Ministrligi

Tema: Organizmdi shiniqtiriw usullari 
Organizmdi shınıqtırıwǵa organizmdiń arnawlı bir fizikalıq faktorlar tásirine 
seziwsheńliginı az-azdan tómenletiw arqalı eriwiladi. Shınıǵıw jáne onıń 
fiziologikalıq tiykarları : Fizikalıq shınıǵıwlar menen úzliksiz shuǵillanıw -bu 
jismoniy mashiqlarni mudami bajarish, kún rejimine hám gigiena qoidalariga ámel 
qılıw, deneni quyash, hawa hám suwdan nátiyjeli paydalanıp shınıqtırıw degeni 
bolıp tabıladı. Fizikalıq mashiqlarni 3 túri bar: 
1. Kúsh menen atqarılıwshı fizikalıq mashiqlar. Bul fizikalıq mashiqlar 
bulshıq etlerdiń maksimol qısqarıwı menen ámelge asıriladı. Bul gruppaǵa shtanga 
, tas, gantel kóteriwler kiredi. 
2. Kúsh hám tezlik menen atqarılıwshı mashiqlar. Bul fizikalıq mashiqlarda 
bulshıq etler bir vaqitda salıstırǵanda úlken kúsh hám tezlik menen qisqaradı. Bul 
gruppaǵa júgirip kelip uzaqqa sekrew, qumga sekrew hám disk irg'itishlar kiredi. 
3. Shıdamlılıqqa tiykarlanǵan shınıǵıwlar. Bul shınıǵıwlarda bulshıq 
etlerden kúsh hám tezlik talap etińmayda. Bul gruppaǵa sawlastırıwshı shınıǵıwlar 
kiredi.Organizmdi shınıqtırıw -organizmdiń qolaysız klimat sharayatları (hawanıń 
tómen hám joqarı temperaturası, tómen atmosfera basımı hám basqalar ) tásirine 
shıdamın asırıw ilajları. Organizmdi shınıqtırıwdı balalıqtan baslaw zárúrli. Adam 
organizmi ózgerip turatuǵın sirtqı ortalıq sharayatlarına muwapıqlasqan halda ( 
Adaptaciya ) shinig'ip baradı. Qandayda bir faktor (suwıq, ıssı hám basqalar ) dıń 
úzliksiz, kóp ret tásir etiwi hám olar dozasini barǵan sayın asıra barıw jolı menen 
shiniqtırıwshı effektke erisiledi, sebebi sonday sharayatlardag’ana organizmde 
iykemlesetuǵın ózgerisler rawajlanadı: neyrogumoral hám elementlar almasinuvi 
procesi rawajlanıwlasadı, átirap ortalıqtaǵı no-xosh faktorlar tásirine organizmdiń 
ulıwma qarsılıǵı asadı. Organizmdi shınıqtırıwǵa organizmdiń arnawlı bir fizikalıq 
faktorlar tásirine seziwsheńliginı ástesekin tómenletiw arqalı eriwiladi. Mısalı, 
málim dárejedegi suwıq menen úzliksiz tásir kórsetiw, tiykarlanıp, tómen 
temperatura tásirine, ıssı menen tásir kórsetiw bolsa joqarı temperatura tásirine 
shıdamlıqtı asıradı. Organizmdiń suwıqqa shıdamı asırılǵan bulsada, ıssıqa yamasa 
tómen atmosfera basımı hám basqalarǵa shıdaw bere almaydı.

---

 Organizmdi suwıqqa shıdamlı qılıwdıń ámelde áhmiyeti zárúrli, sebebi 
tońıw júdá kóp jaǵdaylarda ótkir respirator keselliklerge sebep boladı. Tońıw 
dárejesin az-azdan asıra barıw jolı menen organizmdi suwıqqa shıdamlı etiledi. 
Suwıqqa úyrengen kisiler organizminde ıssılıq payda bolıwı anaǵurlım jedel 
baradı, bul — teriniń qan menen jaqsılaw támiyinleniwine múmkinshilik beredi 
hám juqpalı keselliklerge hám de suwıq urıwına shıdamın asıradı. Teri múyiz 
qabatınıń bir az qalıń tartıwı esabına da suwıq seziw pasayadi, nátiyjede teriniń 
issiklikni izolyasiya qılıw ózgesheligi kúshayadi. Suwıqqa úyrenmegen kisilerde 
gewdediń hátte azǵantay bóleginiń sovqotishi hám ulıwma sovqotish murın silekey 
perdesi tamırlarınıń keńeyiwine, onıń jalınlanıp, sekretor suyıqlıqtıń kóp 
ajırasıwına, yaǵnıy joqarı nápes jollarıniń ótkir respirator keselliklerine alıp keledi. 
Suwıqqa shınıqqan kisilerde joqarı nápes jolları silekey perdesinde bunday 
reaksiya kuzatil-maydi. Aftap, hawa (qarang Hawa hám quyash van-nalari) hám 
suwdan aqılǵa say paydalanıw jolı menen de organizmdi suwıqqa shınıqtırıw 
múmkin. Hól súlgi menen súrtiniw, basdan suw quyılıw, dush kabul qılıw, 
shómiliw eń qolay hám tásir-asnaw suw emlewlerinen esaplanadı. Olardı daslep úy 
temperaturası daǵı suwdan baslaw, keyininen temperaturanı az-azdan tómenletip, 
emlew múddetin asıra barıw kerek. Átirap ortalıq ıssı bolǵanda bunday 
temperaturaǵa ádetlenbegen adam organizmi ıssılap ketiwi múmkin (qarang Íssı 
urıwı ). Kóp ret hám uzaq múddet ıssı tásir etiwi nátiyjesinde organizmdiń joqarı 
temperatura tásirine shıdamı asadı, g’araq-g’araq terlew hám ter quramınıń 
ózgeriwi esabına organizm kóp ıssılıq ajrata baslaydı. Sonday etip, joqarıda 
bayanlainganlarga juwmaq jol menende aytıw múmkin, ulıwma shıdamlılıqtı 
tárbiyalaw ushın sport trenirovkasining kompleks usıllarınan paydalanıw hám de 
shıdamlılıqtı rawajlandırıw maqsetinde juwırıw hám júziw jası, tayarlıq dárejesine 
muwapıq halda qurallardı tańlaw zárúr ilajlardan biri bolıp esaplanadı. 

---