Mintaqaviy iqtisodiy siyоsat reja

MINTAQAVIY IQTISODIY SIYОSAT

Reja:

1. Mintaqaviy iqtisodiy siyosatning mohiyati va vazifalari

2. Mintaqaviy iqtisodiy siyosat bo’yicha xorijiy tajribalar
3. Mustaqillik yillarida O’zbekiston mintaqaviy siyosatining asosiy yo’nalishlari

Mintaqaviy siyosat hududlar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining davlat tomonidan tartibga solinishidir. Uning asosiy vazifasi mavjud imkoniyatlardan oqilona foydalanish hisobiga mamlakatdagi barcha hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasini imkon qadar bir-biriga yaqinlashtirish, aholining turli qatlamlari o’rtasida moddiy ne’matlar taqsimotidagi hududiy tafovutlarni eng kam darajaga keltirish, hukumatning boshqaruv vazifalarini kamaytirib, mahalliy hokimiyat va o’z-o’zini boshqarish organlari vakolatini oshirishga qaratilishi lozim. Mintaqaviy siyosatning maqsadi mamlakatning yaxlit ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga halaqit beradigan, ijtimoiy kelishmovchiliklarning paydo bo’lishiga xizmat qiladigan hududiy notengliklarni bartaraf etishdan iborat.

Mintaqaviy siyosatni amalga oshirishdan avval, birinchi navbatda, mamlakatdagi hududiy notengliklarning sabablari o’rganiladi. Bunda quyidagilarga e’tibor berish lozim:
- tabiiy-iqlim sharoitidagi keskin tafovutlarning mamlakatning ayrim hududlari aholisining turmush sharoiti va tadbirkorlik faoliyatiga ta’siri;
- mintaqalardagi mavjud tabiiy resurslar hajmi, sifati va ulardan foydalanish darajasi;
- mintaqalarning chekka hududlarda joylashganligi natijasida transport xarajatlarining ko’payishi, mahsulot narxlarining ortishi. Bu esa o’z navbatida bozorning torayishiga olib keladi. Transport va kommunikatsiya aloqalarining yomonligi chetda joylashgan mintaqalarning iqtisodiy rivojlanishini qiyinlashtiradi;
- u yoki bu turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishga ta’sir etuvchi texnologik rivojlanish bosqichi (xomashyo resurslari, oraliq mahsulotlar, tayyor mahsulotlar va xizmatlar);
- mintaqaning avtonomiya darajasi, siyosiy shart-sharoitlari, rivojlanish tarixi va h.k.;
- ishlab chiqarish infratuzilmasi: aeroportlar, transport tarmoqlari, sanoat maydonlari, telekommunikatsiya tizimlari va h.k. bilan ta’minlanishi;
- ijtimoiy-madaniy omillar: shaharlashuv darajasi, aholining ma’lumoti, ilmiy markazlarning mavjudligi va h.k.
Mintaqaviy iqtisodiy siyosatni amalga oshirish dastaklari.
Bozor iqtisodiyoti rivojlangan ko’pgina mamlakatlarda mintaqaviy siyosat kapital qo’yilmalar qayta taqsimlanishini ta’minlashga xizmat qiladigan quyidagi 3 yo’nalishda olib borilmoqda:
Birinchi yo’nalish - kam rivojlangan va sanoat taraqqiyoti past mintaqalarda infratuzilma obektlarini barpo etish va ularning boshqa rayonlar bilan aloqalarini yaxshilashdan iborat. Ma’lumki, bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda davlat bevosita ishlab chiqarishga aralashmaydi, lekin tadbirkorlarning samarali faoliyat yuritishlari uchun iqtisodiy va huquqiy sharoitlarni yaratish davlatning birinchi darajali vazifasi hisoblanadi. Avtomobil va temir yo’llar, elektr tarmoqlari, gaz va suv quvurlari, aloqa tarmoq mavjudligi bunday hududlarda tadbirkorlikning rivojlanishiga katta yordam beradi. Hozirda mamlakatimizda qishloq aholi punktlarini tabiiy gaz va ichimlik suvi bilan ta’minlash bo’yicha muayyan ishlar amalga oshirilmoqda.
