Ómir qáwipsizligi páni haqqinda tu`sinik. (2 saat)

Partlaw – bulqisqawaqittińózindeshegaralanǵankólemdegi, úlkenmuǵdardaǵıquwatlilıqtińajralipshiǵıwıboliptabiladi.

Partlawgazlerdińqattiqızıwıaqibetindejoqaribasimdajúzberedi. Partlawlartiykarinanórt hámpartlawqáwipibarbirlespelerdejúzberib, onińaqibetindeórtlerkelipshiǵıwımúmkin. Partlawshızatlarsaqlanatuǵinskladlar, olarmenenbaylanislibolǵanbirlespelerpartlawqáwipibarbirlespeleresaplanip, olarbelgilishárayatlardapartlawjúzberıwımúmkin. Bularǵaqorǵaw, neft hámneftónimlerin qayta islepshiǵarıwshı - saqlawshı, ximiyalıq, gaz, paxta, qaǵaz, nanónimleri, jeńil sanaat kárxanalari, olarislepshiǵarǵantayarónimlerdisaqlawshıskladlar hámolarmenenbaylanislibolǵanbirlespelerkiredı. Ózbekstanaymaǵindagazbenentáminlengenpuqaralardińúylerinnázerdetutpaǵanhalda 500 denziyatpartlaw hámórtshıǵıwqáwipibolatuǵinbirlespeler bar. Partlawdıńziyankeltirıwshı faktorlari: Siniqbólekshelerdińshashılıwı;Soqqitolqinlari.

Bularbirlemshijaǵdaylarbolsa, ekilemshisipartlawlar, órtler, ximiyalıqhámradiatsiyalıqziyanlanıwlar, keńtústetoǵanlardińbuzılıwıhámsuwtasqinlarinińjúzberıwı, imaratlardińqulawıboliptabiladi.

Birlemshiziyanlanıwfaktorlaritómendegilerdenibarat:

Soqqitolqinlarijoqaribasimdaǵipartlawdantarqalatuǵın hawatolqinitárizindegisoqqitolqiniqarsikelgenqattidenelerdińbóleklenıwınehámshashılıwınaalipkeledi.

Siniqbólekshe– maydanlardabóleklengenbuyimlardińsiniqbólekshelerin paydaetedi ( jaqinátiraptaǵikárxanalarásbaplariniń, imaratlardińbuzılıwına, bóleklenıwınealipkeledi). Partlaw – suyiqlıqlardiń, partlawshızatlardińkúshyakiissilıqtásirindeózijaylasqankólemgesiymayqalıwınátiyjesindepaydaboladi. Partlawshıfaktorlar:

-Ximiyalıq (partlawshibirikpeler);

- Yadroli (yadroliqurallar);

Mexanikalıqusillararqali (joqaribasimdaǵisuyiqlıqlardakúyıwshı – tarqatıwshıidislardińjarilıwı);

Elektromagnit ( ushqin zaryadi , lazer ushqini hám basqalar);

Dawisli hám basqa quwatlıqlar.

Xabarlandiriwlardaǵı baspa etilgen maǵliwmatlar analizi usini kórsetedi, respublikamiz aymaǵinda jilina 15 – 17 den ziyat partlawlar júz beredı, tiykarǵı partlawlar xalıqjasaytuǵın shańaraqlarda gazden naduris paydalanıwı nátiyjesinde júz beredi, bular shańaraqtaǵı partlawlar delinedi. Bulardiń negizgi kelip shiǵıwı sebepleri gaz benen islew tártibi - qaǵiydalarǵa itibar bermesligidir. Bul barisinda 1998 jil dawaminda puxaralarimiz jasaytın úyleri 50 den ziyat partlawlar júz bergen, nátiyjede puxaralar nabit bolǵan, kop adamlar túrli dene jaraqatlarin alǵan, olardiń kópshilik bólegin jas ballar qurap atqanliǵi ashinarli

1998 jilda Shatlik – Xiva , Muborak – Zarbuloq joqari basimda gaz quwirlarinda partlaw júz berip, kóplep puxaralarimiz qaytis bolǵan hám dene jaraxatlarin alǵan .

Jáne bir apat bul 1989 jili 3 iyunda Bashkiristan respublikasindaǵı temir jol jaqininda gaz quwirlarinda gazdiń partlawı nátiyjesinde Novosibirsk – Adler , Adler – Novosibirsk jónelisinde ketip atırǵan poezdlar ziyan kórip, natiyjede 37 vagonda órt payda bolip, 1284 jolawshidan 780 adam qaytis bolganligi esapqa alinǵan .

Aytilǵanlardan korinip turipti, órt hám partlawlar birden júz beredi hám kóplep adamlardińómirine yaki awir dene jaraqatlarin alıwına alip keledi. Bárshe túrdegi ayrıqsha jaǵdaylar insanlar basina apatshilıq keltiredi. Soniń ushin da Ózbekistan Respublikasi Wázirler keńesiniń 1997 jil 23 dekabirdagi 558 san qarari menen daǵazalanǵan ayrıqsha jaǵdaylarda olardiń aldin alıw hám háreket qilıw mámleket diziminińhámde <>Ózbekstan Respublikasi Nizamlarınıń bas urani puqaralardi qorǵaw bolip tabiladi. Bul barada barlıq rejelestirilgen shólkemlerdiń eń tiykarǵıların 3 túrge bólıw múmkin:

- nizamli;

­ - shólkemli;

injenerlik –texnik.