Modernization of the Curricula in sphere of smart building engineering Green Building (greb)

birlamch
i deb ataladi, 
ikkilamchi
deb esa – birlamchi aralashmalarni boshqa 
narsaga aylanishi natijasida hosil bo‘ladigan 
atmosferadagi aralashmalar deb atash qabul qilingan. 
Aholi sog‘ligiga va atrof-muhitga salbiy ta’sir 
qiluvchi aralashmalarga 
havoni ifloslantiruvchi 

---

moddalar
deb atashadi. 
Turli 
aralashmalar 
mavjudligi 
natijasida 
atmosfera tarkibining o‘zagirishi uning ifloslanishi 
deb atash qabul qilingan. Havoning ifloslanishi tabiiy 
va antropogen bo‘ladi. 
Atmosferani ifloslantiruvchi chiqindilar odatda 
ikki qismga bo‘linadi: gazsimon va qattiq moddalar, 
bundan gazli moddalar butun chiqindilarni 90% ni, 
qattiq moddalar esa 10% ni tashkil etadi. 
Insoniyatga qolaversa barcha jonzotlarga hayot 
bag‘shlovchi atmosfera havosini hozir asosan ikki 
manba: tabiiy va sun’iy yo‘llari bilan ifloslanadi. 
Atmosfera havosini ifloslantiruvchi tabiiy yo‘llariga 
vulqonlar otilishi, tog‘ jinslarining emirilishi. 
o‘rmonlarga o‘t ketishi va chang tuzonlar, kosmik 
changlar va boshqa tabiiy ifloslanish manbalaridir. 
Tabiiy manbalardan atmosferaga qo‘shilgan turli 
moddalar ma’lumotiga qaraganda, har yili o‘rtacha 
700 mln.t. dan 1.5 mlrd. t.gacha dengiz tuzlari, 700 
mln.t.ga yaqin tuproq changi. o‘rmonlar yonishi 

---

natijasida 
360 
mln.t.gacha 
turli 
aralashmalar 
atmosferaga qo‘shiladi. Ularning jami o‘rtacha 2.3 
mlrd.t. aerozolni (havoda muallaq turuvchi qattiq yoki 
suyuq zarrachalar) tashkil qiladi. 
Sun’iy ifloslanishlar asosan sanoat korxonalari, 
avtomobil, havo, temir yo‘l, suv transportlari 
chiqindilari va ajratmalari, shuningdek turli xil 
yoqilg‘ilar ishlatish natijasida paydo bo‘ladigan 
zararli 
moddalarning 
havo 
havzasiga 
tushishi 
oqibatida sodir bo‘ladi. Inson hayot faoliyati bilan 
tabiatga ta’sir o‘tkazadi. Transport vositalarini 
kundan-kunga ko‘payib borishi, er bag‘rini, tog‘u-
toshlarni 
ag‘dar-to‘nkar 
qiladigan 
qudratli 
mexanizmlarni yaratilishi va ulardan keng qo‘llamda 
foydalanishi sahovatli tabiatga, shu jumladan, 
atmosfera havosiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ulkan 
sanoat korxonalarini katta-katta binolarni, uy - 
joylarni isitishda tashko‘mirning salmog‘i ham 
baland. Hozir hayotimizning har xil jabhalarida 
toshko‘mir bilan bir qatorda torf, neft mahsulotlari, 

---

gaz. atom quvvatlari ishlatiladi. 
Atmosferaning 
kimyoviy. 
fizikaviy, 
akustik(shovqin), issiqlik, elektromagnit ifloslanshlar 
shaharlar va sanoat rayonlarida yuqori darajaga etgan. 
Atmosfera havosini xavfli ifloslanishlaridan biri 
radioaktiv 
ifloslanishlardir. 
Bu 
ifloslanishning 
manbalari yadro qurollarining sinovlari, atom elektro 
stansiyalardagi falokatlar hisoblaniladi. Radioaktiv 
moddalar rak va boshqa kasalliklarni ortishga sabab 
bo‘ladi. shu bilan birga jonzotlarga ham salbiy ta’sir 
ko‘rsatadi. 
80-yillarning oxirida Dunyo bo‘yicha yiliga 
taxminan 600x10
9
t. sanoat-maishiy chiqindilar 
atmosferaga chiqarilgan. 
Shahar va sanoat rayonlarida kishilar o‘rtasida 
asab yurak qon-tomir, surunkali branxit. nafas 
qisilishi, o‘pka raki keng tarqalgan. bolalar 
kasalliklari 
ortishi 
kuzatiladi. 
Avtomobildan 
chiquvchi qo‘rg‘oshin ayniqsa inson salomatligiga 
katta ta’sir ko‘rsatadi. Atmosfera havosining zaharli 

---

gazlari o‘simlik va hayvonlarga zarar etkazmokda. 
Oltingugurt. ftorli vodorodli, xlorli, qo‘rg‘oshinli 
moddalar o‘simlikning nobud bo‘lishiga, hosilining 
pasayishiga 
va 
fotosintezning 
intensivligining 
pasayishiga olib keladi. Shu bilan birgalikda havodagi 
bu zaharli gazlar kislotali yomg‘irlarga sabab 
bo‘lmokda. Ayrim hududlardagi havoning harakatsiz 
turib qolish inversiya oqibatida kuzatiladikgan zaharli 
tuman – smoglar inson sog‘ligiga o‘ta salbiy ta’sir 
ko‘rsatadi. Tuman-smoglar fotokimyoviy smoglarga 
aylanib, ya’ni transport va sanoat chiqindi gazlarining 
quyosh nurlari ta’sirida reaksiyaga kirishib xavfli 
birikmalarni hosil qilishi tushuniladi. Jumladan 
formaldegidning va boshqa moddalarni hosil bo‘lishi. 
Tutunlar Yorug’likni to‘sib qolishiga sabab 
bo‘ladi. agar havoda 2 m
3
qurum bo‘lsa kunduzgi 
Yorug’likni 90% kamaytiradi. Ilmiy manbalarda qayd 
qilinishicha quyosh radiatsiyasining kuchi havoning 
ifloslanishi tufayli Parijda 26-30%, Berlinda 60% 
kamayishi mumkin ekan. Havodagi chang zarrachalari 

---

ultrobinafsha nuralarini o‘zida tutib qolishi oqibatida 
ularni erga tushishini kamaytiradi. Changli chiqindilar 
havoda turib qolishi