Moddalar almashinuvi yuzasidan masala va mashqlar

MODDALAR ALMASHINUVI YUZASIDAN MASALA VA MASHQLAR

Reja:

1. 
   Biologiyadan masala va mashqlar yechish fanining maqsad va vazifalari
   
   
   
2. 
   Botanika o‘qitishda masala va mashqlardan foydalanish
   

3. 
   Modda va energiya almashinuvga oid masala va mashqlar
   
   
   

Biologiyadan masala va mashqlar yechish fanining maqsad va vazifalari
0 ‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilimlar biz o‘quvchilardan ko‘p talab qiladigan biologik terminlar miqdori bilan belgilanmaydi, balki ulami muammoli vaziyatlarda qo‘llay olishi ham hisoblanadi. Biologiyadan ham xuddi matematika, fizika, kimyo fanlari kabi darsliklar bilan bir qatorda masala va mashqlar to‘plarni ham kerak. Bu fikr pedagogik jamoa tomonidan ham qoilab quwatlanadi. Biologiyadan masalalar yecha olish - o‘rta maktab o‘quvchilarinmg amaliy hayotda zarur bo'ladigan eng muhim malakalardan biridir. Ba’zan biologik masalalar degan so‘zdan, asosan genetika mavzulari bo‘yicha yechiladigan masalalar tushuniladi. To‘g‘ri genetik masalalar biologiya o‘qitish jarayonida test topshiriqlarini tuzishda ancha qulay va genetika o‘qitish jarayonida muhim ahamiyatga ega - hayotda ham shunday masalalarga duch kelinadi. Ammo biologiyaga oid masalalar - biologik tushunchalar, nazariyalar, qonun, qoidalami mohiyatini ochib beradigan masalalar ham katta amaliy ahamiyatga ega. Bu masalalar o‘qituvchining o'quvchilar nazariy tayyorgarlik darajasini ancha oson bilishj o‘simlik va hayvonot olami haqidagi tasawurlarini chuqurlashtirishi, nazariy bilimlami amaliyotga tatbiq etishi, o‘quvchilarning ilmiy dunyoqarashini kengaytirish, o‘quvchilarda biologik tafakkumi hosil qilishi uchun imkon beradi.
Biologiyadan foydalaniladigan masala va mashqlarning turlari.Biologiyadan masala va mashqlami nafaqat yangi materialni o‘quvchilar qanday о ‘ zlashtirganliklarini nazorat qilishda, balki darsning boshqa bosqichlarida ham foydalanish mumkin. Dastlab olingan bilimlami mustahkamlashda. Masala yechish davomida o‘quvchilarda darsda olgan bilimlaming qo'llash ko'nikmalari hosil boiadi. 0 ‘zlashtirilgan bilimlarga esa ongli yondashiladi va chuqurlashadi. Masala va mashqlami darajasi, shakli va ma’nosiga qarab klassifikatsiya qilish mumkin. 0‘quvchilarga taklif etilayotgan masala va mashqlar (u darsda yoki olimpiada bo‘lishidan qat’i nazar), ulami 5 ta darajaga ajratish mumkin. Ulami bilimlami o‘zlashtirish darajasi bilan chalkashtirmaslik kerak. Didaktika bilimlami o‘zlashtirishni uch guruhga bo‘lishi ma’lum ular reproduktiv o‘zlashtirish, standart masalalami ycchish va ijodiy masalalami yechishni bilish.
Murakkablik darajalarini turli xil masala va mashqlar misolida ко‘rib chiqaylik.
• Birinchi darajali masalalarda oddiy bilimlami taqqoslash bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin bunday testlar ko‘proq o'quvchilaming xotirasini tekshirish uchun qulaydir. • Misol uchun: diploid navli makkajuxorida umg‘lanish jarayonidan so‘ng bitta so‘tasida 800 ta urug‘ hosil bo'lgan. Darslikdan
olgan bilimlaringizga asoslanib, qo‘sh urug'lanish jarayonida ishtirok etgan spermiylar sonini hisoblab toping?
• Ikkinchi darajali murakkablikka ega bo‘lgan masalalami yechishda ayrim biologik qonunlami tatbiq eta olishni va ayrim hodisalarni taqqoslash talab etiladi. Misol uchun: ma’lumki ipak qurtining bitta urg‘ochisi o‘ragan pilla tolasini uzunligi 1000 metmi tashkil etadi, erkagi esa urg‘ochisiga nisbatan 30 % ko‘p tola o‘raydi. Pillakorga tarqatilgan ipak qurti tuxumlaridan 10000 dona erkak ipak qurti chiqqan bo‘lsa, ular o‘ragan pilladagi tolalar uzunligi qancha bo‘ladi?
• Uchinchi darajali masala va mashqlami yechishda qanday bilimlardan foydalanib javob berish kerakligini aniq bilish kerak. DNK molekulasini ma’lum bir fragmentida 598 ta fosfodiefir bog‘ bo‘Isa, ushbu DNK fragmenti asosida sintezlangan oqsil molekulasidagi peptid bog‘lar sonini toping.
• To'rtinchi darajali masala hamda mashqlarga javob berishda o'quvchilar boshqa fanlardan kimyo, fizika, matematikadan olgan biiimlarini ham safarbar etishni bilishlari kerak. Misol uchun: DNK molekulasining tarkibida 3125 adenin nukleotidi bor. Adenin nukleotidi umumiy nukleotidlaming 25% tashkil qilsa, nukleotidlar orasi 0,34 nm bo'lsa, bu holda DNK uzunligi necha nanometer ekanligini aniqlang?
• Beshinchi darajali masala va mashqlami shartlari murakkab ho‘lib uning ichida yashiringan tushunchalami tushunish ancha qiyin bo‘lib uni ishlashda biologik qonuniyat va nazariyalami tatbiq eta olishi hamda kimyo, fizika, matematikadan olgan bilimlarini ham safarbar etishni bilishlari talab etiladi. Misol uchun: DNK molekulasida guanin va sitozin nukleotidlari orasida uchta, adenine va timin nukleotidlari orasida ikkita vodorod bog‘i mavjud. Ma’lum bir DNK molekulasida 1170 ta vodorod bog‘lari bo‘Isa, hamda ushbu fragmentda umumiy nukleotidlaming 20 % ini adenin tashkil qilsa, undagi timin va sitozin nukleotidlarining sonini aniqlang?