Ikkinchi yo’nalish – yuqori darajada rivojlangan va sanoati taraqqiy etgan mintaqalar, xususan, yirik shaharlarga nisbatan cheklash usullarini qo’llash (ma’muriy yoki moliyaviy cheklashlar orqali amalga oshiriladi). Bunday mintaqalarga yangi sanoat korxonalarini joylashtirishga chek qo’yish orqali hududiy tafovutlar kuchayishining oldi olinadi. Mazkur usul dunyoning deyarli barcha taraqqiy etgan mamlakatlarida aglomyeratsiya markazlariga nisbatan keng qo’llaniladi. O’zbekistonda yirik va katta shaharlarga yangi sanoat korxonalarini joylashtirishning oldini olish, kichik shaharlar, shahar posyolkalari va qishloq aholi punktlarini rivojlantirish dolzarb muammolardan hisoblanadi.
Uchinchi yo’nalish - muammoli mintaqalarga sanoat korxonalarini joylashtirish maqsadida xorijiy va xususiy sarmoyalarni jalb etishni rag’batlantirishahri. Mazkur yo’nalish iqtisodiyotning turli tarmoqlariga mansub korxonalarni joylashtirishda davlat tomonidan muhim e’tibor beriladigan asosiy yo’nalish hisoblanadi.
Mintaqaviy iqtisodiyot fanining prеdmеti mamlakat ishlab chiqarish kuchlarining joylashuvini, hududlar ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini, muhim tabiiyiqtisodiy, dеmografik va ekologik xususiyatlarini hamda ularning hudud ichidagi, hududlararo va davlatlararo iqtisodiy aloqalarini o`rganadi. Boshqacha aytadigan bo`lsak, mintaqaviy iqtisodiyot fanining asosiy vazifasi ijtimoiy ishlab chiqarishning hududiy jihatlarini o`rganishdan iborat. Mintaqaviy iqtisodiyot fan sifatida ishlab chiqarish kuchlari va ijtimoiy infratuzilma elеmеntlarini, qonuniyatlari va tamoyillarini hududiy jihatdan tadqiq etadi; mamlakat umumiy rivojlanish stratеgiyasi va ekologik holatini hisobga olgan holda ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish yo`nalishlarini bеlgilaydi; hududlar iqtisodiyotini va hududlararo iqtisodiy aloqalarni o`rganadi. Bundan tashqari, mintaqaviy iqtisodiyot ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish va rivojlantirish masalalarini mamlakat miqyosida yaxlit o`rganadi. Zero, har bir hudud iqtisodiyoti, eng avvalo, mamlakat yagona xo`jalik majmuasining tarkibiy qismidir. Shu bilan birga, mazkur fan mamlakat va hududlarning tabiiy rеsurs salohiyatini, mamlakatning jahon xo`jaligi tizimidagi o`rni, aholi, mеhnat rеsurslari va hozirgi dеmografik muammolarni o`rganadi; bozor iqtisodiyoti sharoitida mamlakat va hududlarning iqtisodiy darajasini tahlil qiladi hamda ishlab chiqarish kuchlarining asosiy omillarini aniqlaydi. Mintaqa - mamlakat yagona xalq xo`jaligi majmuasining hududiy kichik tizimi hisoblanadi. U dеmografik, tabiiy-ekologik, ijtimoiy-iqtisodiy va tеxnik-iqtisodiy jarayonlarning ichki aloqasi va o`zaro munosabati tufayli hosil bo`lgan yaxlit birlikdir. Hozirgi paytda tubdan o`zgarib borayotgan O`zbеkistonning zamonaviy xo`jalik majmuasi murakkab tarmoqlar tizimini tashkil etadi. Mustaqillik yillarida elеktrotеxnika va elеktronika, mеtallurgiya, mikrobiologiya va kimyo sanoati tarmoqlarida ko`plab yangi turdagi mahsulotlar ishlab chiqarish yo`lga qo`yildi. Asakadagi «O`zDEUavto» va Samarqanddagi «O`zOtayo`l» korxonalarining ishga tushirilishi bilan O`zbеkiston jahondagi avtomobil ishlab chiqaruvchi mamlakatlar safiga 28 chi bo`lib qo`shildi. Ayni paytda qishloq xo`jaligi, hamda bu soha mahsulotlarini qayta ishlash va xalq istе'moli mollari ishlab chiqarish iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlari bo`lib qolmoqda. Mamlakatimizda iqtisodiyotni erkinlashtirish, rеspublika markaziy boshqaruv organlari vazifalarining asosiy qismini mahalliy hokimiyatlar va o`zini-o`zi boshqarish organlari zimmasiga yuklash hamda ularning vakolatlarini oshirish bo`yicha ko`pgina ishlar amalga oshirilmoqda (jumladan, 2 palatali parlamеnt tizimi barpo etildi). Shundan kеlib chiqib, endilikda “Mintaqaviy iqtisodiyot” fani mamlakat hududlarining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish konsepsiyasini ishlab chiqishi, mintaqaviy rivojlanishga va invеstitsiyalarni joylashtirishga ta'sir ko`rsatadigan iqtisodiy vositalarni aniqlashi lozim.
