Mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti jizzax filiali

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI

MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI JIZZAX FILIALI

Sirtqi bo’lim
Iqtisodiyot kafedrasi
BUXGALTERIYA HISOBI VA AUDIT


Fanidan
MUSTAQIL ISH


Mavzu: O‘zbekiston Respublikasida milliy valyutani qo’llab quvvatlash va pul-kredit siyosati.


BAJARDI: 927-21 talabasi H.Mo’minov


QABUL QILDI: R.Xudayarov

Jizzax_2023

REJA:

1. 
   Kirish
   
2. 
   Asosiy qism
   

1. 
   Buxgalteriya hisobi haqida tushuncha
   
2. 
   Audit tekshiruvi hisoboti haqida tushuncha
   

3.Audit va buxgalteriya hisobining o’zaro aloqadorligi
4. Audit va buxgalteriya hisobini o’rtasidagi farqlar

3. 
   Xulosa
   
4. 
   Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
   

KIRISH
Buxgalteriya hisoboti — korxona (tashkilot, muassasa)ning hisobot davri (oy, chorak, yil)dagi mablagʻlari holati va xoʻjalik-moliyaviy faoliyatini ifodalovchi koʻrsatkichlar tizimi; buxgalteriya hisobi ma’lumotlari boʻyicha tuziladi. Buxgalteriya hisoboti statistika va operativ hisobotlari bilan birgalikda moliyaviy hisobotning tarkibiy qismini tashkil etadi. Davriyligiga koʻra Buxgalteriya hisoboti chorak, yarim yil, 9 oy va bir yil uchun tuziladi. Maqsadiga koʻra ichki va tashqi turlarga boʻlinadi. Ichki Buxgalteriya hisoboti korxona va uning tarkibiy boʻlinmalari faoliyatini tahlil etish hamda boshqarishga xizmat qiladi. Tashqi Buxgalteriya hisoboti korxonaning moliyaviy holati haqida axborotlar oladigan boshqaruv hamda nazorat idoralariga beriladi. Hajmiga koʻra dastlabki (korxonalar tomonidan joriy buxgalteriya hisobi ma’lumotlariga koʻra) va jamlanma (statistika muassasalari tomonidan hududiy tamoyillarga koʻra) Buxgalteriya hisoboti ga boʻlinadi. 1997-yil 1-yanvardan Buxgalteriya hisoboti qamraydigan ma’lumotlar doirasi (buxgalteriya balansi, moliyaviy faoliyat haqida hisobot, kreditorlik va debitorlik qarzdorligi haqida ma’lumotnoma, asosiy vositalar harakati, pul oqimlari, oʻz kapitali toʻgʻrisidagi hisobotlar va boshqalar)ni Oʻzbekiston Respublikasi Moliya vazirligi belgilaydi. Buxgalteriya hisoboti ning belgilangan muddatda topshirilishi va majburiyligi ularga qoʻyiladigan asosiy talabdir. Korxonalar yillik Buxgalteriya hisoboti ni yakunlangan yildan keyin 15-fevraldan (chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalar 1-martdan), choraklik Buxgalteriya hisoboti ni chorak tugagach, 25 kundan kechikmay mulk egalariga, korxona joylashgan hududdagi davlat statistika idoralariga, davlat soliq inspeksiyalariga va boshqa davlat organlariga topshirishlari shart.
Buxgalteriya hisobi - iqtisodiy fanlardan biri bulib, uning nazariyasi buxgalteriya hisobini tashkil etish texnikasi, predmeti va usulini o‘rgatadi.
Korxonalar, muassasalarda yuritiladigan buxgalteriya hisobi «O‘zbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi Qonuniga asoslanib olib boriladi.
Hozirgi kunda buhgalteriya hisobi 3 ta yonalishda o’rganiladi:

1. 
   Moliyaviy hisob
   
1. 
   Boshqaruv hisobi
   
2. 
   Soliq hisobi
   

Buxgalteriya hisobi asosan qo‘yidagi funkitsiyalarni bajaradi:
a) xalq xo‘jalik hisobi tarmoqlari korxona, tashkilot va muassasalarda sodir bo‘layotgan xo‘jalik jarayonlarini kuzatib borish;
b) kuzatish orqali olingan ma’lumotlarni miqdoriy ko‘rsatmalarda ifodalash;
v) korxona, tashkilot, muassasa xo‘jalik faoliyatlarini kuzatish natijalarini mahsus hujjatlarda qayd etish;
g) mahsus hujjatlarda aks ettirilgan ma’lumotlarni umumlashtirish va guruhlashtirish, xo‘jalik jarayonlari ustidan nazorat o‘rnatish va ularga ta’sir etish.
Ho‘jalik yurituvchi sub’ektlarda yuritilayotgan hisob siyosati o‘ziga xos prinsiplarga amal qilmog‘i kerak. BXMSning birinchi sonida buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotning prinsiplari sifatida qo‘yidagilar keltirilgan:

• 
  ikki yoqlama qayd etish usuli bilan hisob yuritish.
  
