari hosil qilish qobiliyati uni H2O molekulalari bilan bir xil deb qarashga butunlay asos bo‘la olmaydi.

Shuning uchun minerallarning tarkibida gidroksil yoki suv borligini kimyoviy formulalarda ajratib ko‘rsatish juda muhim. Shu nuqtai nazardan qaraganda, masalan, malaxit – Cu2 [CO3] [OH]2 suvli emas, balki suvsizdir. Kimyoviy analiz paytida gidroksil H2O shaklida aniqlansa ham u asos miskarbonati bo‘ladi. Shuning o‘zi tarkibida kationlari qatorida vodorod bo‘lgan nordon tuzlardan iborat minerallar uchun ham taalluqlidir.