Mintaqaviy o'ziga xoslikni professional sifatida o'zgartirish mumkin, garchi mintaqaviy o'ziga xoslikni yo'qotish va yangisini olish ba'zan avlod hayoti bilan taqqoslanadigan uzoq vaqt talab etadi, bu ba'zan ko'chib kelgan qishloq aholisining uzoqroq moslashishiga olib keladi. shaharga va aksincha. Shu munosabat bilan aytishimiz mumkinki, “vatandoshlar” yangi tuproqqa nafaqat bog'lanish, balki o'tmishdagi ijtimoiy hayotini ajratib turuvchi fobiyalar, xurofotlar ham o'tadi. kichik vatan, bu har doim ham birdamlik ta'siriga o'zaro moyillikka olib kelmaydi. Shu bilan birga, bu mahalliy to'lqinlar muqarrar ravishda to'qnashadi, ularning mos kelmasligi holatlarida aks sado beradi, bu esa qo'shimcha marginalizatsiya to'lqinini yaratadi.
Yigirmanchi asr oʻrtalarida bir qancha mayda xalqlarning (balkarlar, qorachaylar, chechenlar va ingushlar va boshqalar) deportatsiya qilinishi bunga misol boʻla oladi. Ular uchun bu mahalliy kataklizm edi, bu nafaqat o'z-o'zini anglashning etnosentrizmgacha kuchayishiga, balki og'irroq sharoitlarda o'sishga majbur bo'lgan yosh avlodning gerontomorfizmga moyilligiga ham sabab bo'ldi. Markaziy Osiyo. Bunday gerontomorfizmning namoyon bo'lishidan biri tug'ilishning keskin o'sishi edi, bu siz bilganingizdek, gerontomorfizmning belgisidir, infantil jamiyat, qoida tariqasida, yuqori tug'ilishga moyil emas. Bunday mahalliy tabaqalanish jarayoni muqarrar ravishda akkulturatsiya bilan silliqlashadi, lekin ba'zan bir-biriga mos kelmaydigan mentalitetlarning to'qnashuvi yanada kengroq miqyosdagi tabaqalanish va marginallanishning javob to'lqinini keltirib chiqarishi mumkin.
Biroq, nafaqat Shimoliy Kavkazda majburan deportatsiya qilingan xalqlar gerontomorfizmning mahalliy o'sishi muammosiga duch kelishdi - bu mahalliy urushlar va to'qnashuvlarda ishtirok etgan barcha jamiyatlar va madaniyatlar bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Kavkaz va Kavkaz mintaqasi xalqlariga kelsak, ular XX asr o'rtalarida urushdan keyingi vayronagarchilikni Sovet Ittifoqining boshqa, yanada gullab-yashnagan mintaqalariga qaraganda ancha kechroq yengishdi, ya'ni gerontomorfoz/pedomorfozning so'nib borayotgan to'lqini bu erda o'tdi. Umumrossiya to'lqinidan fazali kechikish bilan, bugungi kunda Kavkaz madaniyatlarining katta gerontomorfizmini saqlab, ularni zamonaviy rus ommaviy madaniyati - neotenizm madaniyati bilan shovqinli to'qnashuvga olib keldi va eng muhimi - "Kavkaz jamiyatining qochib ketishini qo'zg'atdi. etnik kelib chiqishi" mintaqaviy o'ziga xoslik.
Madaniyatlarning o'zaro begonalashuvi va mintaqaviy tarqoqlik holatidan qanday chiqish mumkin? Javob aniq - madaniyatlar o'rtasidagi munosabatlar qanchalik bag'rikeng bo'lsa, madaniy mentalitetlarni uyg'unlashtirish va marginallashuvni engish imkoniyati shunchalik ko'p bo'ladi.