• 
  uzluksizlik.
  
• 
  xo‘jalik muammolari, aktivlar va passivlarni baholash.
  
• 
  ishonchlilik.
  
• 
  extiyotkorlik.
  
• 
  mazmunning shakldan ustunligi.
  
• 
  ko‘rsatkichlarning kiesiyligi.
  
• 
  moliyaviy hisobotning betarafligi.
  
• 
  aktivlar va majburiyatlarning xaqikiy bahosi.
  
• 
  hisobot davri daromadlari va xarajatlarining mosligi.
  
• 
  tushunarlilik.
  
• 
  ahamiyatlilik.
  
• 
  muhimlik.
  
• 
  xaqqoniy holis taqdim etish.
  
• 
  tugatilganlik.
  
• 
  izchillik.
  
• 
  o‘z vaqidalik.
  
• 
  offsetting (moddalarning o‘zaro qoplanishi).
  
• 
  xolislik.
  

Xalqaro standartlar 1973 yilda 10 ta professional tashkilot ishtirokida tashkil etilgan Xalqaro standartlar qo'mitasi tomonidan ishlab chiqiladi. Xalqaro standartlar qo'mitasi hozirda 2 milliondan ortiq buxgalterni ifodalovchi 100 dan ortiq mamlakatlardan 142 a'zoga ega. Xalqaro moliyaviy hisobot standartlari jahon miqyosida e'tirofga sazovor bo'ldi: Xalqaro moliyaviy hisobot standartlariga muvofiq moliyaviy hisobotlar ko'plab xalqaro birjalar va milliy organlar tomonidan qabul qilinadi; milliy standartlarni isloh qilish uchun asos sifatida xalqaro standartlar tanlanadi; xalqaro standartlarga muvofiq hisobotlar transmilliy kompaniyalar tomonidan tayyorlanadi.
Xalqaro standartlardan foydalanishning afzalliklari quyidagilardan iborat:
• doimiy ravishda takomillashtirilmoqda;
• jamoatchilik muhokamasi va sinovdan o‘tkazish bosqichlaridan o‘tish;
• dunyoda to‘plangan bilim va tajribani o‘zlashtirish;
• muayyan mamlakatni tartibga solishning o'ziga xos xususiyatlariga bog'liq emas;
• hisobot berishning shaffofligi;
• axborotni oshkor qilish.
Xalqaro standartlar fundamental tushunchalar (tamoyillar), 30 dan ortiq rasmiy amaldagi standartlar va 15 ta izohlardan iborat.
Xalqaro standartlarga muvofiq tuzilgan moliyaviy hisobotning asosiy tushunchalari va sifat tavsiflari:
• hisob-kitob tushunchasi (daromad va xarajatlar haqiqatda olingan yoki to‘langanidek emas, balki yuzaga kelgan vaqtda tan olinadi),
• biznesning uzluksizligi kontseptsiyasi (kompaniya yaqin kelajakda o'z faoliyatini davom ettiradi, kompaniyani tugatish niyati yo'q yoki uning faoliyatini sezilarli darajada qisqartirish zarurati yo'q),
• aniqlik,
• ahamiyatliligi (ahamiyatliligi) (agar uning yo‘qligi yoki noto‘g‘ri ko‘rsatilishi foydalanuvchilarning iqtisodiy qarorlariga ta’sir qilishi mumkin bo‘lsa, u muhim hisoblanadi . moliyaviy hisobot asoslari ),
• ishonchlilik,
• taqqoslanuvchanlik (moddalarni izchil qayd etish: bir hisobot davrida va bir necha hisobot davrlarida, ya'ni buxgalteriya hisobi usullari va tamoyillari o'zgarishsiz qoladi),
• adolatli vakillik,
• ehtiyotkorlik (daromad va foyda haqiqiy sotilgunga qadar aks ettirilmaydi; rahbariyatga ma'lum bo'lgan barcha majburiyatlarni qoplash uchun zaxiralarni yaratish).
Buxgalteriya hisobining xalqaro tamoyillariga o‘tish muammolari mahalliy bank tizimini shakllantirishda muhim o‘rin tutadi. Bu masalani hal etish uchun hozirgi vaqtda tijorat banklarida shakllangan shart-sharoitlar mavjud, biroq quyidagi kuchli omillar ularning rivojlanishiga cheklovchi ta’sir ko‘rsatadi.