Hozirgi vaqtda jamiyatdagi tobora dinamik ijtimoiy o'zgarishlar alohida mintaqalar va hattoki shtatlar aholisining muhim qismining marginallashuviga olib kelganda va bu jarayonlarning motivatsion va sababiy mohiyatiga qaramay, yana bir muammo yanada dolzarbdir. shaxsiy moslashuvlar tekisligida yotadi, to'g'rirog'i, shaxsiy moslashuv, endi bu muammoni shaxsiy darajada o'rganish etarli emas. Bu muammoga kompleks ijtimoiy-madaniy yondashishni talab qiladi. Xususan, Shimoliy Kavkazda yangi huquqiy munosabatlarning keskin ortib borayotgan roli tobora kuchayib borayotgan eski dunyoqarash tuzilmasi bilan ichki ziddiyatni keltirib chiqarmoqda, bu esa hanuzgacha asosan qabila (qabila) ga qaratilgan. huquqiy munosabatlar. Bu anomaliyaga qadar ko'plab noadekvat namoyon bo'lishiga olib kelishi mumkin. Va muammo yangi umume'tirof etilgan qoidalar bo'yicha yashashni istamaslikda emas, balki aksiologik xarakterdagi ichki ziddiyatda, masalan, yangi qonun eski, chuqur o'rnashgan, ba'zan hatto arxetipik axloqqa to'g'ri kelmasa. . Qabilachilikning kelib chiqishi qabila munosabatlarida yotadi. Yaqin o'tmishda ular an'anaviy madaniyatlar o'rtasidagi munosabatlarni o'z-o'zini tartibga solishning juda samarali mexanizmini taqdim etdilar. Klanga mansublik nafaqat ma'lum huquqlarni, balki urug'ning har bir a'zosiga o'z jamoasiga nisbatan juda aniq majburiyatlarni yuklagan. Ushbu majburiyatlarning buzilishi juda samarali tarzda bartaraf etildi. Shu bilan birga, huquq va majburiyatlar, agar siz ushbu oilaga tegishli bo'lmasangiz, unchalik qattiq bo'lmagan yoki umuman tartibga solinmagan bo'lishi mumkin. Model o'zaro altruistik munosabatlarning bir xil tamoyillari asosida qurilgan.
Yangi "o'zini idrok etish" ning shakllanishi bilan bog'liq vaziyatni tahlil qilish zamonaviy dunyo mintaqaviy o‘ziga xoslik muammosi eng dolzarb bo‘lib qolayotganini ko‘rsatdi va mamlakatimizdagi ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy o‘zgarishlar hali o‘zlashtirilmagan yangi etnik-siyosiy va ijtimoiy-psixologik voqelikni yuzaga keltirdi. Turli guruhlar tomonidan yangi mintaqaviy o'ziga xoslikni izlashning zamonaviy jarayonlari, etnik migratsiyaning kuchayishi, umumiy fuqarolik o'ziga xosligini shakllantirish, dunyoning globallashuvi sharoitida individual va guruh etnik o'ziga xosliklar tarkibining o'zgarishi. ijtimoiy guruhlarning o'ziga xosligini tenglashtirish va ijtimoiy va individual o'ziga xosliklarning yangi turlarini yaratish, o'ziga xoslik muammolarining yangi va yangi qatlamlarini ochib beradi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Aleshinskaya E.V., Gritsenko E.S. Ingliz tili rus mashhur musiqasida global va mahalliy o'ziga xoslikni shakllantirish vositasi sifatida // Nijniy Novgorod universitetining xabarnomasi. N.I. Lobachevskiy, 2014 yil, No 6(1).
2. Gatiatullina E.R. Ijtimoiy o'ziga xoslikni o'rganish muammolari va kelib chiqishi // Gumanitar tadqiqotlarning ilmiy muammolari: ilmiy-nazariy jurnal; Mintaqaviy muammolar instituti Rossiya davlatchiligi Shimoliy Kavkazda. Nashr. No 3. - Pyatigorsk, 2011. - S. 269-274
3. Gatiatullina E.R. Ijtimoiy o'ziga xoslik shakli sifatida etniklikning shakllanishi // Ta'lim sotsiologiyasi. Nashr. No 3. - SDU, 2011. - S. 82-89
4. Gatiatullina E.R., Taysaev D.M. Zamonaviy jamiyatda noadekvat qo'rquv fenomeni // Munozara; Zamonaviy boshqaruv texnologiyalari instituti. Nashr. № 9 (39). - Ekaterinburg, 2013. - S. 12-15
5. Gatiatullina E.R., Orlov A.N. Zamonaviy globallashuv jarayonlari kontekstida marginalizatsiya ijtimoiy hodisa sifatida // Moskva universiteti axborotnomasi. S.Yu. Vitte. 1-seriya: Iqtisodiyot va menejment. 2013. - No 4. [Elektron resurs]. URL:- http://www.muiv.ru/vestnik/pdf/eu/eu_2013_4_63_68.pdf
6. Txagapsoev X.G., Gatiatullina E.R. O'ziga xoslik: metodologiya muammolariga // Kavkazning ilmiy fikri. Janubiy Federal Universiteti Oliy maktabining Shimoliy Kavkaz ilmiy markazi. Nashr. № 4 (64). - Rostov-na-Don, 2010. - S. 16-23