Birinchidan. Tijorat banklarining malakali buxgalteriya xodimlari bilan notekis to'yinganligi. Yangi tashkil etilgan banklarda bunday mutaxassislarning ayniqsa keskin etishmasligi kuzatilmoqda. Shubhasiz, banklarning o‘zlari, shuningdek, turli bank birlashmalarining faol ishtirokisiz buxgalteriya hisobi bo‘yicha malakali kadrlar tayyorlash muammosini hal qilish juda qiyin.
Ikkinchi. Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari joriy etilishi munosabati bilan bugungi kunda bank amaliyotida paydo bo'layotgan buxgalterlik kasbi haqidagi g'oyalarning tubdan o'zgarishi. Agar ilgari buxgalteriya hisobi buxgalteriya hisobi bilan tenglashtirilgan bo‘lsa, hozir xorijda bank ishi bunday g‘oyalardan uzoqlashganiga guvoh bo‘ldik. Buxgalteriya hisobi - buxgalteriya hisobini yuritish - buxgalteriya hisobining faqat bir qismidir. Buxgalteriya hisobi bilan bir qatorda, buxgalteriya hisobi buxgalteriya ma'lumotlarini tahlil qilish va boshqaruv qarorlarini qabul qilishda ishtirok etishni o'z ichiga oladi, ya'ni. bank boshqaruvida. Bank xodimlariga reyting berishda buxgalteriya xodimlarining bank faoliyatini tahlil qilish va boshqarishda ishtirok etishlari majburiy deb hisoblanishi kerak.
Uchinchi. Bir qator bank operatsiyalarini hisobga olishning me’yoriy-huquqiy bazasining yetarli emasligi, tijorat banklarining eskirgan hisobvaraqlar rejasi, amaldagi buxgalteriya hisobi qoidalari bank faoliyatini tahlil qilishni qiyinlashtirmoqda, ishonchliligini baholash uchun ko‘rsatkichlar va koeffitsientlardan foydalanishga imkon bermayapti. va xorijiy bank amaliyotida qo'llaniladigan banklarning barqarorligi.
To'rtinchi. Noqulay, ma'lumotlarni uzatish vositalarining texnik jihozlanishining, telekommunikatsiya va bank ma'lumotlarini soxta hujjatlar kirib kelishidan himoya qilishning noqulay darajasi, bank xavfsizligining umumiy past darajasi, shu jumladan kompyuter xavfsizligi. Demak, ba'zi banklarning bank sirini taqdim eta olmasligi, bank biznesining rivojlanishi bank sirini davlat siyosati darajasiga ko'tarishni taqozo etadi (G'arb statistik ma'lumotlariga ko'ra, bank sektoridagi barcha tushumlarning 60 foizi bank xodimlari tomonidan amalga oshiriladi).
Beshinchidan, ayrim auditorlik firmalarida buxgalteriya hisobi bo‘yicha professionallik darajasi yo‘qligi. Ularning auditorlik tekshiruvlarining sifati uchun mas’uliyatsizligi ham buxgalteriya ishining umumiy darajasiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.Bank infratuzilmasi malakali auditni o'z ichiga olishi kerak, bu nafaqat bayonotlarni tasdiqlaydi, balki risklar, likvidlik, rentabellik va boshqalarni tahlil qilish asosida menejment, bank boshqaruvi sifatini baholaydi. Bu, shuningdek, malakali yuridik xizmatni, garovni ro'yxatga olish agentligini o'z ichiga olishi kerak, ulardan ikki marta yoki ko'p marta foydalanmaslik uchun.
Ko'rinib turibdiki, banklarda buxgalteriya hisobining xalqaro tamoyillariga o'tish ular faoliyatining og'ir sharoitlarida amalga oshirila boshlandi. 1993 yil oxiridan boshlab tijorat banklari buxgalteriya hisobi sifatini, bank hisobotlarining ishonchliligi va realligini oshirish muammolarini hal qilish bilan birga yangi moliyaviy hisobotlarni sinovdan o'tkazishni boshladilar va yangi buxgalteriya standartlariga o'tishni boshladilar. Quyida xalqaro standartlarni ochib beruvchi buxgalteriya hisobining asosiy tamoyillari keltirilgan.Biznesning uzluksizligi. Ushbu standartga ko'ra, agar bank yaqin kelajakda kompaniya faoliyatini davom ettirishni rejalashtirsa va bank tugatilmayotgan bo'lsa, buxgalteriya hisobi qoidalari o'zgartirilmaydi. Agar filiallarni tugatish yoki aktivlar ob'ektini sotish rejalashtirilgan bo'lsa, yashirin zarar moliyaviy hisobotda aks ettirilishi kerak, agar ushbu aktivlarning sotish qiymati qoldiqdan kam bo'lsa, yuzaga kelishi mumkin.
Moliyaviy yil bo'yicha taqsimot. Ushbu tamoyilni amalga oshirish banklardan daromadlar va xarajatlarni ular sodir bo'lganda hisobga olishni talab qiladi, ya'ni. mablag'larning haqiqiy kelib tushgan vaqtidan qat'i nazar, kredit berilganligi sababli. Shu bilan birga, hisoblangan foizlar omonatlari bo'yicha foizlarni to'lash muddatidan qat'i nazar, joriy yilning hisobotida aks ettirilishi kerak.Bu tamoyil banklarning aktivlari va majburiyatlarini real darajada yetarli darajada ehtiyotkorlik bilan baholashni, bunda mavjud risklarni keyingi yillarga o‘tkazmaslikni talab qiladi. Bu, ayniqsa, Rossiya banklari uchun to'g'ri keladi, chunki u ularni kredit risklarini bashorat qilishga qaratadi va zaxira fondlarining hajmi va shartlari bo'yicha adekvat risklarni shakllantirishni rag'batlantiradi. Ushbu tamoyil Markaziy bank tomonidan 1994-yildan beri qabul qilingan va amaliy amaliyot uchun tijorat banklariga tavsiya etilgan. Kredit tavakkalchiligi zahiralarini hisobga olish uchun banklarning balanslarida shu nomdagi hisobvaraq ochiladi, soliq solinadigan baza aniqlangunga qadar operatsion xarajatlar hisobidan rezerv shakllantiriladi. Xalqaro buxgalteriya hisobida barcha turdagi zaxiralar bo‘yicha buxgalteriya yozuvlari foydaning mavjudligi yoki yetarliligidan qat’i nazar, tegishli risklar yuzaga kelgan vaqtda amalga oshiriladi. Xalqaro standartlarga ko'ra, foyda soliq siyosatiga bog'liq bo'lishi mumkin emas va soliq qoidalari bank operatsiyalarini hisobga olish tartibiga ta'sir qilmasligi kerak.Shakldan mazmunning ustuvorligi, hisob usullarining doimiyligi, ochiqlik, mujassamlash, moddiylik kabi boshqa xalqaro standartlarni hayotga tatbiq etish buxgalteriya xodimlaridan katta va jiddiy mehnat, yuksak kasbiy mahoratni talab etadi.
XULOSA
Buxgalteriya hisobining xalqaro tamoyillariga o'tish yangi moliyaviy hisobotlarni tayyorlash bilan birga bo'lishi kerak. U quyidagilardan iborat:
1) aktivlar va passivlarning jamlangan moddalari bo'yicha tuzilgan balans;
2) foyda va zarar to'g'risidagi hisobot;
3) balansdan tashqari;
4) bankning kredit portfelini tasniflash va zahiralarni aniqlash, likvidlik, resurslar, risklar va rentabellikni boshqarish bo'yicha tahliliy ishini taqdim etishi kerak bo'lgan tushuntirish yozuvlari.
Balansda ssudalar (muddati va muddati o'tgan) har qanday chegirmani kamaytirgan holda bitta umumiy summa sifatida ko'rsatilishi kerak. Cheklangan muddatga (30 kun) muddati o'tgan kreditlar bo'yicha foizlarni hisoblash tartibi o'rnatiladi. Bu banklarni uzoq muddatga kechiktirilgan kreditlar va noreal daromadlarni balansdan hisobdan chiqarishga va shu orqali balanslarni yaxshilashga va ishonchliligini oshirishga undaydi. Shu munosabat bilan, tijorat banklarining buxgalteriya hisobining xalqaro standartlariga o‘tish jarayonini jadallashtirish zarurligi, bu esa ishonchli moliyaviy hisobotlarga ega bo‘lish va demak, bank boshqaruvi sifatini oshirish imkonini yaratishi aniq.